Χαρακτήρες vs ιδεών στη λογοτεχνία

[wordsmith]

"A science fiction story is a story built around human beings, with a human problem, and a human solution, which would not have happened at all without its scientific content." (Theodore Sturgeon, 1952)

 

Με αφορμή τον παραπάνω ορισμό της εφ, έγινε μια μικρή συζήτηση στο fb πάνω στο αν η λογοτεχνία πρέπει να εστιάζει στους χαρακτήρες ή στις ιδέες.

Ο υποστηρικτής της άποψης ότι οι ιδέες έχουν περισσότερη σημασία έβαλε λινκ με το παρακάτω άρθρο του Greg Egan

http://gregegan.customer.netspace.net.au/INCANDESCENCE/Z/Hatchet.html.

O υποστηρικτής της αντίθετης άποψης (ο Β. Μπαμπούρης) έγραψε ότι "Στις ιδέες εστιάζει η επιστήμη. Ξεχνάμε ότι ο όρος είναι science fiction κι εμείς τον έχουμε εσφαλμένα μεταφράσει επιστημονική φαντασία αντί για επιστημονική μυθοπλασία. Και δεν υπάρχει εγχειρίδιο γραφής στον κόσμο που να μην αναφέρει την ανάπτυξη χαρακτήρων ως πρωταρχικό στοιχείο της μυθοπλασίας".

Η δική μου γνώμη τείνει προς το δεύτερο: αν ένα λογοτεχνικό κείμενο δεν έχει (αρκετά σημαντικούς, ευδιάκριτους και καλογραμμένους) χαρακτήρες, σε τι θα διαφέρει από ένα επιστημονικό άρθρο ή ένα ντοκυμαντέρ; Και όταν λέμε ιδέες, εννοούμε τις νέες τεχνολογίες που επινοεί ο συγγραφέας (αν πρόκειται για εφ) ή τις απόψεις-γνώμες-κοινωνικά σχόλια που θέλει να εκφράσει μέσα από το κείμενό του (αν είναι εφ ή mainstream ή ο,τιδήποτε άλλο). Όταν λέμε εστίαση στους χαρακτήρες, εννοούμε ότι η (κυρίως) υπόθεση πρέπει να είναι η πορεία της ζωής ενός ή πολλών ανθρώπων, έστω και αν αυτή επηρεάζεται καταλυτικά από κάποια ιστορικά γεγονότα (πράγμα που επιτρέπει στο συγγραφέα να χώσει εκεί από κάτω απόψεις, κοινωνικά σχόλια, τη γνώμη του για την επίδραση των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία κλπ). Βέβαια δε μου αρέσουν αυτά που το παρακάνουν στην εστίαση στους χαρακτήρες και γίνονται, τουλάχιστον από κάποιο σημείο και μετά, βαρετά (πχ το "Μη μ'αφήσεις ποτέ" του Καζούο Ισιγκούρο: χαρακτήρες κι άγιος ο θεός και ελάχιστη εφ ξυστά, κάπου στο βάθος) ή, αν έχουν και μια γερή δόση κλισέ, μπαίνουν στην κατηγορία των Άρλεκιν. Το άλλο άκρο είναι, πάντα κατά τη δική μου γνώμη, το Bicentennial Man του Isaac Asimov: χαρακτήρες μηδέν και το απόλυτο ντοκυμαντέρ της ιδέας "ένα ρομπότ που θέλει να γίνει άνθρωπος".

Εσείς τι λέτε; Πόσο προσωποκεντρική θέλετε τη λογοτεχνία σας; (όχι ανθρωποκεντρική - δεν είναι το ίδιο. Ανθρωποκεντρικό είναι και ένα επιστημονικό άρθρο περί επαγγελματικού προσανατολισμού, πχ). Σας ενδιαφέρουν (και) τα προσωπικά των χαρακτήρων ή θέλετε μόνο ιστορία των συνεπειών της νέας τεχνολογίας πάνω στις κοινωνίες ή διαγαλαξιακών πολέμων; Το ένα δεν αποκλείει το άλλο, αλλά προς τα πού κλίνουν τα γούστα σας; (κάτσε να βάλω και ένα poll)

[Nhrhida]

Ψήφισα την δεύτερη επιλογή για λόγους που ήδη αναφέρεις. Προτιμώ η ιστορία να εστιάζει σε ανεπτυγμένους χαρακτήρες και μέσω αυτών και των ζωών τους ας εκφράσει απόψεις, ιδεές και γενικά ό,τι θέλει ο συγγραφέας. Αν οι χαρακτήρες είναι σαν σκιές γύρω από αυτά που θέλει να πει ο συγγραφέας ε, στο μυαλό μου είναι εγχειρίδιο, ντοκυμαντέρ, κοινωνικοπολιτικό δοκίμιο, κάτι άλλο τέλος πάντων όχι μυθοπλασία.  

Συνήθως τα βιβλία που ξεκινούν για μυθοπλασία και καταλήγουν στα προαναφερθέντα είδη και με κουράζουν και τα βαριέμαι.

Edited January 30, 2014 by Nhrhida

[mman]

Η αναγόρευση οποιασδήποτε αξίας σε αυτοσκοπό σπάνια είναι καλή ιδέα (και) στη λογοτεχνία. Έχοντας αυτό υπόψη, νομίζω ότι οι περισσότεροι θα συμφωνήσουμε ότι το ιδανικό σημείο ισορροπίας βρίσκεται κάπου ανάμεσα στα δύο άκρα (ιδέα και μόνο - χαρακτήρες και μόνο). Για την ακριβή θέση του μπορούμε, φυσικά, να διαφωνούμε μέχρι το τέλος του κόσμου. Ευτυχώς, δεν είμαστε υποχρεωμένοι να επιλέξουμε: Και χαρακτήρες, λοιπόν, και ιδέες.

(Μπορεί κανείς να γράψει με τις ιδέες του Egan και τους χαρακτήρες του Ισιγκούρο; Θα πλήρωνα πολλά για να το διαβάσω αυτό!)

[wordsmith]

Ναι, προφανώς και θα έπρεπε όλα τα λογοτεχνικά έργα να είναι καλά σε όλους τους τομείς, ιδέες, χαρακτήρες, κοσμοπλασία, γλώσσα κλπ, αλλά σχεδόν κανείς συγγραφέας δεν το καταφέρνει αυτό (ίσως αυτός) και οι περισσότεροι έχω την εντύπωση ότι δεν το προσπαθούν καν. Οπότε καλούμαστε να διαλέξουμε - όχι μόνο το ένα και καθόλου το άλλο, αλλά περισσότερο το ένα παρά το άλλο. Τι θα σας ενοχλούσε λιγότερο; (Εγώ δεν έχω ψηφίσει ακόμα, το σκέφτομαι)

[Cyrano]

Στην επιστημονική φαντασία είναι δύσκολη η ισορροπία. Συμφωνώντας με τον mman, να συμπληρώσω ότι μάλλον δε μπορείς και να τα έχεις όλα στο μέγιστο βαθμό. Είναι κυρίως θέμα πολυπλοκότητας, τόσο για τον συγγραφέα, όσο και για τον αναγνώστη. Στις περισσότερες ιστορίες που έχω διαβάσει και τις θεωρώ πετυχημένες, υπάρχουν ρεαλιστικοί και ζωντανοί “μέσοι” χαρακτήρες και 1-2 καλές ιδέες (ο Μπράντμπερι καλύπτει πλήρως το δικό μου γούστο). Αν αυξήσει κανείς πολύ τον αριθμό των ιδεών, τότε οι χαρακτήρες συνήθως μετατρέπονται απλά σε φορείς τους μιας κι υπάρχουν πολλά που πρέπει να εξηγηθούν, χωρίς να είναι εύκολο να δραματοποιηθούν. Αν από την άλλη έχεις πολύπλοκους χαρακτήρες (με πλούσιο παρελθόν, τραύματα, μεγάλο δίκτυο σχέσεων) τότε οι εφ ιδέες κινδυνεύουν να παραμεριστούν. Ας φανταστούμε το εξής: πολύπλοκοι χαρακτήρες οι οποίοι έχουν μεγαλώσει και διαμορφωθεί σε καθεστώς επαναστατικών τεχνολογικών ή άλλων αλλαγών. Μπορεί να γίνει, αλλά πιθανότατα το αποτέλεσμα να είναι το να προβάλλεις μια (καλή) ταινία του Χόλιγουντ (δε λέω Ταρκόφσκι) σε κάποιο ιθαγενή του Αμαζονίου. Πόσα θα καταφέρει να καταλάβει;

[Simitsakis]

Εγώ πάλι θεωρώ πως χαρακτήρες και ιδέες μπορούν να πάνε μαζί. Αλλά το επιτυχημένο αποτέλεσμα εξαρτάται από το μέγεθος του κειμένου και το πλήθος των χαρακτήρων. Μπορείς να εμβαθύνεις σε ικανοποιητικό βαθμό (έως και να βγάλεις όλα τους τα άπλυτα στη φόρα ) 4-5 χαρακτήρες σε ένα παχύ βιβλίο (από 120000 λέξεις περίπου και πάνω) και να αναλύσεις όπως πρέπει και τις καλές ιδέες.

Σε μικρότερο μέγεθος σίγουρα είναι απαγορευτικό για τόσους χαρακτήρες. Αλλά τα υπολογίζεις, τα βλέπεις αυτά. Εάν σου αρέσει το μείγμα το αφήνεις.

 

Αυτό όμως που δεν μου αρέσει καθόλου, είναι ένα βιβλίο χωρίς ιδέα. Μπορώ χωρίς χαρακτήρες, αλλά το να διαβάζω πολύχρωμους χαρακτήρες και το πως αντιμετώπισαν έναν άλλον χαρακτήρα και μπλα μπλα μπλα... με κουράζει. Άσε που για τον συγγραφέα μου έρχεται στο μυαλό πως είναι ο μεγαλύτερος κουτσομπόλης του κόσμου και πως ενθαρρύνει και τον αναγνώστη να γίνει ένας. Όχι, ευχαριστώ.  

[Eanorel]

Όπως το βλέπω εγώ, νομίζω ότι μπορείς να έχεις λογοτεχνία σε τρείς "γεύσεις":

 

1. Κυρίως πλοκή με μόνο σχηματικούς χαρακτήρες που μπορεί (ανάλογα με την ποιότητα γραφής) να είναι από βαρετή έως άκρως διασκεδαστική αλλά δεν αφορά αυτό το τόπικ.
2. Λογοτεχνία χαρακτήρων με σημαντική πλοκή που εκτός από ενδιαφέρουσα και διασκεδαστική (ανάλογα με την ποιότητα γραφής) αναγκαστικά εκφράζει και ιδέες γιατί οι άνθρωποι μόνο και μόνο με τη συμπεριφορά τους και τις επιλογές τους είναι φορείς ιδεών
3. Λογοτεχνία χαρακτήρων χωρίς ιδιαίτερη πλοκή που μπορεί (ανάλογα με την ποιότητα γραφής) να είναι από βαρετή έως άκρως ενδιαφέρουσα και η οποία στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις "ιδέες" 

 

Το τέταρτο ενδεχόμενο, κείμενο χωρίς χαρακτήρες αλλά μόνο με "ιδέες"

είτε ανήκει στην τρίτη κατηγορία (όπου ο ίδιος ο συγγραφέας που μιλάει για τις ιδέες του είναι ο "χαρακτήρας" της ιστορίας και δεν υπάρχει πλοκή),

είτε δεν υπάρχει χαρακτήρας αλλά πρόκειται για δοκίμιο, ιδεολογικό μανιφέστο, φιλοσοφική πραγματεία, κ.λ.π. και όχι λογοτεχνικό κείμενο.

 

 

Επομένως, θεωρώ ότι στην περίπτωση της λογοτεχνίας δεν μπορείς πραγματικά να διαχωρίσεις τους χαρακτήρες από τις ιδέες. Αν έχεις χαρακτήρες (ουσιαστικούς και όχι προσχηματικούς) σίγουρα έχεις και ιδέες, ενώ αν δεν έχεις χαρακτήρες δεν έχεις λογοτεχνία. Αν και ψήφισα τη δεύτερη επιλογή, στην πραγματικότητα θα μπορούσα να είχα ψηφίσει όλες ή και καμία. Ο λόγος που τελικά ψήφισα το δεύτερο είναι γιατί γενικά δεν μου αρέσει να μου "περνάνε" με το ζόρι ιδέες ή απόψεις σε μια ιστορία. Προτιμώ να βγάζω εγώ το δικό μου νόημα.

[Nihilio]

Θα έλεγα ότι καλοί χαρακτήρες μπορούν να σώσουν μία μέτρια ιδέα. Μέτριοι χαρακτήρες όμως δεν αναδεικνύουν τόσο εύκολα μία καλή ιδέα

[AlienBill]

Εξαρτάται από το μέγεθος της ιστορίας.

 

Αν είναι μικρή (μέχρι 200 σελίδες) τότε δεν χρειάζεται υπερβολική ανάπτυξη χαρακτηρων.

 

Αν το βιβλίο είναι τουβλάκι, (350 σελίδες και βαλε) τότε ειναι βαρετό να μην γίνεται αναπτυξη χαρακτηρων.

[elgalla]

Δεν θέλει πολλές σελίδες η ανάπτυξη χαρακτήρων, όχι αν γίνει σωστά, τουλάχιστον. Ανάπτυξη χαρακτήρα είναι και  οι αντιδράσεις του στην πλοκή, δεν χρειάζεται να γράψει κανείς σελίδες επί σελίδων εσωτερικού μονολόγου όπου να περιγράφει πώς ο πρωταγωνιστής μασουλάει μια φρυγανιά! Αλλά συμφωνώ ότι πρέπει να είμαστε και λίγο ρεαλιστές, άλλο χώρο ανάπτυξης δίνει το διήγημα, άλλο το μυθιστόρημα. 

Όσον αφορά τις ιδέες και τους χαρακτήρες, τώρα, προσωπικά θέλω λίγο κι από τα δύο, παρόλο που θα απολαύσω περισσότερο μια τετριμμένη ιδέα με ωραία δοσμένους χαρακτήρες, παρά το αντίθετο. Π.χ. πριν κάποια χρόνια διάβαζα το Maneater του Thomas Emson. Πολύ καλή ιδέα, ωραία πλοκή, φοβερές σκηνές μάχης (έχει μία από τις καλύτερες που έχω διαβάσει με λυκανθρώπους στην πλατεία Τραφάλγκαρ), χαρακτήρες όμως κουλούρι. Πρόσφατα, από την άλλη, διάβαζα το Daughter of Smoke and Bone της Laini Taylor. Μια τυπική ιστορία Ρωμαίου και Ιουλιέτας, στη βάση του, αλλά με εξαιρετικούς χαρακτήρες. Το πρώτο μόνο σε εχθρό μου θα το πρότεινα να το διαβάσει, ενώ το δεύτερο το βρήκα εξαιρετικό. 

Αν και, για μένα τουλάχιστον, η γραφή έρχεται πρώτη, συνήθως. Αν ένα βιβλίο με κερδίσει στην πρώτη σελίδα, θα είναι για τη γραφή του, όχι για τους χαρακτήρες ή τη ιδέα. Το βλέπω αυτό πολύ έντονα τώρα που διαβάζω Bradbury πάλι μετά από κάτι μήνες. Πάντα με συνάρπαζαν οι ιδέες του Philip K. Dick, αλλά όσο κι αν έχω προσπαθήσει, βρίσκω πολύ στρυφνό το ύφος του για τα γούστα μου. Από την άλλη του Bradbury οι ιδέες επίσης με συναρπάζουν, αλλά είναι η γραφή του αυτή που έχω ερωτευτεί. 

Οπότε το δικό μου ιδανικό θα ήταν μια ισορροπία καλής ιδέας και ωραίων χαρακτήρων, που ταυτόχρονα θα ήταν καλογραμμένη. 

[heiron]

Μέτριοι χαρακτήρες όμως δεν αναδεικνύουν τόσο εύκολα μία καλή ιδέα

Oh, hi there!

 

 

 

 

[Διγέλαδος]

Έχω παρατήσει ότι όταν λείπει η ανάπτυξη χαρακτήρων από ένα βιβλίο και το τελειώνω νιώθω ότι έλειπε κάτι. Επίσης όταν η ανάπτυξη των χαρακτήρων είναι τόσο καλή που δένομαι με τους ήρωες, τότε επιτρέπω οποιαδήποτε τρύπα στα τεχνικά στοιχεία (επιστημονικότητα, κτλ). Άρα ψηψίζω χαρακτήρες και πάλι χαρακτήρες.

[arjunk]

Οι καλοί χαρακτήρες με ικανοποιούν και με διασκεδάζουν. Οι καλές ιδέες με ενθουσιάζουν και με κάνουν να νιώθω θαυμασμό. Προτιμώ το δεύτερο.

 

Σίγουρα ένα έργο μπορεί να κρατηθεί μόνο πάνω στους χαρακτήρες του, αλλά πάντα προτιμώ μια καλή ιδέα, κι ας υστερεί το έργο αλλού *γκουχ*Ασίμωφ*γκουχ*

 

Ψηφίζω την 3η επιλογή, καθώς η 4η μου φαίνεται πως πλησιάζει περισσότερο το φιλοσοφικό/επιστημονικό κείμενο, παρά τη λογοτεχνία

[Old man & SiFi]

Δεν ξέρω τι ακριβώς να ψηφίσω !

Η άποψή μου (κι αυτό θα μπορούσε να μπεί και σε άλλα τόπικς) είναι

ότι η ΕΦ είναι το μοναδικό λογοτεχνικό είδος που μπορεί να πάρει σημερινά

δεδόμενα, να τα "τραβήξει" και να μας δείξει προς τα που υπάρχει πιθανότητα

να οδεύουμε και να μας βοηθήσει να αποφύγουμε τα χειρότερα.

Άρα ιδέες (+φαντασία και επιστημονικές γνώσεις) αλλά και ανθρώπινοι

χαρακτήρες γιατί αυτοί είναι που θα δεχτούν και θα μας δείξουν τις επιπτώσεις !

 

Τώρα τι είναι αυτό ?

Σίγουρα όχι 1 ή 4 (στην σειρά που εμφανίζονται οι απαντήσεις)

2 ? (διαφωνώ στο "ιστορικές στιγμές")

3 ? (Οι χαρακτήρες δεν είναι διακοσμητικοί είναι σημαντικότατοι)

Edited January 17, 2015 by Old man & SiFi