ARTICLE Homo sapiens vs Homo fictus

[Ιρμάντα]

Τα πρόσωπα μέρος 1

 

Homo sapiens vs Homo fictus

Ο Αληθινός και ο Μυθιστορηματικός Άνθρωπος

 

 

Τι συνέβη και σε ποιόν;

Αν η ιστορία μας, το περίπλοκο και πάντα ενδιαφέρον αφήγημα της Σεχραζάτ που αναλύσαμε εδώ, δεν είναι παρά μία σκηνή θεάτρου, τότε οι ήρωες στην ιστορία μας είναι παρόμοιοι με τους ηθοποιούς και πρέπει αναλόγως να μας κρατήσουν καρφωμένους στις θέσεις μας με τις ερμηνευτικές τους ικανότητες, ή αλλιώς, το βάθος, την αριστοτεχνική τους σκιαγράφηση, την από τον πλάστη συγγραφέα τους δοθείσα ικανότητα να μας κάνουν να συμπάσχουμε με τα παθήματά τους.

 

Η σχέση που έχει ο συγγραφέας με τους χαρακτήρες του είναι πιθανώς πιο ιδιαίτερη από αυτήν που έχει ένας οποιοσδήποτε άλλος καλλιτέχνης με το δημιούργημά του. Ένας χαρακτήρας, ανθρώπινος ή μη (η δεύτερη περίπτωση απαντάται όλο και συχνότερα στα φανταστικά έργα) έχει φύλο, ψυχολογία, διαθέσεις, παρελθόν και μέλλον και επιθυμίες που τον σπρώχνουν σαν εξελικτικό όχημα από το πρώτο στο δεύτερο (από το παρελθόν στο μέλλον, μέσα στο ρεύμα της αφήγησης). Μην ξεχνάμε ότι πλοκή, ιστορία, υφίσταται μονάχα μέσω της αλλαγής. Άνθρωπος ή νάνος ή γοργόνα ή Κένταυρος, ο χαρακτήρας μας μοιράζεται κοινά με τον δημιουργό του όπως ίσως δεν μπορεί ένα μουσικό έργο με τον συνθέτη. Άρα λοιπόν ένα μυθιστόρημα μπορεί να αποτελέσει σπουδή για τον άνθρωπο που το σκάρωσε, ακόμη καλύτερα ολόκληρη η εργογραφία ενός συγγραφέα μπορεί να μας αποδώσει τη χαρτογράφηση της ψυχής του.

 

Οι όψεις ενός μυθιστορήματος – οι όψεις ενός ανθρώπου.

 

Θα παρατηρήσετε τους ανθρώπους που σας περιβάλλουν. Είτε είναι φίλοι σας είτε συγγενείς, είτε προσωπικότητες ιστορικές, γνωστές από τα πεπραγμένα και τις συνέπειες αυτών των πράξεων. Πόσο καλά τους γνωρίζουμε άραγε; Στην πραγματικότητα οι γνώσεις μας για αυτούς είναι συμπερασματικές, (μου είπε αυτό άρα ισχύει, έκανε το άλλο άρα νιώθει έτσι κ.ο.κ.) και πάντοτε είναι γνώσεις στο περίπου, ποτέ στο ακριβώς. Κανείς μας δεν απέκτησε ποτέ μάτι και αυτί μέσα σε ένα ξένο μυαλό. Κανείς από τους οικείους μας δεν απέκτησε ποτέ αυτί και μάτι μέσα στα μυαλά μας. Είναι μία εξαιρετικά χρήσιμη συνθήκη συμβίωσης αυτή. Αλίμονο αν ξέραμε πάντα τι σκέφτονται οι άλλοι για μας, ή εμείς για εκείνους.

Ο μυθιστορηματικός άνθρωπος διαφέρει εδώ ακριβώς: αν ο δημιουργός του το επιθυμεί, μπορεί να γνωρίζουμε τα πάντα για αυτόν. Η φράση «ανοιχτό βιβλίο» ταιριάζει εδώ όσο πουθενά. Ένας φανταστικός άνθρωπος μπορεί να μας αποκαλυφθεί ολοκληρωτικά. Τέτοια γνώση αισθημάτων, κινήτρων, δεύτερων σκέψεων, παθών και πόθων δεν θα αποκτήσουμε πιθανώς ποτέ, για κανέναν ζωντανό άνθρωπο. Έτσι οι μυθιστορηματικοί άνθρωποι γίνονται πιο ζωντανοί καμιά φορά μέσα στην ψυχή μας, συμπαγέστεροι, πιο οικείοι. Μπορούμε να τους συμπαθήσουμε, να αγωνιούμε μ’ αυτούς, ακόμη και να τους ερωτευτούμε.

 

 

 

 

Τι και τι απαρτίζει μία ανθρώπινη ζωή;

 

Πέντε απλά σημεία, ή στάδια, ή ανάγκες, ή συνθήκες που όλοι αντιμετωπίζουμε:

• Γεννιόμαστε
• Τρώμε
• Κοιμόμαστε
• Αγαπάμε
• Πεθαίνουμε.

 

Στον αληθινό άνθρωπο (homo sapiens) η γέννηση και ο θάνατος αντιμετωπίζονται και παρατηρούνται εξωτερικά. Τι λέει η μαία ή η μητέρα για τη γέννησή μας; Τι θυμούνται οι συγγενείς; Ως εκεί μας επιτρέπεται να γνωρίσουμε. Τι λένε οι παπάδες για το θάνατο, πώς τον βιώνουν οι οικείοι που μένουν πίσω; Αυτό είναι ο θάνατος.

Στα αλήθεια κανείς μα κανείς δεν μπορεί να ανακαλέσει την εμπειρία της ίδιας του της γέννησης, ή να μας πει τι βιώνει τη στιγμή που πεθαίνει και πού πηγαίνει (αν πηγαίνει κάπου) μετά. Στον μυθιστορηματικό άνθρωπο (homo fictus) επιτρέπονται πάσης φύσεως παρασπονδίες σχετικά με τη γέννηση και το θάνατο. Ο αφηγητής μπορεί να δει μέσα από τα μάτια οποιουδήποτε επιλέξουμε. Μπορεί είτε να αγνοήσει το θάνατο και τη γέννηση και να καταπιαστεί με τα ενδιάμεσα, μπορεί να μιλήσει δια στόματος ενός ήρωα που φέρει αναμνήσεις από την εποχή της κυήσεώς του, μπορεί να δώσει φωνή σε ένα φάντασμα που στοιχειώνει ένα σπίτι, ένα γεφύρι, ένα κεφάλι.

 

Στον αληθινό άνθρωπο η τροφή και ο ύπνος είναι μια απαραίτητη και συνήθως όχι βαρετή ρουτίνα. Εξυπακούεται ότι ο μυθιστορηματικός άνθρωπος έχει παρόμοιες ανάγκες με τον αληθινό, πλην όμως τέτοιου είδους φυσικές ανάγκες δεν περιγράφονται εκτενώς, παρεκτός αν υπάρχει δραματουργικός λόγος. Ένα γεύμα όπου συζητούνται θέματα που προωθούν την πλοκή είναι πιθανό να είναι ενδιαφέρον ανάγνωσμα –ένας ύπνος που τον διανθίζουν προφητικά όνειρα ή που τον διακόπτουν ξαφνικά και τρομερά γεγονότα (μία διάρρηξη, μία ενέδρα, μία επίθεση από άγνωστα τέρατα ίσως) επίσης μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο αναγνωστικού ενδιαφέροντος.

 

Η αγάπη πάλι, (προσέξτε, η αγάπη και όχι ο έρωτας, καθώς ο δεύτερος αποτελεί μέρος της πρώτης) βιώνεται διαφορετικά από τον homo sapiens από ότι από τον homo fictus . Ο καθημερινός άνθρωπος δεν δίνει τόση σημασία στην αγάπη όσο ο μυθιστορηματικός. Η αγάπη, είτε είναι αγάπη για το Θεό, για την πατρίδα, για κάποιο ιδανικό, για την οικογένεια, για κάποια γυναίκα, συνήθως ωθεί τον homo fictus σε καίριες αλλαγές. Είναι σε μεγάλο βαθμό ένας από τους τρόπους να προωθηθεί η πλοκή μιας ιστορίας. Ένα αγόρι αγαπάει ένα κορίτσι, αλλά πρέπει να βελτιώσει την κοινωνική του θέση για να την κάνει δική του. Ξεκινά μια φιλόδοξη δουλειά ή να σκοτώσει ενδεχομένως ένα δράκο, και τί έχουμε; Αλλαγή. Κάποιος αγαπά την πατρίδα, και ξεσηκώνεται ως την άκρη του κόσμου για να πολεμήσει για τα ιδανικά του. Αλλαγή. Αγαπάς το Θεό υπερβολικά και αφήνεις ό,τι έχεις για να μονάσεις. Ακόμη μία αλλαγή. Αγαπάς τον κόσμο και αφήνεις το μοναστήρι για να γίνεις κοσμικός –τα παραδείγματα δεν έχουν τέρμα. Η αγάπη λοιπόν, είναι ένα από τα σημαντικότερα καύσιμα της μυθοπλασίας.

Στην πραγματική ζωή ο άνθρωπος δεν προφταίνει, δεν καταφέρνει, δεν τολμάει να αλλάξει τόσα πολλά πράγματα για μίαν αγάπη, για έναν έρωτα, θείο ή σαρκικό. Κι ακόμη και στις περιπτώσεις που το κάνει, το συναίσθημά του χάνει κάτι από την έντασή του με τον καιρό. Αυτό είναι μία αλήθεια που οι μυθιστοριογράφοι προτιμούν να αγνοούν κάποιες φορές. Ίσως γιατί γράφοντας βιώνουν κι εκείνοι ένα εξίσου ανεξάντλητο αίσθημα αγάπης (έρωτα και έμπνευση, ξέρουμε όλοι, μοιάζουν πάρα πολύ), και τούτο μοιραία μπολιάζει και τις ψυχές των ηρώων τους. Ίσως γιατί θα τους (μας) άρεσε να ήταν εφικτή μια αγάπη αιώνια. Μία πορεία παθών, σύμφωνοι, μα που να καταλήξει σε κάτι όμορφο, και να μην υπάρχει τέλος πια στο όμορφο που τόσο κοπιάσαμε να αποκτήσουμε. Μπορεί να μην συμβαίνει στην ζωή, μα δεν είναι κρίμα να μην συμβαίνει ούτε καν στα μυθιστορήματα;

 

 

 

[Το παραπάνω κείμενο περιέχει (και) στοιχεία από τη διάλεξη του E.M. Forster, People, που εμπεριέχεται στη συλλογή διαλέξεων Aspects of a Novel.]

 

 

Edited February 14, 2021 by Ιρμάντα

[wordsmith]

Το έχω κάτι χρόνια αυτό το Aspects of a novel και ακόμα να το διαβάσω (περιμένω το επόμενο writer's block, γιατί τα βιβλία δγ με βοηθάνε να ξεμπλοκάρω).

 

Πολύ ενδιαφέρον άρθρο. Εγώ θα έκανα άλλη κατηγοριοποίηση, αλλά οπωσδήποτε βοηθάει το να υπάρχει μια οποιαδήποτε κατηγοριοποίηση, μια λίστα με τους τομείς της ζωής και της προσωπικότητας κάποιου που πρέπει να δείξεις για να τον κάνεις πειστικό και αληθοφανή (και να βγάλεις και μια ιστορία από κει μέσα). Μου έρχεται στο μυαλό και η απλούστερη κατηγοριοποίηση που έχω ακούσει: του Σακελλάριου, ο οποίος είχε πει ότι όλες οι ιστορίες (μπορούν να) αρχίζουν από το ότι "ένας αγαπάει μία".

[Ιρμάντα]

Το κείμενο βασίζεται στο Aspects, δεν είναι αυτούσιο.

 

Κάποτε, πάνε χρόνια, τότε που ήμουν στο Μόναχο, είχαμε βγει ένα βράδυ στο Freiheit (όλοι εκεί βγαίνουν) και βρίσκω στο δρόμο μία κούτα με παλιά βιβλία. Όλα γερμανικά, εκτός από αυτό. Aspects of a Novel. Παλιά έκδοση, χαρτί κατακίτρινο, σαν γριμόριο.

Ένα μονάχα βιβλίο σε γλώσσα που μπορούσα να διαβάσω, και το ανακαλύπτω σε ξένη χώρα, πεταμένο στο δρόμο. Τυχαίο;

[Cassandra Gotha]

Ωραίο άρθρο, αν και διαφωνώ στα πιο σημαντικά κομμάτια του. Είναι ωραίο γιατί δίνει τροφή για σκέψη.

 

Διαφωνώ σε ό,τι λέει (δεν κατάλαβα, ο συγγραφέας του βιβλίου ή εσύ; ) για τον ζωντανό (εγώ θα τον λέω έτσι, γιατί, ακόμη κι αν κάποιος είναι νεκρός πια, κάποτε έζησε, ενώ ο μυθιστορηματικός δεν έζησε ποτέ) άνθρωπο. Ο ζωντανός άνθρωπος δεν είναι πάντα -δεν είναι όλοι- χλιαρός σε συναισθήματα και αντιδράσεις, πράξεις. Υπάρχουν αμέτρητοι παθιασμένοι άνθρωποι, τόσο παθιασμένοι που οι άλλοι τους λένε τρελούς ή προβληματικούς με οποιονδήποτε τρόπο. Υπάρχουν ηρωικές φιγούρες, ναι, πάντα υπήρχαν, και σ' αυτό διαφωνώ με μια φίλη μου και την αγαπημένη της αγγλίδα συγγραφέα "όλα στη ζωή είναι πιο ήπια, ποτέ δεν ξεσπάνε, δεν γίνονται ηρωικά ή εκρηκτικά". (Τι λες; Μα, τι λες; )

 

Δεν θέλω να απαριθμήσω τους ανθρώπους που κάνουν, για παράδειγμα, πολύ επικίνδυνα επαγγέλματα (ας μην κοιτάμε μόνο μακριά, στο παρελθόν και τους πολεμιστές, σωτήρες ή κι εγώ δεν ξέρω ποιους άλλους). Δεν μας φτάνει μια σελίδα.

Ή παραδείγματα του πόσο δυνατά αγαπούν κάποιοι, ή, ναι, ακόμα και μισούν. Θέλω μόνο να τονίσω ότι η ζωή είναι μια μεγάλη περιπέτεια και αν ο σύγχρονος άνθρωπος βγει από τη βολική του "ασφάλεια" και κοιτάξει γύρω του (και ακόμη παραέξω) θα το καταλάβει. Η κάθε στιγμή, η κάθε ανάσα είναι ένα θαύμα, μια οργασμική στιγμή όπου τα πάντα αλλάζουν, αναπνέουν, πεθαίνουν, γεννιούνται και δεν υπάρχει τίποτα σταθερό.

 

 

 

edit: ορθρογραφία

Edited July 27, 2016 by Cassandra Gotha

[Ιρμάντα]

Τα πιο σημαντικά κομμάτια δεν είναι δικά μου. Ο διαχωρισμός μεταξύ homo sapiens και homo fictus. Αυτά με τα οποία διαφωνείς, Άννα, είναι απόψεις του συγγραφέα. Με την άποψη του συγγραφέα όμως εγώ γενικά συμφωνώ. Δεν είναι η πλειοψηφία που βιώνει αισθήματα σε μυθιστορηματική ένταση. Ότι έχω δει (και ζήσει) εξαιρέσεις είναι δεδομένο. Μιλώ μονάχα για την πλειοψηφία εδώ, και μιλώ μονάχα από όσα και όσους έχω γνωρίσει. 'Οπως πιθανότατα, μιλά και ο συγγραφέας. (Αφού σας άρεσε τόσο το άρθρο νομίζω θα ανεβάσω νωρίτερα τη συνέχειά του.)

[WILLIAM]

Υποθέτω ότι αυτό που θέλει να πει ο συγγραφέας είναι ότι ο γενικός κανόνας στη ζωή είναι η ηπιότητα και το μέτρο, όλοι μπορεί να είναι ηρωικοί, παθιασμένοι, βαθιά ερωτευμένοι σε κάποια στιγμή αλλά γενικά αυτό που βλέπουμε γύρω μας είναι το μέτρο. Ενώ σε έναν φανταστικό χαρακτήρα, σε ένα μυθιστόρημα επιλέγεις και παρακολουθείς το σημαντικό κομμάτι, την μια (και μόνη φορά ίσως) που στάθηκε γενναίος, ήρωας και πάει λέγοντας. Βλέπεις τα σημαντικά μόνο.

[Mournblade]

Μου άρεσε πολύ αυτό το άρθρο, καθώς δίνει τροφή για σκέψη πράγματι..!

Για μένα ο homo fictus εκλαμβάνεται από τον αναγνώστη ως ένα είδωλο του εαυτού του, ή μάλλον καλύτερα ενός παράλληλου εαυτού που εξελίχθηκε διαφορετικά από το πως έτυχε να διομορφωθεί η αληθινή προσωπικότητα του σήμερα. Είναι μια ματιά προς έναν άλλο κόσμο, σε ένα άλλο πότε, σε ένα άλλο αν. Μια... διέξοδος ή μια κρυφή ματιά σε μια άλλη άλλη ζωή που θα μπορούσες να είχες ζήσει. Επομένως, όσο ο συγγραφέας κάνει καλή δουλειά με το να αποδίδει τα συναισθήματα που συγκινούν τον αναγνώστη, η ταύτιση είναι αναπόφευκτη και τα συναίσθηματα έντονα, καθώς θυμίζουν την κορύφωση που είχε αποκτήσει ο ίδιος κάποια στιγμή στη ζωή του.

Όμως,όπως όλα τα είδωλα, όσο αληθοφανή κι αν είναι, δεν παύουν να είναι ψεύτικα. Κι αυτό γιατί τους λείπει η αυτόβουλη ελευθερία, η αλληλεπίδραση και ο αυθορμητισμός. Επίσης δεν θα μπορούσες να χαρακτηρίσεις τον homo fictus πιο ζωντανό ή πιο οικείο από κάποιον άλλο άνθρωπο γιατί η θεμελιώδης σχέση του αναγνώστη μαζί του στηρίζεται στο ''εγώ'' κι όχι στο ''αυτός''.

[Starbuck]

Κι εγώ με τη σειρά μου θα διαφωνήσω σε κάποια σημεία με το άρθρο. Οι ιστορίες των ανθρώπων, αν σκαλίσεις, αν σου μιλήσουν, ή αν απλά κοιτάξεις και τις μικρές αφηγήσεις στην ανθρώπινη ιστορία, μόνο χλιαρές και ήπιες δεν είναι. Είναι γεμάτες πόνο, αγάπη ή υστέρηση της αγάπης (ναι κι αυτό είναι εξίσου σημαντικό), αυτοθυσία, ενοχή, πένθος, πάθη, καταχρήσεις, συγκρούσεις, μονοιάσματα. Κοιτάς έναν άνθρωπο οργισμένο ή να γίνεται άδικος ή άδικη και έπειτα ρωτάς....Θα πρέπει να πόνεσες πολύ, τους λες. Και σε στοιχειώνουν αυτά που θα σου απαντήσουν. Ο μυθιστορηματικός έχει απλώς την ελευθερία και την υποχρέωση, αν θέλετε, να εμμένει σε όλα αυτά για να εξαγνίσει εμάς τους ζωντανούς. Να γίνει κάθαρση, τροφή για σκέψη και αφορμή για επαναπροσδιορισμό της δικιάς μας ζωής.

 

[Ιρμάντα]

On 4/29/2020 at 1:28 PM, Starbuck said:

Κι εγώ με τη σειρά μου θα διαφωνήσω σε κάποια σημεία με το άρθρο. Οι ιστορίες των ανθρώπων, αν σκαλίσεις, αν σου μιλήσουν, ή αν απλά κοιτάξεις και τις μικρές αφηγήσεις στην ανθρώπινη ιστορία, μόνο χλιαρές και ήπιες δεν είναι. Είναι γεμάτες πόνο, αγάπη ή υστέρηση της αγάπης (ναι κι αυτό είναι εξίσου σημαντικό), αυτοθυσία, ενοχή, πένθος, πάθη, καταχρήσεις, συγκρούσεις, μονοιάσματα. Κοιτάς έναν άνθρωπο οργισμένο ή να γίνεται άδικος ή άδικη και έπειτα ρωτάς....Θα πρέπει να πόνεσες πολύ, τους λες. Και σε στοιχειώνουν αυτά που θα σου απαντήσουν. Ο μυθιστορηματικός έχει απλώς την ελευθερία και την υποχρέωση, αν θέλετε, να εμμένει σε όλα αυτά για να εξαγνίσει εμάς τους ζωντανούς. Να γίνει κάθαρση, τροφή για σκέψη και αφορμή για επαναπροσδιορισμό της δικιάς μας ζωής.

 

Εκείνο που λέει το άρθρο, είναι πως ο αληθινός άνθρωπος δεν βιώνει μονάχα έντονες στιγμές, ή ενδιαφέρουσες, ή γεμάτες συγκινήσεις, ή ακραίες συναισθηματικές καταστάσεις είτε ευχάριστες, είτε πικρές. Υπάρχουν και μέρες όπου, καλώς ή κακώς, τίποτα δεν συμβαίνει. Αλλά στον μυθιστορηματικό άνθρωπο δεν εξετάζουμε τόσο την πεζή του καθημερινότητα επειδή δεν υπάρχει χρόνος, ή λόγος να το πράξουμε. Σαφώς και θα εστιάσουμε στα καίρια γεγονότα που θα προωθήσουν την εξέλιξη του μύθου. Δεν σημαίνει αυτό ότι το ίδιο μεγάλες τραγωδίες δεν μπορεί να βιώνει και ένας άνθρωπος της διπλανής πόρτας. Απλά δεν απαρτίζεται όλη του η ζωή από τέτοιες εντάσεις, και αν κληθούμε να κάνουμε μυθιστόρημα τη ζωή του αυτή, είναι βέβαιο πως στα πιο "δύσκολα" σημεία της θα σταθούμε. Σκέψου το εύρος της ανθρώπινης ζωής και το εύρος ενός μυθιστορήματος. Δεν χωράνε όλα. 

[Starbuck]

Καλησπέρα! Συμφωνούμε, φυσικά. Η διαφωνία έγκειται στο ότι παραπάνω λέει ότι είναι πιο πεζή η ζωή των κοινών θνητών. Αυτό είναι που κάθεται λίγο περίεργα. Μάλλον είναι απλώς παρεξηγήσιμος ο τρόπος που γράφτηκε.