Συνέντευξη με τον Μιχάλη Μανωλιό (Aeon Award 2010) - Αίθρα

[RObiN-HoOD]

RObiN-HoOD: «Βελάκια με πένες» και πάλι. Αυτή τη φορά έχουμε καλεσμένο τον διεθνώς βραβευμένο συγγραφέα Μιχάλη Μανωλιό (mman) για το διήγημα του Αίθρα σε μια συνέντευξη με τον συγγραφέα Λευτέρη Κεραμίδα (Electroscribe) στο ρόλο του incognito δημοσιογράφου .

 

 

Αντί να πω άλλη μια φορά ‘συγχαρητήρια’, Μιχάλη, θα προτιμήσω να πω ‘ευχαριστώ’, γιατί η βράβευσή σου κατά τη γνώμη μου μας ωφελεί όλους (και δίνει και σε όλους μας κάτι για να υπερηφανευόμαστε, ανεξάρτητα αν γράφουμε ή όχι).

Η ευχαρίστηση είναι φυσικά και δική μου, αλλά τις τελευταίες μέρες έχω επίσης καταλάβει, με πολύ ευχάριστο τρόπο, την κυριολεκτική έννοια της λέξης «συγχαρητήρια», από τις φίλες και τους φίλους του φόρουμ, κι αυτή με κάποιο μαγικό τρόπο γυρνάει, αντανακλάται και πολλαπλασιάζεται. Πρώτη φορά μου συμβαίνει σε τέτοια κλίμακα. Εγώ χαίρομαι μαζί σας.

 

1. Ας πάμε πίσω στην αρχή. Σε ποια ηλικία ξεκίνησες να γράφεις και ποιο ήταν το έναυσμα; Αφοσιώθηκες απευθείας στη φαντασία; Στην ΕΦ ειδικότερα;

Πρέπει να ήταν Πέμπτη Δημοτικού. Ο κολλητός μου έγραφε σε συνέχειες μια ιστορία Ε.Φ., εμπνευσμένη κυρίως από παιδικές εκπομπές όπως το “The Battle of the Planets” που βλέπαμε τότε στην τηλεόραση, και στο μεγάλο διάλειμμα κάθε μέρα ανεβαίναμε στις κερκίδες του γηπέδου μπάσκετ όπου γινόταν η ανάγνωση. Μια μέρα ο φίλος μου αρρώστησε και ο λαός θα περίμενε την επομένη στο cliffhanger (εννοείται πως η ιστορία είχε πολύ δράση). Συνέχισα εγώ και από τότε μολύνθηκα με το μικρόβιο.

Επόμενα σημαντικά εναύσματα ήταν φυσικά τα βιβλία του Ιούλιου Βερν αλλά και η συλλογή διηγημάτων «Οι Ονειρότοποι της Γης» του Γιώργου Μπαλάνου, η οποία έπεσε στα χέρια μου στα δεκατρία μου και ακόμα εξακολουθώ να τη θεωρώ ένα καλό εισαγωγικό βιβλίο στο είδος. Το πρώτο διήγημά μου το έγραψα στα δεκαπέντε μου και ήταν Ε.Φ. Το θεωρούσα αυτονόητο και δεν μπορούσα να φανταστώ τον εαυτό μου να γράφει οτιδήποτε άλλο.

 

2. Υπήρξες έφηβος σε μια εποχή φτωχή από άποψη φανταστικού στην Ελλάδα. Σήμερα το φανταστικό είναι στη μόδα και χάρις στο δίκτυο είναι όλο διαθέσιμο σε όποιον ενδιαφέρεται. Θεωρείς πως όσοι μεγάλωσαν και μεγαλώνουν με τέτοιες ευκαιρίες είναι ευνοημένοι σε σχέση μ’ εμάς τους παλιότερους; Μπορούμε να περιμένουμε κάτι απ’ αυτούς;

Προφανώς και είναι ευνοημένοι τόσο οι αναγνώστες, όσο και όσοι ασχολούνται με το γράψιμο –κυρίως οι δεύτεροι, γιατί έχουν την άμεση δυνατότητα να πάρουν πολύ εύκολα κριτική, πολλές φορές μάλιστα εξειδικευμένη, για μια δουλειά τους μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Πίσω στα ’80 και στα ’90 για να πάρεις μια γνώμη για ένα έργο σου, έπρεπε

α) να έχεις υπολογιστή (το 1986 είχα υποβάλει σε διαγωνισμό διήγημά μου που μου το είχαν δακτυλογραφήσει από το χειρόγραφο!)

β) να έχεις εκτυπωτή (το 1987 είχα αντιγράψει απ’ την οθόνη 12.000 λέξεις για να τις στείλω ταχυδρομικά στην Κύπρο να τις διαβάσουν!)

γ) να φτάσει κάποτε το snail mail ή να βρεθείς από κοντά με τον αναγνώστη,

δ) να ακολουθηθεί ολόκληρη η αντίστροφη διαδικασία, ή πιο συχνά να σε πάρει ένα τηλέφωνο, αν δεν ήταν πανάκριβο υπεραστικό (ελλείψει skype) για να σου πει επιτέλους τη γνώμη του.

Όλα αυτά –ευτυχώς– ακούγονται αστεία σήμερα, αλλά ήταν η δεδομένη πραγματικότητα τότε. Μιλάμε για μια εποχή που (πριν το 1990 τουλάχιστον) το να κάνεις ένα απλό (αναλογικό βέβαια) τηλεφώνημα μπορούσε να αποδειχτεί μια φοβερή εμπειρία. Ίσως να μην έπιανες ποτέ αυτόν που ήθελες, αλλά άκουγες στη γραμμή τη μισή Ελλάδα. Οπότε πώς είναι δυνατόν οι νεότεροι σήμερα να μην είναι ευνοημένοι;

Είμαστε όλοι ευνοημένοι. Ζούμε σε μια τεχνολογικά καταπληκτική εποχή. Πιστεύω ότι το internet είναι ό,τι πιο επαναστατικό και καθοριστικό θα δούμε ποτέ στις δικές μας ζωές από πλευράς τεχνολογίας. Έχει ήδη ξεπεράσει πολλά από τα πιο άγρια όνειρά μας και έχει δημιουργήσει πολλά καινούρια. Θυμάμαι στα είκοσί μου ήθελα να γράψω για μια ηλεκτρονική βιβλιοθήκη στην οποία θα πήγαινες(!) και θα μπορούσες να ρωτήσεις τη βάση πρακτικά για οτιδήποτε. Σήμερα η Wikipedia είναι το πέμπτο πιο συχνά επισκεπτόμενο site και ο παγκόσμιος ιστός μου δίνει μια καλή πρώτη προσέγγιση της ανθρώπινης γνώσης σε μη εξειδικευμένο επίπεδο. Από το κινητό μου!

Οπότε ο κυριότερος ίσως λόγος για τον οποίο μπορούμε να περιμένουμε εξαιρετικά πράγματα από τη γενιά του internet είναι η χωρίς προηγούμενο συνεχής έκθεσή της σε τεράστια ποσότητα εντελώς ανομοιογενούς πληροφορίας. Τα ερεθίσματά που δέχονται οι νέοι σήμερα είναι πρωτόγνωρα και καταιγιστικά. Όπου υπάρχει ταλέντο εκεί έξω, είναι καταδικασμένο –με κατάλληλη καλλιέργεια και καλώς εννοούμενη εκμετάλλευση– να ανθίσει.

 

3. Ασχολήθηκες δεκατρία χρόνια με το σκάκι σε αγωνιστικό επίπεδο. Σαν συγγραφέας, τι θεωρείς πως αποκόμισες από αυτή την εμπειρία;

Πολλά, και όχι μόνο σαν συγγραφέας αλλά και σαν άνθρωπος. Το σκάκι είναι ταυτόχρονα παιχνίδι, τέχνη και, από μια άποψη, επιστήμη, ένας αγώνας όχι τόσο ενάντια στον αντίπαλο, όσο ενάντια στον εαυτό σου και στο λάθος. Το αγωνιστικό σκάκι διδάσκει υπομονή και καλλιεργεί την δημιουργικότητα αλλά, αντίθετα με ό,τι πιστεύει πολύς κόσμος, παρά το αυστηρό πρωτόκολλο ευ αγωνίζεσθαι, δεν παραμελεί τα ζωώδη ένστικτά μας.

Αν έπρεπε να ξεχωρίσω μόνο ένα από τα οφέλη του σκακιού στη δική μου ζωή, είναι το ότι η παντελής έλλειψη τύχης με έμαθε να ψέγω τον εαυτό μου και μόνο για την αποτυχία και να προσπαθώ να μην επαναλαμβάνω τα λάθη μου. Από την άλλη, το παιχνίδι αυτό είναι πολύ ανταποδοτικό –όταν κερδίζεις, η επιτυχία είναι δική σου και δεν μπορεί να στη διεκδικήσει κανείς, κάτι που κάνει πολύ καλό στην αυτοεκτίμηση.

Κι έτσι φτάνουμε στο κομμάτι της συγγραφής. Όσο πιο πολύ ασχολιόμουν με το γράψιμο, τόσο περισσότερο καταλάβαινα ότι τα κείμενά μου είναι γεμάτα λάθη, ανακρίβειες, κακοτεχνίες. Όταν παίρνεις στα χέρια σου μια σοβαρή και σε βάθος κριτική, βλέπεις ξαφνικά με τα μάτια του άλλου, κάτι που δεν μπορούσες να κάνεις όσο ήσουν ακόμα μέσα στο κείμενό σου. Τότε χρειάζεται να παραμείνεις ανοιχτός, να δεχτείς το καλοπροαίρετο «ξύλο» και να προσπαθήσεις να διορθώσεις αυτά με τα οποία συμφωνείς. Σ’ αυτή την, πολύ δύσκολη στην αρχή διαδικασία, η αναγνώριση της προσωπικής μου ευθύνης που μου έχει διδάξει το σκάκι αποδεικνύεται ανεκτίμητη.

 

4. Έχεις δείξει πως τα καταφέρνεις στο χιούμορ και στον τρόμο, αλλά κινείσαι κυρίως στην ΕΦ, με χροιά «πολιτική». Υποκειμενική προτίμηση, συνειδητή επιλογή ή μονόδρομος;

Όχι, δεν θα έλεγα συνειδητή και σίγουρα όχι μονόδρομος. Η αλήθεια είναι ότι μ’ αρέσει πολύ να γράφω σε πιο ελαφρύ στυλ και ίσως και για λιγότερο «βαριά» θέματα, όπως σε κάποια από τα διηγήματα της πρώτης μου συλλογής «Σάρκινο Φρούτο» (και ομολογώ ότι ζηλεύω όταν διαβάζω κάτι τέτοιο) αλλά γράφω τόσο σπάνια που τελικά, όταν αποφασίζω να το κάνω, είναι για θέματα τα οποία, εγώ τουλάχιστον, θεωρώ αρκετά «σημαντικά» για να στρωθεί να γράψει ακόμα κι ένας τεμπέλης σαν κι εμένα. Οπότε συχνά καταλήγω σε κοινωνικά θέματα με πολιτική υφή και προεκτάσεις, απλώς προσπαθώ να τα κατεβάσω σε προσωπικό επίπεδο χαρακτήρων, γιατί αυτό που επίσης με ενδιαφέρει είναι οι ψυχολογικές αντιδράσεις τους σε ακραίες ή ασυνήθιστες καταστάσεις, αφού τότε βγαίνουν στην επιφάνεια τα πιο ενδιαφέροντα ανθρώπινα στοιχεία.

 

5. Λόγω επικαιρότητας, η «Αίθρα» παίρνει ξεχωριστή θέση σ’ αυτή τη συνέντευξη. Έχεις πει πως οι βασικές εικόνες του διηγήματος προέρχονται από ένα όνειρο που είδες. Έφτιαξες και μια ιδέα για να τις ντύσεις ή τις συνδύασες με κάποια ιδέα που ήδη είχες; Τι ήταν αυτό που σου έκλεισε το μάτι, που σε έπεισε να τις κρατήσεις και να τις δουλέψεις, αντί να τις ξεχάσεις μαζί με όλα τα άλλα όνειρα που βλέπεις; Πόση δουλειά χρειάστηκε πριν καν γράψεις την πρώτη φράση του διηγήματος;

Πρώτ’ απ’ όλα σκέφτηκα την κλωνοποίηση, ώστε να δικαιολογήσω τη χρησιμοποίηση της ανθρώπινης επίπλωσης και διακόσμησης. Έπειτα επινόησα έναν φόνο για να μπορέσω να φτιάξω ένα αρκετά μεγάλο διακύβευμα. Νομίζω όμως ότι αυτό που με κράτησε και με έπεισε να γράψω την ιστορία (γιατί, για μένα προσωπικά, από το να σκεφτώ μια ιστορία μέχρι να καθίσω να τη γράψω υπάρχει πολύ μεγάλη απόσταση) είναι η σκέψη ότι όλο αυτό θα μπορούσε να είναι ένα είδος τέχνης με μοντέλο την ίδια την καλλιτέχνη.

Η επόμενη στρώση ήταν το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο συμβαίνουν αυτά, δηλαδή μια κοινωνία η οποία επιτρέπει τη χρησιμοποίηση ζωντανών ανθρώπινων ανταλλακτικών, τη δημιουργία κλώνων με περιορισμένη συνειδητότητα και νοημοσύνη και, παρεπόμενα, το χτίσιμο ενός ανθρώπου ζωντανού ή τον υποβιβασμό του σε ένα απλό χρηστικό έπιπλο ή διακοσμητικό.

Όταν αρχίζεις να σκέφτεσαι πώς θα άρεις τη δυσπιστία του αναγνώστη, έχεις πια μπει σε θέματα αληθοφάνειας, πράγμα που, για μένα τουλάχιστον, είναι ένα καλό σημάδι ότι είμαι κοντά στο να αρχίσω το γράψιμο.

Οπότε, όπως συνήθως, χρειάστηκα αρκετή δουλειά, κυρίως στο μυαλό μου και με τη μορφή σημειώσεων, μέχρι να γράψω την πρώτη γραμμή.

 

6. Η πλοκή της «Αίθρας» δε μου φαίνεται καθόλου προσχηματική, όπως θα ήταν αν είχε μόνο σκοπό ύπαρξης την παρουσίαση μιας ιδέας. Θα έλεγα μάλιστα πως πλοκή και ιδέα συναντιούνται «κάθετα» στην «Αίθρα» κι η μια απογειώνει την άλλη. Εσύ θεωρείς πως ένας τέτοιος συνδυασμός είναι το ιδανικό; Υπήρξε εσκεμμένη επιλογή στη συγκεκριμένη περίπτωση;

Θα σου πω τι θεωρώ ιδανικό, αλλά αυτό δεν έχει καμία σχέση με την «Αίθρα». Ιδανικό είναι η έκρηξη στο μυαλό του αναγνώστη όταν διαβάζει και κυρίως όταν τελειώνει ένα έργο και που αφήνει τα σημάδια της εκεί για πολύ καιρό μετά. Δεν έχω ιδέα πώς γίνεται αυτό, αλλά όταν το παθαίνω σαν αναγνώστης (σπάνια είναι η αλήθεια) σκέφτομαι ότι αυτό θα ήθελα να μπορώ να κάνω σαν συγγραφέας.

Είναι πολύ ενδιαφέρον αυτό που λες περί «κάθετης» συνάντησης ιδέας και πλοκής. Δεν ξέρω, και σίγουρα δεν είμαι αυτός που θα κρίνει αν η «Αίθρα» το πετυχαίνει αυτό, αλλά είμαι της γνώμης ότι η πλοκή δεν πρέπει να είναι εκεί μόνο για την πλοκή και η ιδέα δεν πρέπει να είναι εκεί μόνο για την ιδέα. Πρέπει η μία να εξυπηρετεί την άλλη. Να δουλεύουν μαζί. Να σπρώχνει η μία την άλλη στο μυαλό του αναγνώστη. Δεν μπορώ να το εκφράσω καλύτερα.

Προφανώς και προσπαθώ κάθε φορά να πετύχω μια τέτοια συνεργασία αλλά, ανάμεσα στη συγγραφική πρόθεση και στο αναγνωστικό αποτέλεσμα υπάρχουν συχνά αχανείς εκτάσεις ανεπαρκών ικανοτήτων.

 

7. Καμιά φορά παραπονιέσαι πως είσαι ελάχιστα παραγωγικός σε σχέση με άλλους συγγραφείς. Όμως το αποτέλεσμα είναι πολύ ποιοτικό και σε δικαιώνει. Πώς και πόσο δουλεύεις μια σύλληψη και το κείμενο που την υλοποιεί, πριν το θεωρήσεις έτοιμο για το κοινό; Πρόκειται για προσωπική τελειομανία ή κάτι άλλο;

Μια τυπική αναλογία για ένα διήγημα 5.000 λέξεων είναι δύο βδομάδες νοητική κατάστρωση χωρίς να γράψω ούτε λέξη, μία βδομάδα σημειώσεις και σκελετός, μία βδομάδα γράψιμο, και μία βδομάδα διορθώσεις. Πέντε βδομάδες σύνολο.

Αυτά αν όλα πάνε καλά, δηλαδή αν θεωρώ την ιδέα αρκετά ισχυρή από την αρχή για να γραφτεί. Οι πρώτες δυο βδομάδες νοητικής κατάστρωσης μπορεί να διαρκέσουν πολύ περισσότερο, ακόμα και χρόνια σε λανθάνουσα κατάσταση καμιά φορά («Μια μέρα θα γράψω μια ιστορία για την απόλυτη ομορφιά. Θα έχει τίτλο …και το τέρας.») και για μένα είναι το σημαντικότερο στάδιο –πιο σημαντικό κι απ’ το ίδιο το γράψιμο. Εννιά στις δέκα ιδέες μου πεθαίνουν εδώ, δεν γράφονται ποτέ.

Μπορεί κανείς, αν θέλει και έχει την πείρα, να παραλείψει το στάδιο των γραπτών σημειώσεων και του σκελετού, και να προχωρήσει κατευθείαν στο γράψιμο, μπορεί ακόμα και να γράψει όλο το κείμενο σε μια μέρα χωρίς ίσως να γνωρίζει το τέλος, αλλά κατά τη γνώμη μου κανείς δεν πρέπει να βιάζεται όταν σκέφτεται μια ιστορία. Είναι η στιγμή που δοκιμάζεις όλες οι δυνατότητες πλοκής, που αποφασίζεις σημαντικά πράγματα όπως η οπτική γωνία, το πρόσωπο αφήγησης και ο τύπος του αφηγητή, που προσπαθείς να αποφύγεις όλες τις πεπατημένες και τα κλισέ. Αν επιζήσει κάποιο σοβαρό λάθος εδώ, τότε ίσως χρειαστεί να ξηλώσεις το μισό διήγημα όταν επαναστατήσουν οι πρώτοι αναγνώστες.

Κατά τη διάρκεια της ίδιας της συγγραφής πιο πολύ προσέχω την ατμόσφαιρα, το ύφος και τους διαλόγους. Με την πλοκή και το τέλος δεδομένα, ελάχιστα πράγματα αλλάζω στην πορεία.

Περιττό βέβαια να πω ότι οι διορθώσεις είναι πολύ σημαντικές και φυσικά μπορεί να διαρκέσουν πολύ περισσότερο αν κάτι δεν έχει πάει καλά. Επίσης, προσωπικά, δυσκολεύομαι να διορθώσω κάτι αν περάσει πολύς καιρός και έχω απομακρυνθεί υπερβολικά από την ιστορία. Όταν το Asimov’s ζήτησε μερικές ενέσεις αληθοφάνειας στην «Αίθρα», οχτώ χρόνια μετά τη συγγραφή της, έσκυψα από πάνω της με την προσοχή ενός χειρούργου. Φοβόμουν πολύ μην καταστρέψω την ατμόσφαιρα, επειδή δεν ήμουν πια εκεί μέσα.

Ακολουθώ τη μέθοδο που περιέγραψα επειδή με εκφράζει πολύ η ρήση του Thomas Mann «Συγγραφέας είναι ένα άτομο για το οποίο το γράψιμο είναι πιο δύσκολο απ’ ό,τι για άλλους ανθρώπους». Οπότε, για να απαντήσω και στην τελευταία ερώτηση, δεν πρόκειται για προσωπική τελειομανία, αλλά για αυτοαναγνωστική απαίτηση. Επειδή γράφω πρώτα για μένα, θέλω να μου αρέσουν οι ιστορίες μου, ακόμα κι αν τις διαβάσω πολλά χρόνια μετά –θα ένιωθα πολύ αμήχανα αν διακρινόταν μια «Αίθρα» που δεν άρεσε σ’ εμένα. Αν συνυπολογίσεις πόσο δύσκολος αναγνώστης είμαι, τότε καταλαβαίνεις γιατί δεν γράφω συχνά –και εννοείται ότι το αποτέλεσμα δεν με ικανοποιεί πάντα.

 

8. Υπάρχουν διηγήματα που τα ολοκλήρωσες και δεν τα έκρινες αρκετά καλά για να τα υποβάλεις κάπου; Διηγήματα δημοσιευμένα που δεν συμπεριλήφθηκαν σε μια από τις δυο συλλογές που έχεις εκδώσει και δεν έχεις σκοπό να τα ξαναδουλέψεις στο μέλλον;

Κρατάω λεπτομερές αρχείο, οπότε μπορώ να απαντήσω με ακρίβεια:

Δώδεκα διηγήματα που γράφτηκαν ανάμεσα στα δεκαπέντε μου και στα είκοσι ένα μου, είναι ακόμα στο συρτάρι μου και εκεί θα παραμείνουν γιατί έτσι πρέπει. Το ίδιο ισχύει για τη νουβέλα και τα δύο μυθιστορήματά μου.

Έξι διηγήματα μπορεί να τα βρει κανείς μόνο στο SFF.gr και πουθενά αλλού.

Πέντε διηγήματα είναι κρατημένα για συλλογικές εκδόσεις. Τα τρία από αυτά είναι αρκετά μεγάλα –το ένα μάλιστα είναι 14.000 λέξεις.

Και το τελευταίο που έχω γράψει, δεν υπάρχει πουθενά εκεί έξω.

Τα υπόλοιπα τριάντα είναι δημοσιευμένα.

Κατά την έκδοση και των δύο συλλογών διηγημάτων μου, οι εκδόσεις Τρίτων και εγώ κάναμε μια σοβαρή προσπάθεια να αφήσουμε έξω οτιδήποτε θεωρούσαμε, εμείς τουλάχιστον, μη ικανοποιητικό. Έτσι δύο διηγήματα δεν έφτασαν ποτέ στο «Σάρκινο Φρούτο» και εφτά(!) δεν συμπεριλήφθηκαν στο «…και το Τέρας», μεταξύ των οποίων και ένα δημοσιευμένο στο «9».

 

9. Για να επιστρέψουμε ξανά στην «Αίθρα», την είχες ξεχωρίσει από την αρχή ανάμεσα στα έργα σου; Πώς αποφάσισες να τη μεταφράσεις το 2005, τέσσερα χρόνια μετά τη δημοσίευσή της κι άλλα τόσα πριν εμφανιστεί σε βιβλίο; Είχες υποβάλει κι άλλες τέσσερις ιστορίες σ’ αυτό το διαγωνισμό. Είχες όμως παλιότερα χτυπήσει και την πόρτα του (αυθεντικού) Asimov’s. Γιατί μ’ αυτή την ιστορία;

Καταλάβαινα ότι ήταν ένα αξιοπρεπές διήγημα. Η δημοσίευσή του στο «9» είχε πολύ θετικές αντιδράσεις και, εξακολουθούσε να αρέσει και σ’ εμένα προσωπικά παρά το ότι περνούσαν τα χρόνια. Όταν κάποια στιγμή το πήρα απόφαση ν’ αρχίσω σιγά-σιγά τις μεταφράσεις, ήταν από τα πρώτα που επέλεξα.

Η Θάλεια Μπίστικα το είχε ήδη μεταφράσει, όταν ο James Morrow μάζευε διηγήματα για το “European Hall of Fame” και το έστειλα εκεί. Τελικά από την Ελλάδα ο Morrow επέλεξε το εξαιρετικό «Ο Άθως Έμφοβος στον Ναό του Ήχου» του Παναγιώτη PiKei Κούστα, μια επιλογή που, όπως ξέρουμε, δικαιώθηκε πανηγυρικά όταν αυτό συμπεριλήφθηκε στην αρχική λίστα υποψηφιοτήτων για τα βραβεία Nebula.

Θα ήθελα πολύ να πω κατόπιν εορτής ότι υπέβαλα την «Αίθρα» στο Asimov’s επειδή πίστευα σ’ αυτήν, αλλά η αλήθεια είναι ότι απλώς ήταν ένα από τα ελάχιστα που είχα μεταφρασμένα. Είχα ήδη στείλει και τις διορθώσεις που ζήτησαν, όταν η Δόμνα Παστουρματζή στην παρουσίαση του Τέρατος στη Θεσσαλονίκη μου είπε «Αυτή η ιδέα δεν έχει χρησιμοποιηθεί πολύ. Μετάφρασέ την και στείλ’ την στο Asimov’s»(!).

Μετά ήρθε η πολύ θετική απόρριψη από την αρχισυντάκτρια του Asimov’s, Sheila Williams: “…but it’s too much of a horror story for Asimov’s”. Ουσιαστικά το απέρριπταν λόγω υποείδους και στυλ, όχι λόγω ποιότητας (τώρα που το ξανασκέφτομαι, αν έλειπε η περιβόητη κουζίνα…J) οπότε ήταν ελεύθερο για τον διαγωνισμό ΑΕΟΝ AWARD.

Αυτό που με εντυπωσίασε με την «Αίθρα» μετά την δημοσίευσή της στο «…και το Τέρας», ήταν τα ενθουσιώδη σχόλια πολλών γυναικών αναγνωστών που έφτασαν και ξεπέρασαν εκείνα των ανδρών αναγνωστών μετά την πρώτη δημοσίευσή της στο «9».

 

10. Το βραβείο δεν έπεσε στην αγκαλιά σου εκεί που καθόσουν με σταυρωμένα τα χέρια. Καμιά συμβουλή για όσους θα προσπαθήσουν να σε μιμηθούν;

Πολύ διάβασμα (και το λέω αυτό εγώ που διαβάζω λιγότερο από όλους εδώ μέσα). Όχι μόνο πάνω στο είδος που γράφουμε και όχι μόνο λογοτεχνία. Τα βιβλία για τη συγγραφή βοηθούν, αλλά φυσικά δεν πρέπει να το παρακάνουμε.

Ορθογραφία, συντακτικό, έκφραση. Συνειδητή προσπάθεια για βελτίωση της χρήσης της γραπτής γλώσσας. Είναι το εργαλείο μας. Κανένας ποδοσφαιριστής δεν κατεβαίνει στον αγώνα χωρίς παπούτσια και κανένας επαγγελματίας αναγνώστης ή εκδότης δεν θα ανακαλύψει ποτέ την καταπληκτική μας ιδέα αν εγκαταλείψει το διάβασμα στη δεύτερη σελίδα.

Όποια μέθοδο συγγραφής και να ακολουθούμε, πολύ δουλειά πριν γραφτεί η πρώτη γραμμή. Αυτοί που εξαιρούνται είναι ελάχιστοι, και σίγουρα δεν χρειάζονται τις δικές μου συμβουλές.

Ανοιχτό μυαλό στις γνώμες των άλλων, ψύχραιμη αξιολόγηση της κριτικής και διορθώσειςδιορθώσειςδιορθώσεις.

Θωράκιση απέναντι στις απορρίψεις. Ο δρόμος προς τη δημοσίευση είναι συχνά στρωμένος με πόρτες, αδιαφορία, συγγραφικές χυλόπιτες, καμιά φορά ακόμα και χλεύη. Όποιος δεν αντέχει, μπορεί πάντα να συνεχίσει να γράφει για το συρτάρι του και τους φίλους του –και δεν πρόκειται ούτε στιγμή να τον κατηγορήσω γι’ αυτό. Όποιος αντέχει, πρέπει να σιγουρευτεί ότι είναι ανταγωνιστικός (αλλιώς ταλαιπωρείται χωρίς λόγο) να προσπαθήσει να βελτιωθεί και να συνεχίσει. Όσο πιο μεγάλη είναι η επιβράβευση, τόσο μεγαλύτερα εμπόδια χρειάζονται για να την κρύψουν.

Αλλά πριν απ’ όλα, ζωή. Παρατήρηση του πώς λειτουργούν, κινητοποιούνται, αντιδρούν οι άνθρωποι. Ποιες αδυναμίες, ποια πάθη, ποιες ποταπότητες και ποιες μεγαλοσύνες τους κάνουν ανθρώπους.

 

11. Τι σημαίνει για σένα η βράβευση και τι πιστεύεις πως σημαίνει για την πορεία του έργου σου; Τι πόρτες σου ανοίγει;

Σημαίνει μεγάλη ηθική ικανοποίηση, ακόμα κι αν κατά κάποιο τρόπο δεν είμαι παρά ένας εκπρόσωπος του συγγραφέα της «Αίθρας» –η οποία ξεπερνάει σε ηλικία την εννιάχρονη κόρη μου.

Η επαγγελματική διοργάνωση, η άψογη διαδικασία του διαγωνισμού ΑΕΟΝ AWARD και φυσικά τα μεγάλα ονόματα της τελικής κριτικής επιτροπής, κάνουν μια τέτοια βράβευση πραγματικά να αξίζει.

Δεν έχω ιδέα τι θα ακολουθήσει όσον αφορά το υπόλοιπο δημοσιευμένο και το μελλοντικό έργο μου, αλλά σίγουρα είναι κάτι πολύ θετικό.

Έχω μάθει όλα αυτά τα χρόνια να κρατάω πολύ μικρό καλάθι, όσον αφορά την ελληνική πραγματικότητα. Είναι η πρώτη φορά που ελληνικό έργο του Φανταστικού κερδίζει τέτοια διάκριση στο εξωτερικό και η πρώτη φορά που το συγκεκριμένο βραβείο δίνεται σε μη αγγλόφωνο έργο. Ό,τι κερδίσουμε σαν χώρος θα είναι καλό. Αυτό που εύχομαι είναι να το ακούσουν πέντε άνθρωποι παραπάνω και να αρχίσει να αλλάζει σιγά-σιγά η στάση τους απέναντι στην Ε.Φ. και τη λογοτεχνία του Φανταστικού γενικότερα. Για να γίνει όμως αυτό, θα χρειαστεί να υπάρξει συνέχεια. Ένα βραβείο δεν φτάνει. Το καλύτερο επιχείρημα είναι καλή, «επαγγελματικά» γραμμένη λογοτεχνία που θα χτυπήσει τις πόρτες των εκδοτικών. Τότε το νερό θα μπει φυσιολογικά στο αυλάκι, καθαρά για οικονομικούς λόγους.

Θυμίζω όμως ότι, ειδικά η Ε.Φ., όντας από τη φύση της μυθοπλασία αιχμής, είναι λογικό και αναμενόμενο να μην κατακτήσει ποτέ (και ειδικά στην Ελλάδα που εξακολουθεί να χάνει τις επαναστάσεις τη μία μετά την άλλη) τον κύριο όγκο του αναγνωστικού κοινού, πράγμα που μας γυρνάει πίσω στο μικρό καλάθι.

 

12. Όλο και κάτι έχεις υπονοήσει στο φόρουμ, αλλά θες να μας πεις με τι ασχολείσαι συγγραφικά αυτόν τον καιρό και τι σχεδιάζεις για το μέλλον;

Θέλω να γράψω ένα αξιοπρεπές μυθιστόρημα. Νομίζω ότι είμαι πια έτοιμος να προσπαθήσω. Ακολουθώ την ίδια μέθοδο που περιέγραψα πιο πάνω, οπότε μπορείτε να φανταστείτε πόσο αργά πηγαίνω για κάτι τέτοιας έκτασης. Για την ώρα έχω απορρίψει πέντε ιδέες και μόλις γύρισα πίσω στη δεύτερη από αυτές. Εδώ και ενάμιση μήνα φτιάχνω έναν σκελετό, αλλά ακόμα δεν είμαι σίγουρος ότι θα το ξεκινήσω.

Εφτά επιπλέον προβλήματα είναι ότι το γράψιμο είναι μόνο μία από τις ασχολίες και τις υποχρεώσεις μου, και ακόμα δεν έχει εγκριθεί από την πραγματικότητα η αίτησή μου για τριπλασιασμό των ωρών του εικοσιτετραώρου.

 

13. Όλο και πιο συχνά επανέρχεται στις συζητήσεις το θέμα των λογοτεχνικών εργαστηρίων. Έχοντας συμμετάσχει στο λογοτεχνικό εργαστήριο της ΑΛΕΦ, εσύ τι λες; Ποια η αξία τους και ποιες οι προϋποθέσεις για να κερδίσει κανείς κάτι απ’ αυτά;

Η αξία των λογοτεχνικών εργαστηρίων γενικά προφανώς εξαρτάται, εκτός από τη διοργάνωση, και από τους συμμετέχοντες. Επειδή ουσιαστικά πρόκειται για ομαδική κριτική, ισχύουν αυτά που ανέφερα παραπάνω περί ανοιχτού μυαλού, αντοχής στο «ξύλο», και πραγματικής διάθεσης να προχωρήσει κανείς σε όποιες διορθώσεις κριθούν αναγκαίες. Επειδή όμως πρόκειται για ζωντανή, πρόσωπο με πρόσωπο διαδικασία, ισχύει ακόμα περισσότερο η μαγική συμβουλή «μην προσπαθείτε να το υπερασπιστείτε!».

Είναι σκληρό να βλέπεις μια ντουζίνα αδίστακτους αναγνώστες να έχουν βάλει στη μέση το πνευματικό σου παιδί και να παίζουν το πού σε πονεί και πού σε σφάζει, ακόμα κι αν το κάνουν πολύ ευγενικά. Είναι σκληρό αλλά, αν έχεις την όρεξη να δουλέψεις μετά, βοηθάει πολύ.

Έχω συμμετάσχει σε έντεκα Λογοτεχνικά Εργαστήρια της ΑΛΕΦ (γίνονται κάθε Μάιο και Νοέμβριο). Η δωδεκαμελής σύνθεση είναι πάντα πολύ καλή και η κριτική όσο ανηλεής χρειάζεται και όσο ακριβοδίκαιη πρέπει. Δεν σφάζουμε κόσμο –μόνο διηγήματα. Και πέφτουν τρελές μάσες όλο το Σαββατοκύριακο μέσα σε πολύ κεφάτο κλίμα. Τρομερή εμπειρία –το συστήνω ανεπιφύλακτα.

 

14. Ανακοινώνοντας την πρόκριση του διηγήματος, είπες ότι οι χαρές πρέπει να μοιράζονται. Δεν τις μοιραζόμαστε όμως με τον καθένα κι εσύ είσαι πολύ δραστήριο μέλος στο SFF.gr. Να υποθέσω πως κρίνεις ότι έχεις κερδίσει από τη συμμετοχή σου εδώ; Στη δουλειά σου, στην προβολή της, σε προσωπικό επίπεδο;

Αστειεύεσαι; Φυσικά και έχω κερδίσει πολλά! Μέτρα:

Ανάγνωση μερικών εξαιρετικών ιστοριών από συγγραφείς που δεν γνώριζα και που δεν θα μάθαινα αλλιώς ποτέ.

Έμπνευση. Διήγημά μου που γράφτηκε με αφορμή διαγωνισμό του φόρουμ βρήκε μετά τον δρόμο του προς το χαρτί.

Διασκέδαση. Το τρομερό γλέντι που έριξα με τη διοργάνωση του τελευταίου διαγωνισμού Ε.Φ. με θέμα το σεξ.

Περισσότερη, μαζικότερη και ταχύτατη κριτική στη δουλειά μου. Έχω βρει μερικούς εξαιρετικούς αναγνώστες εδώ.

Προβολή της μέσω του φόρουμ. Το ένα τρίτο του δεύτερου βιβλίου μου ήταν ήδη στο φόρουμ όταν κυκλοφόρησε και παραμένει εδώ. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που με γνωρίζουν πρώτα σαν mman και μετά με βρίσκουν στα ράφια.

Ενημέρωση σχετικά με το τι συμβαίνει στον χώρο του Φανταστικού στην Ελλάδα, αλλά και σύσφιξη των εσωτερικών σχέσεων του χώρου του Φανταστικού στην Ελλάδα. Πριν τρία χρόνια, ξεκινήσαμε μια προσπάθεια να γνωρίσουμε το SFF.gr στην ΑΛΕΦ και το αντίστροφο. Έχουμε δρόμο ακόμα, αλλά πλέον με μεγάλη χαρά βλέπουμε πολλούς ανθρώπους που πρώτα ήταν μόνο στον ένα χώρο να δραστηριοποιούνται τώρα και στους δύο.

Όμως το πιο σημαντικό είναι, φίλοι! Ένα υπολογίσιμο κομμάτι του κύκλου μου αποτελείται πια από ανθρώπους του φόρουμ. Το internet είναι μοναδικό στο να φέρνει κοντά ανθρώπους με έναν πολύ ιδιαίτερο και πρωτόγνωρο τρόπο. Όταν αφήνεις στη δουλειά ενός ατόμου που δεν έχεις δει ποτέ, δώρο για τα γενέθλιά του, ένα βιβλίο ενός άλλου ατόμου, που επίσης δεν γνωρίζεις από κοντά, και βλέπεις τι αντιδράσεις προκαλεί αυτό, τότε δεν μπορείς παρά να σκέφτεσαι ότι κάτι πάει πάρα πολύ καλά εδώ.

 

Ευχαριστώ για το χρόνο σου. Θα τα ξαναπούμε στην επόμενη διάκρισή σου!

Προτίμησα, σαν παιχνίδι, ν’ απαντήσω στις ερωτήσεις χωρίς να ξέρω την ταυτότητά σου, αλλά έχω μια μικρή υπο4ία γι’ αυτήν.

 

Εγώ ευχαριστώ. Ήταν τιμή μου.

Edited May 3, 2020 by Spark
Έγιναν bold οι ερωτήσεις και μειώθηκε λίγο η απόσταση μεταξύ των ερωτήσεων και των απαντήσεων.

[Stanley]

Αλήθεια,εξαιρετική συνέντευξη. Η μόνη που διάβασα με τόση προσήλωση, καθώς άγγιξε θέματα ευρύτερης λογοτεχνίας, συγγραφής,ανάγνωσης, σφφ, όλα!Συγχαρητήρια και στους δύο.

[Μάρβιν ΑΑΠ]

Πραγματικά πολύ καλή συνέντευξη! Πολλά μαζεμένα σε μία!

[Big Fat Pig]

Ωραίες ερωτήσεις από Electro, χορταστικές απαντήσεις από mman!

Μπράβο και στους δύο, το χάρηκα, γιατί συνήθως βαριέμαι τις συνεντεύξεις που λένε πολλά και δεν λένε τίποτα.

[mman]

Χα! Πέρασα τον Electro για τον tetarto! Με μπέρδεψε η αναφορά στην ηλικία στην Ερώτηση 2 και στο σκάκι (Ερ. 3). Έι, Λευτέρη, νομίζω ότι "έκλεψες" λίγο. Δεν είσαι τόσο μεγάλος! Σ' ευχαριστώ για τις ερωτήσεις, βέβαια. Πριν ξεκινήσω να γράφω, είπα στον RObiN ότι "είναι εύκολες" αλλά τελικά χρειάστηκα 3500 λέξεις!

[tetartos]

I am honoured!

Συγχαρητήρια και στους δυο για την πρώτη συνέντευξη που κατάφερα να διαβάσω μέχρι το τέλος της (και μάλιστα μονορούφι)!

[Solonor]

Όντως πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη!

[Airbourne]

Θα την έλεγα συγκλονιστική την συνέντευξη. Νομίζω ότι τα είπες όλα Mman. Πάντα εμπνευσμένος, μπράβο.