Απλοί κανόνες για μικρολαθάκια που κάνουμε όλοι

[Electroscribe]

Κάποιοι κανόνες γραμματικής-συντακτικού και κάποιες τυπογραφικές συμβάσεις είναι πιο δύσκολα να τα κατανοήσει κανείς από τα υπόλοιπα. Δεν το λέω μόνο επειδή βλέπω τα ίδια πάνω-κάτω λάθη σε νέους αλλά και πιο έμπειρους συγγραφείς, αλλά και γιατί εγώ ο ίδιος έμαθα τα σωστά μετά τα 20 (σταδιακά ως τα 25, για να είμαι ειλικρινής…) με τη βοήθεια μελών αυτού του φόρουμ. Δεν είναι κάτι φοβερό, αρκεί να το πάρει κανείς απόφαση και να βρει κάπου κατανοητά δοσμένα.

 

Τα συγκεντρώνω εδώ, γραμμένα όσο πιο απλά μπόρεσα, με παραδείγματα που ελπίζω να βοηθήσουν. Έτσι, θα μπορεί όχι μόνο να τα μελετήσει όποιος θέλει να βελτιωθεί, αλλά και θα μπορεί να δώσει έναν άμεσο σύνδεσμο όταν θέλει να εξηγήσει-διορθώσει κάτι σε άλλους, αντί να ψάχνει για πολλοστή φορά στο δίκτυο για τα ίδια πράγματα.

 

Είναι ένας οδηγός για συγγραφείς, που προέκυψε στην πράξη κι έχει αποκλειστικά πρακτική αξία. Δεν είναι εγχειρίδιο γραμματικής και συντακτικού. Όσο το δυνατόν, απέφυγα όρους του τύπου 'επίρρημα' που για πολλούς δε σημαίνουν τίποτε. Το βάρος είναι στα παραδείγματα και την κατανόηση.

 

 

Για προτάσεις-διορθώσεις-απορίες πάνω σ’ αυτά που έχω γράψει, παρακαλώ επικοινωνήστε με ΡΜ. Για γενικότερες απορίες περί γραμματικής-συντακτικού, υπάρχει άλλο τόπικ και για την επεξεργασία συγκεκριμένων φράσεων άλλο.

 

[24/11/2010: έκαναν πολλές διορθώσεις-συμπληρώσεις. Ευχαριστώ πολύ όσους με βοήθησαν σ' αυτό. Όλοι οι κανόνες ως έχουν αυτή τη στιγμή, σε συνολικό αρχείο doc και pdf]

grammatiki.pdf

grammatiki.doc

Edited November 7, 2011 by aScannerDarkly
Προσθήκη αρχείων

[Electroscribe]

Κανόνας 0: Σημεία στίξης (τα στοιχειώδη)

 

- Δεν αφήνουμε ποτέ κενό πριν από σημείο στίξης.

 

π.χ. «Καλά, ε;» [κι όχι «Καλά , ε ;»]

 

- Αφήνουμε ακριβώς ένα κενό μετά από σημείο στίξης. Εξαίρεση: αν αμέσως μετά κλείνουν εισαγωγικά.

 

π.χ. «Καλά, ε;» [κι όχι «Καλά, ε;» ή «Καλά,ε;»]

 

- Βάζουμε πάντα ελληνικό ερωτηματικό (με το πλήκτρο ‘Q’) κι όχι αγγλικό (‘?’).

 

 

- Στην ελληνική γλώσσα (άρα και στα λογοτεχνικά κείμενά της), δεν έχουμε συσσώρευση σημείων στίξεως. Δεν γράφουμε ποτέ ‘!!!’ ή ‘;;;’ ή ‘!...’, ακόμη και ‘!;’. Δεν υπάρχει τίποτε που αυτά τα ‘εφέ’ να μπορούν να εκφράσουν κι ένα σωστά δομημένο κείμενο με τις κατάλληλες εκφράσεις να μη μπορεί.

 

 

 

[Electroscribe]

Κανόνας 1: Σημεία στίξης και εισαγωγικά

 

 

- Όταν χρησιμοποιούμε εισαγωγικά στους διαλόγους, τα σημεία στίξης μπαίνουν μέσα σε αυτά.

 

- Δεν αφήνουμε κενό ανάμεσα στα εισαγωγικά και τη φράση που περιέχουν.

 

π.χ. «Καλά, ε;» [κι όχι « Καλά, ε; »]

 

- Αν η φράση συνεχίζεται και μετά τα εισαγωγικά, η τελεία (και μόνο αυτή) παραλείπεται:

 

π.χ. «Γεια», είπε ο Μήτσος. [όχι «Γεια.», είπε ο Μήτσος.]

 

- Αν η φράση συνεχίζεται και μετά τα εισαγωγικά, έχω τρεις εναλλακτικές:

 

α. Κόμμα μετά πάντα, ανεξαρτήτως του σημείου στίξεως μέσα στα εισαγωγικά

 

π.χ. «Γεια», είπε ο Μήτσος. ΚΑΙ «Γεια!», είπε ο Μήτσος.

 

β. Κόμμα που εμφανίζεται μόνο όταν αντικαθιστά μια τελεία (όχι, δηλαδή, μετά από άλλου είδους σημείο στίξης που δεν εξαφανίζεται)

 

π.χ. «Γεια», είπε ο Μήτσος. ΑΛΛΑ «Γεια!» είπε ο Μήτσος.

 

γ. Ποτέ κόμμα μετά

 

π.χ. «Γεια» είπε ο Μήτσος. ΚΑΙ «Γεια!» είπε ο Μήτσος.

 

 

Και οι τρεις εκδοχές είναι σωστές. Απλά επιλέγουμε μία και την τηρούμε σε όλο το κείμενο.

 

- Εισαγωγικά χρησιμοποιούμε στους διαλόγους (εισαγωγικά τύπου «.»), αλλά και όταν θέλουμε να δείξουμε πως κάτι λέγεται με διαφορετικό νόημα απ’ ότι συνήθως, π.χ. ειρωνικά ή μεταφορικά (εισαγωγικά τύπου‘.’ ή “.”). Τα δεύτερα τα χρησιμοποιούμε και αν θέλουμε να βάλουμε κάτι σε εισαγωγικά μέσα σε διάλογο.

 

π.χ. «Αυτός ο τύπος, που τον αποκαλούσαν "Καναδό", ήταν πολύ ύποπτος», μου εκμυστηρεύτηκε ο μάρτυρας.

- Τις σκέψεις τις βάζουμε συνήθως σε πλάγια γραφή,αντί για μέσα σε εισαγωγικά. [αν γράφουμε τους διαλόγους με τον παλιό τρόπο, μεπαύλες στην αρχή της γραμμής αντί για εισαγωγικά, τότε οι σκέψεις μπαίνουν σε εισαγωγικά]

 

π.χ. Πάει να με τουμπάρει, σκέφτηκα.

 

- Δε βάζουμε έντονη γραφή (bold) σε λογοτεχνικό κείμενο

Edited November 24, 2010 by Electroscribe

[Electroscribe]

Κανόνας 2: Καταλήξεις ρημάτων (-όταν/-ονταν)

 

- Ενικός: το ρήμα τελειώνει σε –όταν (χωρίς ‘ν’)

 

- Πληθυντικός: το ρήμα τελειώνει σε –ονταν (με ‘ν’) και ο τόνος πάει στην προπαραλήγουσα (την τρίτη συλλαβή από το τέλος) – μια άλλη ισοδύναμη κατάληξη είναι η –όντουσαν, αλλά είναι πιο πολύ προφορική, λιγότερο κατάλληλη για λογοτεχνικό κείμενο εκτός αν ταιριάζει με το γενικότερο ύφος ή χρησιμοποιείταιμέσα σε διάλογο

π.χ. Ο Δημήτρης εργαζόταν σκληρά, ενώ οι υπόλοιποι στο τμήμα του απλά παρίσταναν πως εργάζονταν/εργαζόντουσαν.

 

 

ΕΞΑΙΡΕΣΗ

Για τα περισσότερα ρήματα που τελειώνουν σε –ούμαι [στον ενεστώτα=συμβαίνειτώρα], και ο ενικός και ο πληθυντικός [στον παρατατικό=συνέβη κάποτε, πολλές φορές ή για πολύ χρόνο] παίρνουν την κατάληξη -ούνταν.

 

π.χ. Αυτό το ρήμα εξαιρούνταν. ΣΩΣΤΟ

 

Αυτά ρήματα εξαιρούνταν. ΣΩΣΤΟ

 

Κανείς δεν στερούνταν το νερό. ΣΩΣΤΟ

 

Όλοι στερούνταν το νερό. ΣΩΣΤΟ

Edited November 24, 2010 by Electroscribe

[Electroscribe]

Κανόνας 3: Πού και που

 

- Η λέξη ‘που’ παίρνει τόνο όταν μπορεί να αντικατασταθεί με το ‘σε ποιο μέρος(; )’ (δηλαδή, όταν εκφράζει τόπο)

 

π.χ. Ήθελα να ήξερα πού ήσουνα όλη μέρα. (= Ήθελα να ήξερα σε ποιο μέρος ήσουνα όλη μέρα)

 

Πού πήγες; ( = Σε ποιο μέρος πήγες; )

 

Εκείνοπου σου είχα αναφέρει. [χωρίςτόνο, θα μπορούσε να γραφτεί Αυτό τοοποίο σου είχα αναφέρει]

 

ΠΡΟΣΟΧΗ:

 

Εκεί που είχες πάει. [χωρίς τόνο. Η φράση μιλάει για τόπο, αλλά δεν είναι ισοδύναμη με το ‘Εκεί σε ποιο μέρος είχες πάει’. Το ‘που’ εδώ μπορεί να αντικατασταθεί με ‘όπου’]

 

Θυμάσαι που τον είδες; [χωρίς τόνο = θυμάσαι το γεγονός ότι τον είδες κάποτε;]

 

Θυμάσαι πού τον είδες; [με τόνο = θυμάσαι σε ποιο μέρος τον είδες;]

 

 

 

- Η φράση ‘πού και πού’ παίρνει τόνους πάντα, καθώς τα ‘που’ εδώ είναι συντομογραφίες του ‘κάπου’ (η φράση έχει ακριβώς το ίδιο νόημα με την ‘κάπου-κάπου’)

 

π.χ. Πού και πού, πάω για ψάρεμα. (= Κάπου-κάπου, πάω για ψάρεμα)

- Τόνος και μπαίνει και στις περιπτώσεις στις οποίες το ‘που’ είναι σαν επιφώνημα και εκφράζει έμφαση/υπερβολή (προσέξετε ότι όντως το τονίζουμε μέσα στη φράση)

π.χ. Πού να σου τα λέω!

Edited November 24, 2010 by Electroscribe

[heiron]

Στον κανονα 3 δεν περιλαμβάνονται και τα "πως/πώς" και "τι/τί"(τιτι ε τιτι,τιτι τι ε τιτιτι);

[Electroscribe]

Κανόνας 4: Πώς και πως

 

- Η λέξη ‘πως’ παίρνει τόνο όταν εκφράζει τρόπο (π.χ. μπορεί να αντικατασταθεί με το ‘με ποιον τρόπο(; )’). Στις άλλες περιπτώσεις (που δεν τονίζεται),μπορεί να αντικατασταθεί από τη λέξη ‘ότι’.

 

π.χ. Ήθελα να ήξερα πώς τα κατάφερες. (= Ήθελα να ήξερα με ποιον τρόπο τα κατάφερες)

 

Πώς τα πήγες στις εξετάσεις; ( = Τα πήγες καλά ή άσχημα; )

 

Σου το είχα πει πως κάνεις λάθος. [χωρίς τόνο, ίδιο με το Σου το είχα πει ότι κάνεις λάθος.]

 

ΠΡΟΣΟΧΗ:

 

Θυμάσαι πως είχες λύσει το πρόβλημα; [χωρίς τόνο = θυμάσαι το γεγονός ότι εσύ είχες δώσει τη λύση;]

 

Θυμάσαι πώς είχες λύσει το πρόβλημα; [με τόνο = θυμάσαι τι λύση είχες δώσει;]

 

 

 

- Η φράση ‘πώς και πώς’ παίρνει τόνους πάντα, καθώς τα ‘πως’ εδώ εκφράζουν τρόπο

 

π.χ. Η μάνα του τον περίμενε πώς και πώς, για να τον κανακέψει.

Edited November 24, 2010 by Electroscribe

[Electroscribe]

Κανόνας 5: Τελικό ‘ν’

 

 

 

- Οι λέξεις ‘αυτόν’, ‘τον’ (σαν αντωνυμία, δηλαδή, όταν αντικαθιστά το ουσιαστικό) και ‘σαν’ (στις παρομοιώσεις κι όχι όταν εκφράζει χρόνο) κρατούν πάντα το τελικό ‘ν’ τους.

 

π.χ. Αυτόν τον Γιάννη, που φέρεται σαν μαμόθρεφτο, τον ξέρεις; ΣΩΣΤΟ

 

Αυτό το Γιάννη, που φέρεται σα μαμόθρεφτο, το ξέρεις; ΛΑΘΟΣ

 

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη ΣΩΣΤΟ [εδώ εκφράζει χρόνο το 'σαν']

 

ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΞΑΙΡΕΣΗ: το ‘σαν’ στη λογοτεχνία θεωρείται (γραμματικά) θεμιτό να ακολουθεί τους κανόνες που παρουσιάζονται πιο κάτω. Συνήθως έτσι γίνεται, ειδικά στους διαλόγους.

 

 

- Οι λέξεις ‘τον’ (σαν άρθρο), ‘την’, ‘αυτήν’, ‘έναν’, ‘δεν’, ‘μην’, μπορούν να γραφτούν και ‘το’, ’τη’, 'αυτή', ‘ένα’, ‘δε’, ‘μη’, υπό κάποιες προϋποθέσεις.

 

- Οι προαναφερθείσες λέξεις είναι υποχρεωτικό να κρατήσουν το τελικό ‘ν’ όταν ακολουθεί λέξη που ξεκινά με φωνήεν, με σύμφωνο της τριάδας κάππα-πι-ταυ (τα μαθαίνουμε σαν ποιηματάκι - ορισμένοι λένε ΚαΠοΤε για να το θυμούνται) ή με διπλό ή δίψηφο σύμφωνο (ξ, ψ, μπ, ντ, γκ, τσ, τζ).

 

π.χ. Τον είδα. ΚΙ ΟΧΙ Το είδα.

 

Την πράσινη δώστε μου. ΚΙ ΟΧΙ Τη πράσινη δώστε μου.

 

Ναι, τον ξέρω τον μπαμπά του. ΚΙ ΟΧΙ Ναι, το ξέρω το μπαμπά του.

 

- Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, το γραμματικά ορθό είναι να φύγει το 'ν'.

 

- Ειδική περίπτωση: η λέξη ‘τον’ είναι σημαντικό να κρατήσουν το τελικό ‘ν’ όταν δεν ακολουθεί άμεσα το ουσιαστικό, αλλά κάποιος προσδιορισμός που θα μπορούσε να αναφέρεται σε ουδέτερο αντί για αρσενικό.

 

π.χ. Τον μαύρο μαρκαδόρο. ΚΙ ΟΧΙ Το μαύρο μαρκαδόρο.

 

Τον διορισμένο από το κράτος αντιπρόσωπο. ΚΙ ΟΧΙ Το διορισμένο από το κράτος αντιπρόσωπο.

 

 

ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΑ

Κάποιοι γλωσσολόγοι προτείνουν τα παρακάτω (κανένα δεν αποτελεί κανόνα, αλλά οποιοσδήποτε μπορεί να επιλέξει ένα και να θεωρείται σωστός εφόσον το εφαρμόζει με συνέπεια):

- πάντα 'τον', με 'ν'

- πάντα 'τον', με 'ν', πριν από ξενικά άκλιτα ονόματα ανθρώπων, γιατί ο αναγνώστης αδυνατεί να τα ξεχωρίσει από το ουδέτερο (π.χ. όταν λέμε "το ξίφος του Λομάν", Λομάν είναι κάποιο μέρος ή κάποιο άτομο; )

- πάντα 'τον', 'ν', πριν από κύρια ονόματα (π.χ. τον Γιάννη, τον Σπύρο)

Edited November 24, 2010 by Electroscribe

[Electroscribe]

Κανόνας 6: Τόνοι και μου, σου, του

 

 

- Οι λέξεις του τύπου ‘μου’, ‘σου’, ‘του’* παίρνουν τόνο όταν υπάρχει περίπτωση να μπερδευτεί ο αναγνώστης σχετικά με το πού αναφέρονται:

 

π.χ. Στα γρήγορα, τους μάζεψε στην αίθουσα. Μόνο ο Μάκης έλειπε. Ο καθηγητής ρώτησε και του είπαν πως είχε πάει στην πλατεία. Τότε αναφώνησε: «Ωραία! Άλλος κάπνιζε πίσω από την αποθήκη, άλλος έπαιζε μπάλα έξω από την τάξη κι ο καλύτερος μου πήγε βόλτα!»

 

Τι εννοεί ο καθηγητής; Πως ο Μάκης ήταν όντως ο καλύτερός του μαθητής και τον απογοήτευσε κάνοντας κοπάνα; Ή το λέει ειρωνικά: καλοί είστε όλοι, αλλά αυτός είναι ο ‘καλύτερος’, το παρατράβηξε; Αν διαβάσετε δυνατά το παράδειγμα, είναι εύκολο να το ξεχωρίσετε. Στη δεύτερη περίπτωση, το βάρος του λόγου πέφτει στο ‘μου’. Συγκρίνετε με το πώς προφέρετε τη φράση: «Μου ήθελε και βόλτα, τρομάρα του».

 

π.χ. Ο θείος τού πρότεινε αυτήν την ιδέα. [= ο θείος (μας) πρότεινε την ιδέα συγκεκριμένα σε αυτόν]

 

Ο θείος του πρότεινε αυτήν την ιδέα. [= ο δικός του θείος πρότεινε την ιδέα σε κάποιους]

 

- Όταν έχουμε δυο συνεχόμενες λέξεις τύπου ‘μου’, ‘σου’, ‘του’, η δεύτερη δεν τονίζεται, καθώς δεν υπάρχει ασάφεια. Ακόμη κι αν δεν είναι η ίδια λέξη. Ούτε είναι σωστό να μπει κόμμα ανάμεσα στις δυο λέξεις, έστω κι αν είναι αισθητικά πιο ευχάριστο/πιο εύκολο για τον αναγνώστη.

 

π.χ. Ο πατέρας μου μού το έδωσε. ΛΑΘΟΣ

 

Ο πατέρας μου, μου το έδωσε. ΛΑΘΟΣ

Ο πατέρας μου μου το έδωσε. ΣΩΣΤΟ

 

Ο πατέρας μου τής το έδωσε. ΛΑΘΟΣ

Ο πατέρας μου της το έδωσε. ΣΩΣΤΟ

 

- Αν η λέξη τύπου ‘μου’, ‘σου’, ‘του’ εκφράζει ιδιοκτησία και ακολουθεί μια μεγάλη λέξη που τονίζεται στην προπαραλήγουσα (την τρίτη από το τέλος συλλαβή), τότε η μεγάλη λέξη παίρνει έναν έξτρα τόνο στη λήγουσα (την τελευταία συλλαβή)

 

π.χ. Το κατάστημά μου. [= το δικό μου κατάστημα]

 

Το περιλαίμιό της ήταν μεγάλο. [= το δικό της περιλαίμιο ήταν μεγάλο γενικώς] ΕΝΩ

Το περιλαίμιο της ήταν μεγάλο. [= το περιλαίμιο (ένα περίλαίμιο που της έδωσαν ή δάνεισαν), της ερχόταν μεγάλο]

 

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: σ' αυτήν την περίπτωση, η λέξη τύπου ‘μου’, ‘σου’, ‘του’ δεν τονίζεται ποτέ. Είτε θα μπαίνει ο έξτρα τόνος στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης, είτε κανένας έξτρα τόνος. Εξαίρεση, δηλαδή, στον προηγούμενο κανόνα.

 

 

- Αν δυο λέξεις τύπου ‘μου’, ‘σου’, ‘του’ ακολουθούν μια προστακτική λέξη που τονίζεται στην παραλήγουσα (την δεύτερη από το τέλος συλλαβή), τότε η πρώτη ‘μου’, ‘σου, ‘του’ λέξη παίρνει τόνο.

 

π.χ. Άφησέ το το σκυλί ήσυχο. [= να το αφήσεις ήσυχο το σκυλί] ΕΝΩ

Άφησε το σκυλί ήσυχο. [= κάποιος άφησε το σκυλί ήσυχο κάποια στιγμή]

 

Άφησέ τον. [= να αφήσεις αυτόν που σου λέω] ΚΑΙ

Άφησέ τον τον Κώστα. [= να αφήσεις τον Κώστα] ΕΝΩ

Άφησε τον Κώστα. [= κάποιος άφησε τον Κώστα]

ΠΕΙΡΑΜΑ: διαβάστε δυνατά τις προηγούμενες φράσεις και θα καταλάβετε τηδιαφορά στην προφορά που αντιπροσωπεύει ο δεύτερος τόνος (εγώ δεν το ξανάκαναλάθος μετά απ’ αυτό)

 

 

*: μου, σου του, της, τον, την, το, μας, σας, τους, τα

Edited November 24, 2010 by Electroscribe

[Electroscribe]

Κανόνας 7: Παύλες

 

 

Ανάμεσα σε δυο λέξεις που προφέρονται μαζί (δυο ίδιες ή αντίθετες λέξεις που εκφράζουν τρόπο), βάζουμε παύλα κι όχι κενό:

 

π.χ. Στέκονταν πλάι-πλάι όπως περπατούσαν σιγά-σιγά. Κοιτούσαν αριστερά-δεξιά και σχολίαζαν λίγο-πολύ τα πάντα.

 

Πάντα αφήνουμε ένα κενό πριν από μια παύλα κι ένα ακόμη κενό μετά από αυτήν, εκτός αν είναι παύλα σε διάλογο. Ουσιαστικά μιλάμε για παύλες που στη θέση τους θα μπορούσαν να μπουν παρενθέσεις ή, σε κάποιες περιπτώσεις, κόμματα (σε λογοτεχνικό κείμενο στα ελληνικά, δεν βάζουμε παρενθέσεις, οι παύλες είναι το σωστό)

 

π.χ. Ο Παύλος – για να αναφέρω μόνο έναν – ψώνιζε από αυτό το κατάστημα.

 

 

[Electroscribe]

Κανόνας 8: Ότι κι ό,τι

 

 

- Η λέξη ‘ότι’ παίρνει κόμμα μετά το ‘ο’, όταν θα μπορούσε να αντικατασταθεί με τη λέξη ‘οτιδήποτε’.

 

π.χ. Ό,τι και να μου πεις, δεν αλλάζω γνώμη.

 

Θα είμαι στο πλάι σου, ό,τι κι αν συμβεί.

 

Του είπα ότι δε με νοιάζει. [χωρίς κόμμα – εδώ το ‘ότι’ μπορεί να αντικατασταθεί με ‘πως’ κι όχι με ‘οτιδήποτε’]

 

- Η λέξη ‘οτιδήποτε’ δεν παίρνει κόμμα μετά το ‘ο’. ΠΟΤΕ.

 

 

[Electroscribe]

Κανόνας 9: Απόστροφοι

 

- Η απόστροφος κοιτάζει πάντα προς τα αριστερά (`, το πλήκτρο δίπλα στο 1, αυτό που έχει και το ~, όχι το ‘ που είναι μαζί με τα εισαγωγικά – αυτό δεν είναι απόστροφος αλλά άνοιγμα μονών εισαγωγικών)

 

π.χ. Πότε μου το `πες; [κι όχιΠότε μου το ‘πες;]

 

- Η απόστροφος χρησιμοποιείται στις περιπτώσεις του προφορικού, γρήγορου ή ιδιωματικού λόγου, όταν χάνεται το τελικό ή αρχικόφωνήεν μιας λέξης (επειδή «χωνεύεται» στο φωνήεν της προηγούμενης ή της επόμενης λέξης). Μπαίνει κολλητά στην κομμένη λέξη. Από την άλλη πλευρά της αποστρόφου (μόνο), αφήνεται κενό.

 

π.χ. Απ’ το βουνό. ΟΧΙ Απ’το βουνό. ΟΧΙ Απ ‘ το βουνό. ΟΧΙ Απ ’το βουνό.

- Η απόστροφος μέσα σε μια ξένη λέξη (κλασική περίπτωση, τα εξωτικά ονόματα στο φάνταζυ), έχει άλλη λειτουργία και δεν υπόκειται σε κανέναν κανόνα από αυτούς εδώ.

π.χ. Γ’Μελλ, Θελέμπ Κ’αάρνα, Λ’λιαν

 

- Η λέξη ‘σου’ δεν κολλάει στο άρθρο όταν κόβεται, όπως η λέξη ‘σε’.

 

π.χ. Στο βουνό. ΣΩΣΤΟ

 

Σ’ το είπα. ΣΩΣΤΟ [= σου το είπα]

Στο είπα. ΛΑΘΟΣ

- Στις λέξεις ‘εμένα’, ‘εσένα’, ‘εκείνος/εκείνη/εκείνο’, ‘εκείνοι/εκείνες/εκείνα’ όταν κόβεται το αρχικό ‘ε’, δεν μπαίνει απόστροφος

 

π.χ. Από μένα για σένα. Και για κείνον.

Edited November 24, 2010 by Electroscribe

[Electroscribe]

Κανόνας 10: Ρήματα και ‘ε’

 

 

 

- Στον πληθυντικό, στο δεύτερο πρόσωπο (εσείς) όλα τα ρήματα τελειώνουν σε ‘ε’, ποτέ σε ‘αι’, αντίθετα από το τρίτο πληθυντικό.

 

π.χ. Αυτή η ταινία, δεν παίζεται. ΣΩΣΤΟ [ενικός]

 

Τι παιχνίδι μού παίζεται εσείς οι δυο; ΛΑΘΟΣ [εσείς, δεύτερο πληθυντικό]

 

Τι παιχνίδι μού παίζετε εσείς οι δυο; ΣΩΣΤΟ [εσείς, δεύτερο πληθυντικό]

 

Καλά, αυτά τα πατατάκια δεν παίζονται. ΣΩΣΤΟ [αυτά, τρίτο πληθυντικό]

 

- Παίρνω με ‘αι’. Περνάω ή περνώ με ‘ε’.

 

π.χ. Περνάω στην Ιατρική! ΟΧΙ Παιρνάω στην Ιατρική!

 

Παίρνω αυτό το φάρμακο. ΟΧΙ Πέρνω αυτό το φάρμακο.

 

- Τα ρήματα που ξεκινούν με σύμφωνο, παίρνουν στους χρόνους που εκφράζουν παρελθόν (Παρατατικό-Αόριστο), ένα πρόσθετο ‘έ’ στην αρχή. Αυτό το φαινόμενο λέγεται ‘αύξηση’.

 

π.χ. λύνω-έλυσα-έλυνα

 

- Κάποια ρήματα παίρνουν ‘η’ ή ‘ει’, αντί για ‘ε’.

 

ήρθα, ήπια, ήμουν ήξερα, ήθελα, υπήρχα

 

είχα, είδα, είπα

 

- Δεν παίρνουν αύξηση τα ρήματα στα οποία δε θα τονιζόταν το πρόσθετο ‘ε’

 

π.χ. νικώ-νίκησα-νικούσα ΚΙ ΟΧΙ νικώ-ενίκησα-ενικούσα

 

περνώ-πέρασα-περνούσα ΚΙ ΟΧΙ περνώ-επέρασα-επερνούσα

 

- Παίρνουν εσωτερική αύξηση, που τονίζεται, τα περισσότερα σύνθετα ρήματα (αυτά που ξεκινούν με παρά-, ανά-, καλό-, αντί-, από-, διά-, έξω-, κατά-, από-, επί-, υπό-), ιδιαίτερα αν είναι αρχαΐζοντα:

 

π.χ. παρέλειψε, ανέλυσε, καλοέβλεπα, αντέτεινα, διέπραξα, εξέλιξα, κατέρριψα, απέρριψα, επέρριψα, υπέβλεπα

 

ΕΞΑΙΡΕΣΗ 1: τα ρήματα που ξεκινούν με προ(ς), δεν παίρνουν αύξηση κανενός είδους

 

π.χ. πρόδωσε ΚΙ ΟΧΙ προέδωσε Ή επρόδωσε

 

πρόσθεσε ΚΙ ΟΧΙ προέσθεσε Ή επρόσθεσε

 

ΕΞΑΙΡΕΣΗ 2: τα σύνθετα ρήματα της ‘λαϊκής’ γλώσσας, δεν παίρνουν εσωτερική αύξηση

 

π.χ. απόφαγε ΚΙ ΟΧΙ απέφαγε

 

διάβηκε ΚΙ ΟΧΙ διέβηκε

 

πρόκαμε ΚΙ ΟΧΙ προέκαμε

 

- Κάποια ρήματα έχουν διατηρηθεί από την αρχαία ελληνική με εσωτερική αύξηση με ‘η’. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος κανόνας. Απλά τα λέμε όλοι έτσι.

 

π.χ. υπήρξε, απήγαγε, συνήψε, διηύθυνε, ενήργησε

 

- ‘Συνέβη’ και όχι ‘συνέβηκε’.

 

- Η προστακτική δεν είναι παρελθοντικός χρόνος και δεν παίρνει ποτέ αύξηση. Έτσι ξεχωρίζουμε προστακτική και παρελθοντικούς χρόνους. Μερικές φορές, υπάρχει άλλη λέξη με αύξηση που φαίνεται όμοια, αλλά δε σημαίνει ποτέ το ίδιο πράγμα!

 

π.χ. πρότρεψε [εσύ να προτρέψεις κάποιον τώρα] ΟΧΙ προέτρεψε [κάποιος είχε δώσει την προτροπή του σε κάποιον άλλο, σε κάποια στιγμή που τώρα έχει περάσει]

 

υπόγραψε [εσύ να υπογράψεις τώρα] ΟΧΙ υπέγραψε [κάποιος είχε βάλει την υπογραφή του κάπου, σε κάποια στιγμή που τώρα έχει περάσει]

 

Κατάλαβέ με πια! [από το ‘καταλαβαίνω’] ΕΝΩ Κατέλαβε την πόλη. [από το ‘καταλαμβάνω’]

Edited November 24, 2010 by Electroscribe

[Sonya]

Λευτέρη, για το παραπάνω ποστ, με δάκρυα στα μάτια, σ' ευχαριστώ βαθύτατα και προτείνω σε όλους να το εκτυπώσουν και να το κάνουν κορνίζα πάνω από την οθόνη του υπολογιστή τους.

[SpirosK]

Κανόνας 10: Ρήματα και ‘ε’

 

 

 

- Στον πληθυντικό, στο δεύτερο πρόσωπο (εσείς) όλα τα ρήματα τελειώνουν σε ‘ε’, ποτέ σε ‘αι’, αντίθετα από το τρίτο πληθυντικό.

 

π.χ. Αυτή η ταινία, δεν παίζεται. ΣΩΣΤΟ [ενικός]

 

Τι παιχνίδι μού παίζεται εσείς οι δυο; ΛΑΘΟΣ [εσείς, δεύτερο πληθυντικό]

 

Τι παιχνίδι μού παίζετε εσείς οι δυο; ΛΑΘΟΣ [εσείς, δεύτερο πληθυντικό]

 

Καλά, αυτά τα πατατάκια δεν παίζονται. ΣΩΣΤΟ [αυτά, τρίτο πληθυντικό]

 

 

Πολύ ωραίος οδηγός, απλός και κατανοητός. Εδώ έχεις κάνει λάθος όμως στην εκτέλεση του κανόνα.

 

Τι παιχνίδι μού παίζετε εσείς οι δυο; ΣΩΣΤΟ [εσείς, δεύτερο πληθυντικό]

[tetartos]

- Οι λέξεις ‘αυτόν’, ‘τον’ (σαν αντωνυμία) και ‘σαν κρατούν πάντα το τελικό ‘ν’ τους.

Το σαν μόνο όταν είναι τροπικό επίρρημα.

 

- Οι λέξεις ‘τον’ (σαν άρθρο), ‘την’, ‘αυτήν’, ‘έναν’, ‘δεν’, ‘μην’, μπορούν να γραφτούν και ‘το’, ’τη’, ‘ένα’, ‘δε’, ‘μη’, υπό κάποιες προϋποθέσεις. Συχνά κρατάμε το τελικό ‘ν’ όταν έχουμε επίσημη γραφή, ενώ το διώχνουμε πάντα στους διαλόγους [έχετε πει ποτέ «Στον διάδρομο» ή «Δεν μας παρατάς»; - σπάνια εξαίρεση, αν θέλουμε να δείξουμε πως ένας χαρακτήρας μιλάει πολύ επιτηδευμένα]

- Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις, μπορούν να κρατήσουν το τελικό ‘ν’ ή να το αποβάλλουν, όπως προτιμά ο συγγραφέας.

Εχμ... δε νομίζω ότι είναι στην ευχέρεια του συγγραφέα. Ο κανόνας υπάρχει και είναι ότι "χάνουν το τελικό ν, όταν η ακόλουθη λέξη αρχίζει από σύμφωνο εξακολουθητικό (δηλαδή άλλο εκτός από τα κ, π, τ, κλπ)" (Τριανταφυλλίδης, ΟΕΔΒ, σελ. 38)

 

Αυτό που είναι, βέβαια, στην ευχέρεια του συγγραφέα είναι αν θα ακολουθήσει τον (όποιο) κανόνα ή όχι...

[Electroscribe]

Ευχαριστώ για τις επισημάνσεις λαθών. Έκανα διορθώσεις (προς αυτό που νομίζω πως είναι το σωστό).

[Drake Ramore]

Σ'ευχαριστώ πολύ Λευτέρη, για όλα όσα μπήκες στον κόπο να γράψεις σε αυτό το νήμα!

[dagoncult]

Κανόνας 6: Τόνοι και αντωνυμίες

 

 

 

- Οι λέξεις του τύπου ‘μου’, ‘σου’, ‘του’* παίρνουν τόνο όταν υπάρχει περίπτωση να μπερδευτεί ο αναγνώστης σχετικά με το πού αναφέρονται:

 

Το περιλαίμιό της ήταν μεγάλο. [= το δικό της περιλαίμιο ήταν μεγάλο γενικώς] ΕΝΩ

Το περιλαίμιο τής ήταν μεγάλο. [= το περιλαίμιο (ένα περίλαίμιο που της έδωσα ή δάνεισαν), της ερχόταν μεγάλο]

 

 

 

Παρακαλώ, στο παράδειγμα με το περιλαίμιο, γιατί ασχολούμαστε με τον τόνο στο 'της'; Δεν καθορίζεται (το τι εννοούμε) από το πώς θα γράψουμε την πρώτη λέξη; Εννοώ, αν της βάλουμε δυο τόνους, τότε μιλάμε για το δικό της περιλαίμιο. Αν της βάλουμε έναν τόνο, τότε εννοούμε ότι το περιλαίμιο ήταν μεγάλο. Άρα, όταν γράφουμε 'περιλαίμιο' (που για τον αναγνώστη σημαίνει ότι δεν εννοούμε ιδιοκτησία, άρα δεν υπάρχει κίνδυνος μπερδέματος) γιατί να μπει τόνος στο 'της'; Αν εννοούσαμε το δικό της περιλαίμιο θα βάζαμε δυο τόνους. Είναι ένα πρόβλημα που μου 'χει κάτσει αρκετά συχνά και θα με βοηθούσε μια απάντηση.

Edited May 17, 2010 by dagoncult

[aScannerDarkly]

Κανόνας 6: Τόνοι και αντωνυμίες

 

 

 

- Οι λέξεις του τύπου ‘μου’, ‘σου’, ‘του’* παίρνουν τόνο όταν υπάρχει περίπτωση να μπερδευτεί ο αναγνώστης σχετικά με το πού αναφέρονται:

 

Το περιλαίμιό της ήταν μεγάλο. [= το δικό της περιλαίμιο ήταν μεγάλο γενικώς] ΕΝΩ

Το περιλαίμιο τής ήταν μεγάλο. [= το περιλαίμιο (ένα περίλαίμιο που της έδωσα ή δάνεισαν), της ερχόταν μεγάλο]

 

 

 

Παρακαλώ, στο παράδειγμα με το περιλαίμιο, γιατί ασχολούμαστε με τον τόνο στο 'της'; Δεν καθορίζεται (το τι εννοούμε) από το πώς θα γράψουμε την πρώτη λέξη; Εννοώ, αν της βάλουμε δυο τόνους, τότε μιλάμε για το δικό της περιλαίμιο. Αν της βάλουμε έναν τόνο, τότε εννοούμε ότι το περιλαίμιο ήταν μεγάλο. Άρα, όταν γράφουμε 'περιλαίμιο' (που για τον αναγνώστη σημαίνει ότι δεν εννοούμε ιδιοκτησία, άρα δεν υπάρχει κίνδυνος μπερδέματος) γιατί να μπει τόνος στο 'της'; Αν εννοούσαμε το δικό της περιλαίμιο θα βάζαμε δυο τόνους. Είναι ένα πρόβλημα που μου 'χει κάτσει αρκετά συχνά και θα με βοηθούσε μια απάντηση.

Απλά εδώ έτυχε να είναι λέξη που τονίζεται στην προπαραλήγουσα. Ήταν άτυχη επιλογή του περιλαίμιο. Αλλά, αν πεις

 

Το παντελόνι της ήταν μεγάλο.

Το παντελόνι τής ήταν μεγάλο.

 

φαίνεται η διαφορά.

[dagoncult]

Ναι, αλλά εμένα το πρόβλημά μου είναι όταν έχω λέξη σαν το περιλαίμιο.

[aScannerDarkly]

Ναι, αλλά εμένα το πρόβλημά μου είναι όταν έχω λέξη σαν το περιλαίμιο.

 

Χωρίς να γνωρίζω κάτι παραπάνω, δε βλέπω λόγο να μην εφαρμοστεί ο κανόνας και εδώ.

[Electroscribe]

Παρακαλώ, στο παράδειγμα με το περιλαίμιο, γιατί ασχολούμαστε με τον τόνο στο 'της'; Δεν καθορίζεται (το τι εννοούμε) από το πώς θα γράψουμε την πρώτη λέξη; Εννοώ, αν της βάλουμε δυο τόνους, τότε μιλάμε για το δικό της περιλαίμιο. Αν της βάλουμε έναν τόνο, τότε εννοούμε ότι το περιλαίμιο ήταν μεγάλο. Άρα, όταν γράφουμε 'περιλαίμιο' (που για τον αναγνώστη σημαίνει ότι δεν εννοούμε ιδιοκτησία, άρα δεν υπάρχει κίνδυνος μπερδέματος) γιατί να μπει τόνος στο 'της'; Αν εννοούσαμε το δικό της περιλαίμιο θα βάζαμε δυο τόνους. Είναι ένα πρόβλημα που μου 'χει κάτσει αρκετά συχνά και θα με βοηθούσε μια απάντηση.

 

Η ερώτηση μού φαίνεται λίγο ανάποδη (ουπς! να κι ένα παράδειγμα ακόμη!)

 

Αν υπάρχει ο κανόνας με το τόνο στο 'τής', αυτό δεν καθορίζει επαρκώς τα πράγματα; Γιατί να έχουμε έναν ακόμη κανόνα, με τους έξτρα τόνους στη λήγουσα;

 

Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω τη σωστή ερμηνεία του κανόνα για τις αντωνυμίες στη συγκεκριμένη υποπερίπτωση. Θα σου πω τι λέει και θα σου πω πώς τον καταλαβαίνω εγώ.

 

"Βάζουμε τόνο στην αντωνυμία, όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές"

 

Εγώ καταλαβαίνω:

- μπορεί να υπάρξει σύγχυση αν έχω ξεχάσει στον τόνο στη λήγουσα του ουσιαστικού, ενώ θα έπρεπε να υπάρχει. Δεν μπορώ να έχω εμπιστοσύνη στον κάθε συγγραφέα/επιμελητή ότι δεν απουσιάζει ένας τέτοιος τόνος, "σκαλώνω" σαν αναγνώστης και κάθομαι να ελέγξω την πρόταση ξαναδιαβάζοντάς την, αν δε δω τόνο ούτε στο ουσιαστικό ούτε στην αντωνυμία. Οπότε, για μένα, "υπάρχει περίπτωση" κι έτσι θέλω τον τόνο στην αντωνυμία στα κείμενα των άλλων, κι επίσης τον βάζω στα δικά μου κείμενα.

[Gully Foyle]

"Βάζουμε τόνο στην αντωνυμία, όταν στην ανάγνωση υπάρχει περίπτωση να θεωρηθούν εγκλιτικές"

 

Εγώ καταλαβαίνω:

- μπορεί να υπάρξει σύγχυση αν έχω ξεχάσει στον τόνο στη λήγουσα του ουσιαστικού, ενώ θα έπρεπε να υπάρχει. Δεν μπορώ να έχω εμπιστοσύνη στον κάθε συγγραφέα/επιμελητή ότι δεν απουσιάζει ένας τέτοιος τόνος, "σκαλώνω" σαν αναγνώστης και κάθομαι να ελέγξω την πρόταση ξαναδιαβάζοντάς την, αν δε δω τόνο ούτε στο ουσιαστικό ούτε στην αντωνυμία. Οπότε, για μένα, "υπάρχει περίπτωση" κι έτσι θέλω τον τόνο στην αντωνυμία στα κείμενα των άλλων, κι επίσης τον βάζω στα δικά μου κείμενα.

 

Διαβάζοντας ένα βιβλίο, ο αναγνώστης πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στον συγγραφέα/επιμελητή. Δηλαδή, όταν διαβάζω "Η ερώτηση μου φαίνεται λίγο ανάποδη" καταλαβαίνω πώς του φαίνεται η ερώτηση -- είμαι σίγουρος πως αν ήθελε να αναφερθεί στην ερώτησή του, θα έγραφε "Η ερώτησή μου φαίνεται..." κι αφού δεν το έγραψε έτσι, δεν εννοεί αυτό (αν με εννοείς ).

Σκέψου: έχοντας ήδη διαβάσει "Η ερώτηση" έχω τονίσει μόνο το ω, κι όταν φτάνω στο "μου", θα το τονίσω αναγκαστικά.

Καταλαβαίνω πολύ καλά την άποψη "θέλω να είμαι σίγουρος, δεν του έχω εμπιστοσύνη", αλλά δεν θα έπρεπε να ισχύει για ένα τυπωμένο κείμενο. Τότε θα αρχίζαμε να έχουμε αμφιβολίες για το αν έβαλε ή δεν έβαλε σωστά τους τόνους και στα που και στα πως, κι άντε βρες άκρη...

 

Τώρα, το "τι" που πολλοί τονίζουν (παρασυρμένοι ίσως από τα ερωτηματικά πού και πώς) δεν παίρνει τόνο, γιατί δεν μπορείς να το μπερδέψεις (καταστάσεις σαν το "κατά τι", ας πούμε, είναι σπάνιες, και δεν υπάρχει περίπτωση σύγχυσης -- εκτός από εκείνον τον τύπο που περιγράφει τους αγώνες της φόρμουλα 1 κι επιμένει να λέει "κατά τί" και να μου σπάει τα νεύρα... αλλά παρασύρθηκα, συγνώμη).

Υπάρχουν όμως εκείνοι που τονίζουν το "ώς" (=έως) για να ξεχωρίζει από το "ως" (=σαν), μια πρακτική που ακολουθούν εφημερίδες όπως Τα Νέα και η Ελευθεροτυπία (όταν το θυμούνται).

 

Α! ένα εύγε για τον κανόνα 2 (επιτέλους!)

 

Και κάτι ακόμα: αυτό που λέμε παύλα (-) στην πραγματικότητα λέγεται ενωτικό και χρησιμοποιείται για να ενώνει λέξεις (ή να χωρίζει μια λέξη στην αλλαγή γραμμής του κειμένου), γι' αυτό και δεν θέλει διαστήματα πριν και μετά. Η παύλα (–) είναι λίγο μεγαλύτερη και γράφεται κρατώντας το αριστερό Alt και γράφοντας 0150 στο αριθμητικό πληκτρολόγιο δεξιά. Το Word έχει και επιλογή αυτόματης μετατροπής του "--" σε "–". Υπάρχει και η κεραία (—) που είναι ακόμα μεγαλύτερη (Alt+0151) και διακρίνεται καλύτερα. Σε πρόχειρα κείμενα, γράφω -- για ευκολία.

Αρκετοί προτιμούν να κολλούν τις παύλες στις παρενθετικές προτάσεις --κάπως έτσι--

 

ΥΓ: Η νέα γραμματική του ΟΕΔΒ (Α, Β, Γ Γυμνασίου) λέει (σ.21) "το τελικό ν της αιτιατικής ενικού του αρσενικού γένους του οριστικού και του αόριστου άρθρου ... κλπ κλπ ... διατηρείται στον γραπτό λόγο πάντοτε". Την κατέβασα από το σάιτ του υπουργείου, αλλά νομίζω πως δεν την έδωσαν στους μαθητές φέτος.

[dagoncult]

Διαβάζοντας ένα βιβλίο, ο αναγνώστης πρέπει να έχει εμπιστοσύνη στον συγγραφέα/επιμελητή. Δηλαδή, όταν διαβάζω "Η ερώτηση μου φαίνεται λίγο ανάποδη" καταλαβαίνω πώς του φαίνεται η ερώτηση -- είμαι σίγουρος πως αν ήθελε να αναφερθεί στην ερώτησή του, θα έγραφε "Η ερώτησή μου φαίνεται..." κι αφού δεν το έγραψε έτσι, δεν εννοεί αυτό (αν με εννοείς ).

Σκέψου: έχοντας ήδη διαβάσει "Η ερώτηση" έχω τονίσει μόνο το ω, κι όταν φτάνω στο "μου", θα το τονίσω αναγκαστικά.

 

 

Α γεια σου... κάτι τέτοιο εννοώ και γω.