Συνέντευξη με τον Φώτη Κατσιμπούρη

[Naroualis]

Ο Φώτης Κατσιμπούρης είναι συγγραφέας φάνταζι, που φλερτάρει έντονα με τον τρόμο. Έχει εκδώσει τρία βιβλία στο παρελθόν: Ο Σκιοφύλακας, ο Όρκος και Ανάμεσα σε δυο αγγέλους. Το τελευταίο του βιβλίο Μάργω: φώς και φωτιά κυκλοφόρησε  από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος, τέλη του 2015.

 

 

 

1. Με τέσσερα βιβλία στο ενεργητικό σου, τα τρία εκ των οποίων ανήκουν ξεκάθαρα στο φανταστικό, πώς θα προσδιόριζες τον εαυτό σου ως συγγραφέα;

Θα τον χαρακτήριζα ως συγγραφέα που οι αφορμές του πηγάζουν από το μη συνηθισμένο και συμβατικό, άρα και η θεματολογία του κινείται αναπόφευκτα στο ευρύτατο πεδίο της λογοτεχνίας του φανταστικού. Θεωρώ όμως πως η δομή της μυθοπλασίας και η προσωπική φόρμα γραφής οδηγεί τον αναγνώστη στην διαπίστωση - ή αυτή την αίσθηση έχει σε αρκετά σημεία - ότι τελικά μπορεί να διαβάζει και μια ιστορία τρόμου ή ένα μεταφυσικό θρίλερ. Άλλωστε, στο μεγάλο αυτό είδος που ονομάζεται λογοτεχνία του φανταστικού μπορούν να ενταχθούν και οι ιστορίες τρόμου, εφόσον σε αυτές εμπλέκονται υπερφυσικές καταστάσεις και τρομακτικά πλάσματα θρύλων, παραμυθιών και λαογραφικών παραδόσεων. Άρα οι ιστορίες που γράφω κινούνται στη σφαίρα του φανταστικού, του μυστηρίου και του τρόμου, κρατώντας όμως μια ευδιάκριτη σύνδεση με την τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα, αλλά είναι και μια δίοδος έκφρασης των προσωπικών μου προβληματισμών.

 

2. Τόσο στο Σκιοφύλακα, όσο και στον Όρκο και στη Μάργω, ξεκινάς από μια άγνωστη στους πολλούς στιγμή της ελληνικής ιστορίας και πλέκεις την ιδέα σου ως το παρόν. Πόσο εύκολο ή δύσκολο το βρίσκεις αυτό;

Στα μυθιστορήματά μου συχνά περιγράφεται ένα ορισμένο ιστορικό πλαίσιο το οποίο αποτελεί είτε εξ ολοκλήρου τον καμβά της μυθοπλασίας είτε υπάρχουν εκτενείς αναδρομές σε ορισμένη εποχή του παρελθόντος, με κεφάλαια ολόκληρα αφιερωμένα στη συγκεκριμένη εποχή. Φυσικά τα μυθιστορήματα μου δεν είναι, ούτε και θα με ενδιέφερε να είναι, ιστορικά μυθιστορήματα. Έτσι, τα κριτήρια με βάση τα οποία επιλέγω το ιστορικό πλαίσιο δεν έχουν να κάνουν με τη σημαντικότητα της περιόδου. Είναι εκείνο το πολύ σημαντικό και ιδιαίτερο "κάποτε" που μπορεί να μου φαίνεται καταλληλότερο για να στηθούν οι γέφυρες με το φανταστικό, το μυστηριακό, το παράξενο και το απόκοσμο. Από το παρελθόν κάθε φορά με ενδιαφέρουν συγκεκριμένα στοιχεία. Φυσικά προέχει και η αναπαραγωγή με πειστικό τρόπο του ξεχωριστού χρώματος της κάθε εποχής, αλλά τίποτα παραπάνω. Είναι όντως δύσκολο, όχι μόνον να πλέξεις την αρχική ιδέα που σε καθοδηγεί αφηγηματικά από το παρελθόν ως το παρόν, αλλά να βρεις και την καταλληλότερη στιγμή του παρελθόντος που υπηρετεί με συνέπεια και πειστικότητα την αρχική ιδέα. Για παράδειγμα, αν η βασική ιδέα στη Μάργω είναι η βία κατά των γυναικών και των αδυνάτων, ήταν όντως δύσκολο να βρεθεί η απαρχή της Μάργως και οι στιγμές της εξέλιξής της, οι σταθμοί στη διαχρονική της πορεία, ώστε η Μάργω να είναι μια αυθεντική ηρωίδα της λογοτεχνίας του φανταστικού αλλά και να αποδοθεί το ιδεολόγημα που προανέφερα.

 

3. Οι ήρωές σου είναι συνηθισμένοι απλοί άνθρωποι, που τελικά κάνουν τη διαφορά με τις επιλογές τους. Πιστεύεις ότι κάθε άνθρωπος κρύβει μέσα του έναν ήρωα ή μήπως το αν θα είμαστε ο καλός ή ο κακός της ιστορίας εξαρτάται από τις εκάστοτε συνθήκες;

Στα μυθιστορήματα μου αυτό είναι που πρέπει να κάνει ο ήρωας, να δείξει μια διαφορά, να αιφνιδιάσει με την δράση του και τις επιλογές του. Είναι υποχρεωμένος να το κάνει. Μπορεί μετά την γέννηση του να αυτονομηθεί, να κάνει τα δικά του, να πάει το μυθιστόρημα όπου αυτός ή αυτή θέλει, φτάνει να κάνει τη διαφορά με τις επιλογές του, να γίνει αυτό που οφείλει να γίνει. Αν και κατά τα άλλα είναι καθημερινός και συνηθισμένος, οφείλει να ξεφύγει από το αναμενόμενο και να κάνει την υπέρβαση απέναντι σε συνθήκες, περιβάλλοντα, καταβολές και βιώματα. Στην πραγματική ζωή και στην πλειοψηφία των βιβλίων συμφωνώ ότι ο ήρωας θα καθοριστεί από τις εκάστοτε συνθήκες, τις αδυναμίες, τα πάθη, τις εξαρτήσεις, τα προσωπικά όρια δυνατοτήτων. Θα παραμείνει μοιραίος και προδιαγεγραμμένος και τελικά προβλέψιμος. Η ζωή του και η δράση του θα είναι μια ακόμα ευπώλητη ιστορία του ταλαίπωρου και της ταλαίπωρης της διπλανής πόρτας. Εμένα όμως δεν με ενδιαφέρουν τέτοιες ιστορίες, Γράφονται και πανεύκολα, σε ρυθμούς 30 - 40 σελίδων την ημέρα από ό,τι έχω μάθει και είναι ιδιαίτερα κοινότυπες πλέον, αλλά μου είναι συγγραφικά αδιάφορες και αναγνωστικά βαρετές. Άλλωστε οι μεγάλες αλλαγές προήλθαν από ήρωες που διάλεξαν να κάνουν τη διαφορά, υπερβαίνοντας περιβάλλοντα και συνθήκες.

 

4. Οι πλοκές σου δείχνουν να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την ηθική των χαρακτήρων σου κι όχι μόνο την προσωπική αλλά και την κοινωνική ηθική, την αποδεκτή από όλους σχέση μεταξύ του καλού και του κακού. Πιστεύεις ότι ο άνθρωπος ή η κοινωνία είναι εκείνη που χαράζει τα όρια της σχέσης αυτής;

Οι ήρωές μου χαρακτηρίζονται από μια ιδιαίτερη ηθική αντίληψη με την έννοια του προσωπικού ήθους. Έχουν το δικό τους κώδικα τιμής. Η ηθική τους σε καμιά περίπτωση δεν ταυτίζεται με την ηθικοπλαστική αντίληψη και διάθεση ενός θρησκευτικού σκοταδισμού και ενός καθωσπρεπισμού καθοριζόμενου από την κατεστημένη και συνηθώς φανατική, κυρίαρχη ιδεολογία της κάθε εποχής. Ο Μάρκος, για παράδειγμα, ο καλόγερος που ερωτεύεται τη Μάργω, έχει ήθος γνήσιο και βαθιά ανθρωποκεντρικό, ήθος που καθορίζεται από σεβασμό, εντιμότητα και αγάπη για κάθε συνάνθρωπο και πλάσμα. Αυτό τον διακρίνει ως το τέλος. Χάνει όμως κάθε έννοια ηθικής της εποχής του και του σχήματός του όταν γίνεται εραστής της Μάργως που είναι μάγισσα. Καμιά ενοχή δεν νιώθει για αυτό γιατί ο έρωτάς τους είναι σε αρμονία με τον ανθρωποκεντρικό ήθος του Μάρκου και την ανοιχτόμυαλη νοοτροπία που πηγάζει από αυτό. Να η διαφορά μεταξύ του προσωπικού ήθους και την κατά χρονική συγκυρία κατεστημένη ηθική. Οι ήρωες μου λοιπόν χαρακτηρίζονται από ένα προσωπικό κώδικα αρχών, από το δικό τους ανεξάρτητο ήθος και συχνά συγκρούονται με την ηθικοπλαστική αντίληψη της εποχής τους.

 

5. Ένα μοτίβο που μπορεί κανείς να διακρίνει στα βιβλία σου είναι εκείνο της μοιραίας γυναίκας, του αρχέγονου θηλυκού κι όμως οι άνδρες δεν είναι απλά φερόμενοι μέσα στην ιστορία. Πώς καταφέρνεις να διατηρήσεις την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων, ειδικά όταν επιλέγεις να γράφεις για εποχές που αυτή δεν υφίστατο όπως την εννοούμε σήμερα;

Δεν θα έλεγα μοιραία γυναίκα την Αχερώ του Όρκου και σε καμιά περίπτωση την Μάργω. Αυτές οι δύο σίγουρα είναι προσωποποιήσεις του αρχέγονου θηλυκού, αλλά σε μητριαρχική βάση συσχετισμού με το άλλο φύλο. Για αυτό το λόγο είναι και κυριαρχικές και χειραφετημένες και μαχητικές, ιδιαίτερα η Μάργω. Ίσως να φαίνεται κάπως μοιραία η Αρετή του Όρκου, η Ελένη του Σκιοφύλακα (η Ελένη του 15ου αιώνα) ή η Μελτίνη του Ανάμεσα σε δυο Αγγέλους και αυτές όμως ως ένα σημείο. Το ότι όλες οι γυναίκες δεν είναι τελικά μοιραίες και προβλέψιμες, αν και με την πρώτη ματιά δείχνουν πως είναι, κάνει και τους άντρες να μην είναι φερόμενοι άλλα να βρίσκονται σε μια διαλεκτική ή αλληλεπιδραστική σχέση μαζί τους. Μια σχέση με διαρκώς αμφισβητούμενη κατάληξη. Νομίζω τελικά ότι οι γυναίκες και οι άντρες αλληλοδιαμορφώνονται και αλληλοκαθορίζονται. Αυτό είναι που κάνει εφικτή την εικόνα της ισότητας σε εποχές που θα ήταν αδιανόητη, αλλά αυτός είναι ο σκοπός μου. Δηλαδή, βαθιά μέσα μου, πιστεύω πως θα υπήρξαν σημαντικές μονάδες μέσα στο απέραντο πλήθος της υποταγής και της κανονικότητας, μαχητικές φωνές που διέρρηξαν τη σιωπή του φόβου και έκαναν τη διαφορά σε εποχές σκότους και καταπίεσης. Υπήρξαν, έστω σπάνια, έστω σποραδικά, δήλωσαν την παρουσία τους κι αυτό είναι πολύ σπουδαίο, ακόμα και αν δεν κατόρθωσαν να υποκινήσουν μια κρίσιμη μάζα.

 

6. Αν και η βάση της ιδέας σου είναι πάντοτε ελληνική, ψήγματα δυτικοευρωπαϊκής μυθολογίας είναι ορατά σε κάθε σου ιστορία: ο Αλφόνσο του Σκιοφύλακα, ο Βαράγκος του Όρκου, οι δρυΐδισσες της Μαργούς. Τυχαίο ή εκμεταλλεύεσαι τις δυνατότητες που σου δίνει η εκάστοτε ιστορική περίοδος;

Σε κάθε ιστορική περίοδο είναι χρήσιμο να κοιτάζουμε τι γινόταν και παραέξω. Και αν μιλάμε για θρύλους, αφού αυτοί αντανακλούν ψυχισμό και λαϊκό πολιτισμό κάθε εποχής, είναι ενδιαφέρον να δούμε τι ήταν αυτό που γοήτευε, τρόμαζε, καθήλωνε τον νου και οδηγούσε σε έκσταση τον άνθρωπο που ζούσε στη Μεσόγειο και την ίδια στιγμή τι αυτό που επιδρούσε με αυτούς τους τρόπους στον άνθρωπο που ζούσε σε κάποιο δάσος δίπλα στο Δούναβη, στον Ρήνο ή σε κάποιο νορβηγικό φιόρδ. Λοιπόν, όχι μόνο δεν είναι τυχαία αυτή η διάθεση για διαπολιτισμική προσέγγιση, αλλά είναι και επιβεβλημένη καθώς προσθέτει μια συναρπαστική πολυχρωμία στην ανάπτυξη του μύθου. Άλλωστε η λογοτεχνία του φανταστικού, στις αφορμήσεις και τις αναφορές της είναι και αυτό, δηλαδή ένα διαπολιτισμικό ταξίδι μύθων, θρύλων και αφηγήσεων από διαφορετικές γωνιές του κόσμου.

 

7. Πόση βαρύτητα έχει τελικά το υπερφυσικό στις ιστορίες σου; Πόσες από αυτές διερευνούν το ανθρώπινο, με πρόφαση το υπερφυσικό και πόσες το αντίθετο;

Το υπερφυσικό είναι πάντοτε υπαρκτό στις ιστορίες μου και ίσως είναι ένα από τα πιο δυναμικά στοιχεία που υποκινεί την εξέλιξη και την κορύφωση. Άρα η βαρύτητά του είναι διακριτή, δεδομένη έως και αναγκαία. Άλλωστε δεν υπάρχει ιστορία της λογοτεχνίας του φανταστικού που να μην ενέχει την υπερφυσική διάσταση. Η ίδια η σύλληψη και η συγγραφή μιας τέτοιας ιστορίας είναι "υπερφυσική" διαδικασία, με την έννοια ότι ξεκινάς να μιλάς για καταστάσεις ασυνήθιστες και να περιγράφεις έναν ολόκληρο κόσμο που βρίσκεται πέρα από την γνωστή και συνηθισμένη πραγματικότητα και υπόκειται σε κανόνες που δεν υπακούουν ούτε στη λογική ούτε σε εμπειρικά δεδομένα ορθολογικής παρατήρησης. Φυσικά και διευρύνουν το ανθρώπινο καθώς δείχνουν τη δυνατότητα του ανθρώπου να γίνει περισσότερο άνθρωπος ή περισσότερο κτήνος. Βασικά όμως οι ήρωες μέσα από ένα περιπετειώδες ταξίδι στο παράδοξο και στο απίθανο καταλήγουν να αγωνίζονται για αυτό που ανέφερα πιο πριν ως διαχρονικό, παναθρώπινο και ανθρωποκεντρικό ήθος. Βέβαια όλο αυτό μοιάζει τόσο ουτοπικό στην κατάκτησή του που αμέσως απαγάγει τον ήρωα στη σφαίρα του υπερφυσικού, οπότε εναλλάσσονται και τα δύο σε έναν αέναο κύκλο, υπερφυσικό και ανθρώπινο.

 

8. Εκτός από συγγραφέας είσαι και αναγνώστης; Τι σου τραβάει την προσοχή σε ένα βιβλίο;

Θα αναφερθώ σε άλλα λογοτεχνικά είδη, όχι στη λογοτεχνία του φανταστικού. Η δύναμη στην αφήγηση, δευτερευόντως η θεματολογία, κυρίως ο τρόπος που είναι δοσμένο το θέμα, αν και δύσκολα πρωτοτυπεί κάποιος πλέον στη συμβατική λογοτεχνία. Μπορεί και η διάθεση της περιόδου να επηρεάζει το πως προσλαμβάνω ένα κείμενο, όμως μια αφήγηση με δύναμη, ζωντάνια και σημαντικές λεπτοεμέρειες δοσμένες με έξυπνο τρόπο - εκεί άλλωστε κρύβεται και το κάτι παραπάνω που κάνει την αφήγηση ενδιαφέρουσα - σίγουρα θα με κρατήσει σε αναγνωστική εγρήγορση.

 

9. Ποια είναι η αναγνωστική σου σχέση με το ελληνικό φανταστικό;

Προσπαθώ να παρακολουθώ ό,τι καινούριο κυκλοφορεί, αν και δε προβάλλονται επαρκώς τα βιβλία της ελληνικής λογοτεχνίας του φανταστικού, καθώς θεωρώ πως έχουμε πολύ καλούς συγγραφείς σε αυτό το είδος οι οποίοι γράφουν σπουδαίες ιστορίες. Ίσως θα πρέπει να γίνει κάτι με την βοήθεια και την συνεργασία των εκδοτικών μας για την καλύτερη προβολή της δουλειάς μας. Θεωρώ πώς αξίζει αυτό που γίνεται τα τελευταία χρόνια και πρέπει να δούμε από κοινού πώς θα το στηρίξουμε.

 

10. Και το τυπικό κλείσιμο μιας τέτοιας κουβέντας: τι να περιμένουμε από την έμπνευσή σου στο μέλλον; Υπάρχουν σχέδια για κάτι καινούργιο;

Έχω ήδη υποβάλει ένα μυθιστόρημα προς θεώρηση στον εκδοτικό μου οίκο και αναμένω απάντηση. Έχει να κάνει με τον χριστιανισμό των πρώτων αιώνων, αποκρυφισμό, μυστικές αδελφότητες, την υπόθεση του "ρόδου του Θεού" και καταλήγει στην σύγχρονη εποχή. Επίσης έχω ξεκινήσει να γράφω ένα ακόμα μυθιστόρημα. Αυτό θα είναι κυρίως μια ιστορία τρόμου.

Edited May 3, 2020 by Spark
Μειώθηκε λίγο η απόσταση μεταξύ των ερωτήσεων και των απαντήσεων.