Συνέντευξη με τον Δημήτρη Βανέλλη

[Ιρμάντα]

Συζητώντας με τον Δημήτρη Βανέλλη για το έργο του Το Καλοκαίρι μου έξω από τον Θόλο. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2006 από τις εκδόσεις Μέδουσα και διαβάστηκε για την 47^η συνάντηση της ΛΑΦ. Ο Δημήτρης είναι προσηνής και ευχάριστος, μοιάζει με τον Έντγκαρ Άλαν Πόου στο πρόσωπο αλλά δεν το παίρνει πάνω του. Γράφει όμορφα (και επίσης δεν το παίρνει πάνω του). Το βιβλίο του μιλάει για έναν πληρωμένο δολοφόνο που εγκαταλείπει τον Θόλο, ένα κλειστό περιβάλλον και ταξιδεύει στο παρελθόν για να σκοτώσει μια νεαρή επιστήμονα. Φυσικά τα πράγματα δεν κυλούν ομαλά, αλλιώς δεν θα υπήρχε λόγος να γραφτεί το βιβλίο. Οι παρακάτω ερωταποκρίσεις απομαγνητοφωνήθηκαν και αποτελούν την ουσία της συζήτησης που έγινε.

 

1.    Τι άλλο κάνεις, λοιπόν, Δημήτρη; Πέρα από τα βιβλία σου.

Συνεργάζομαι μόνιμα με έναν σκιτσογράφο, έχει πολύ ενδιαφέρον. Δεν είναι, φυσικά, τα κείμενα ακριβώς δικά μου. Ειδικά στις τρεις τελευταίες δουλειές. Είναι διασκευές λογοτεχνικών κειμένων.Υπάρχει ένα άλμπουμ του Βουτυρά, με διηγήματα του Δημοσθένη Βουτυρά. Αρκετά σκοτεινός, όχι ε.φ. βεβαίως αλλά οπωσδήποτε στο χώρο του φανταστικού. Το δεύτερο άλμπουμ περιέχει διηγήματα γνωστών ή άγνωστων ελλήνων συγγραφέων, έξι τον αρθμό, και το τρίτο είναι το μόνο που είναι ενιαίο και είναι από ένα μεγάλο διήγημα του Καραγάτση. Γίνεται και κάτι άλλο, όχι απόλυτα δικό μου. Δεν θα σας το πω γιατί ακόμη δεν έχει ανακοινωθεί, απλώς...είναι κάποια βιογραφία. Θέλει κάνα χρόνο ακόμη, θα είναι μεγάλο, έχει μπόλικη δουλειά. Εκατό σελίδες οπωσδήποτε. Ιστορίες μικρές κατά καιρούς για κόμικς γράφονται ωστόσο, πάρα πολλές.

 

2.    Όσον αφορά στο συγκεκριμένο βιβλίο, θα έλεγε κανείς ότι θα μπορούσε να είναι σενάριο για κόμικς.

Ναι, υπήρχε αυτή η ιδέα. Αρχικά. Αλλά δεν γράφτηκε ποτέ έτσι, ως σενάριο. Γράφτηκε κατευθείαν ως βιβλίο.

 

3.    Πες μας πώς θα το έγραφες σήμερα. Θα το έγραφες όπως είναι;

Νομίζω ναι, γιατί το θέμα αυτό ως επιστημονική φαντασία παραμένει επιστημονική φαντασία, το μελλοντικό τουλάχιστον κομμάτι. Ενώ το παρελθόν που περιγράφεται είναι απολύτως συνειδητή επιλογή. Ήθελα να είναι καλοκαίρι δεκαετίας ’80-’90, όπως τα έχω ζήσει εγώ. Είναι πολύ συγκεκριμένα όλα, το νησί είναι η Λέσβος, το χωριό είναι η Ερεσός. Όλα υπαρκτά. Όλα όσα περιγράφονται είναι ακριβή, γνωστά και συγκεκριμένα. Ξέρω πού βρίσκεται το κάθε τι. Το μπαράκι, μάλλον τα δύο μπαράκια που περιγράφονται. Σκεφτόμουν, σε κείνη τη σπηλιά δίπλα στη θάλασσα θα μπουν τώρα. Στο τάδε σπίτι θα κρυφτούνε. Τα έφερνα στο νου μου, το απολάμβανα.

 

4.    Σαν ιδέα λοιπόν, ο χρονοτουρισμός. Πώς το σκέφτονταν την εποχή που το έγραφες;

Δεν ήταν δικιά μου ιδέα ο χρονοτουρισμός. Δεν διεκδικώ την πατρότητα. Ας θυμηθούμε το πασίγνωστο Ας Πάμε στο Γολγοθά, του Γκάρυ Κίλγουορθ. Είχε δημοσιευτεί στις συλλογές του Μπαλάνου αυτό. Είναι λοιπόν ένα μοτίβο που από τότε, και μέχρι σήμερα δηλαδή, υφίσταται. Όλη η ιστορία βέβαια στο βιβλίο δεν είναι τόσο ο χρονοτουρισμός, που χρησιμοποιήθηκε εδώ επειδή βόλευε στην οικονομία της ιστορίας, αλλά το ταξίδι στο χρόνο προς τα πίσω. Ως γνωστόν, σε όλα τα διηγήματα ή μυθιστορήματα ε.φ., το ταξίδι στο χρόνο προς το μέλλον δεν αποτελεί σπουδαίο πρόβλημα. Αν υποθέσουμε ότι μπορεί κάποιος να βρει τα τεχνικά μέσα και να το πραγματοποιήσει. Πας, ας πούμε, πέντε χιλιάδες χρόνια μετά Χριστόν. Τι επηρεάζεις; Τίποτα. Βλέπεις πώς ρέει η ζωή και τίποτα περισσότερο.

 

5.    Σε ποιο μέλλον μπορείς να βρεθείς;

Δεν το ξέρω αυτό. Το μέλλον υπάρχει ως πιθανότητα. Πες όμως πως γίνεται. Ο Στίβεν Χόκινγκ θα ήξερε να σου πει πώς και αν γίνεται. Πάντως δεν θα δημιουργήσεις κάποιο πρόβλημα στην ιστορία του κόσμου, θεωρητικά. Να πω εδώ πως Χόκινγκ διάβασα πολύ μετά. Διαβάζω και αντιλαμβάνομαι, χωρίς να καταλαβαίνω το εκατό τοις εκατό από όσα διαβάζω. Τότε που έγραφα το Θόλο, δεν τα ήξερα αυτά.

 

6.    Τι επιστημονική έρευνα έκανες για να το γράψεις;

Καμία. Διάβασα τη Μηχανή του Χρόνου του Γουέλς. Διάβασα το Ας Πάμε στο Γολγοθά. Δεν έκανα καμία επιστημονική έρευνα.  Λογοτεχνικά λοιπόν μιλώντας, και πρακτικά, όπως το καταλαβαίνει το ανθρώπινο μυαλό. Πας στο μέλλον και βλέπεις τι γίνεται. Πας στο παρελθόν και έχουμε δυνητικά το γνωστό παράδοξο. Μπορείς να σκοτώσεις τον πατέρα σου; Αν ναι, υπάρχεις; Ποιος σε γέννησε; Αν δεν υπάρχεις ποιος σκότωσε τον πατέρα σου; Σύμφωνα με μία θεωρία των χορδών υπάρχουν εικοσιέξι διαστάσεις. Κάθε μια περιλαμβάνει ένα πακέτο δυνατοτήτων, ή πιθανοτήτων. Αν βλάψεις τον προπάτορά σου δεν έπεται ότι δεν θα υπάρχεις σε ένα άλλο πακέτο δυνατοτήτων ή πιθανοτήτων. Μία λύση λοιπόν στο παράδοξο θα ήταν αυτή. Σε κάποιες εκδοχές υπάρχουμε, σε κάποιες άλλες όχι.

 

7.    Πιστεύεις ότι η τέχνη έχει δώσει απαντήσεις που δεν έχει δώσει η επιστήμη;

Πιστεύω πως η τέχνη δίνει απαντήσεις που δεν χρειάζεται να αποδείξει μαθηματικά, όπως καλείται να κάνει η επιστήμη. Να επιστρέψουμε όμως στο παράδοξο του χρονοταξιδιού. Δεν είναι λοιπόν κάτι που δεν έχει διαπραγματευτεί η ε.φ. Έγκειται όμως στον κάθε λογοτέχνη πώς θα το διαχειριστεί αυτό το παράδοξο.

 

8.    Μου άρεσε το εύρημά σου, ότι μέσα στη χρονομηχανή ο ίδιος δεν μπορεί να σταματήσει κάτι. Δεν μπορεί δηλαδή να επέμβει στην πορεία της. Αλήθεια, ο Καθαριστής έσβησε επειδή έσβησε και η αιτία της αποστολής του, η κοπέλα που κυνηγούσε ο ήρωας, σωστά;

Σωστά.

 

9.    Δεν θα έπρεπε να σβήσει και η πράξη του; Η καταστροφή της Χρονογυρίστρας δηλαδή;

Μα αυτό είχε προφτάσει να συμβεί πριν σβήσει ο Καθαριστής. Εδώ πέρα είναι η λογοτεχνική αυθαιρεσία και η σύμπτωση, για λόγους καθαρά σασπένς – χρησιμοποιώ τη σύμπτωση της τελευταίας στιγμής. Αν και δεν συμπαθώ το μοτίβο αυτό, γενικά, δεν συμπαθώ το να καταφεύγουμε στη σύμπτωση για να βρούμε λύσεις, ωστόσο εδώ μου φάνηκε ταιριαστό να το χρησιμοποιήσω. Αν άλλαζε αυτό θα έπρεπε να αλλάξουν όλα. Το ταξίδι του πληρωμένου δολοφόνου, η αποστολή του, όλα.

 

10.    Υπάρχουν στοιχεία αυτοβιογραφίας, Δημήτρη;

Α ναι. Οπουδήποτε υπάρχει ημερολόγιο, για παράδειγμα, αποτελεί στην ουσία προβολή των δικών μου αναμνήσεων. Ό,τι περίπου έκανα εγώ στα είκοσί μου, οι αναμνήσεις που είχα, είναι ανάλογες με της κοπέλας αυτής. Αν και νομίζω είναι η μοναδική φορά που έχω συμπεριλάβει σε κείμενό μου κάτι τόσο αυτοβιογραφικό. Πολλοί λένε ότι πρέπει να γράφεις αυτά που ζεις, εγώ δεν το πιστεύω. Και φέρνω σαν παράδειγμα τον αγαπημένο Μπόρχες, που δεν νομίζω να έγραψε ποτέ τίποτα αυτοβιογραφικό. Πέρα από το ότι έγραψε για το Μπουένος Άιρες, όπου ζούσε. Δεν υπάρχει κάτι άλλο βιωματικό.

 

11.    Είναι δύσκολο στη λογοτεχνία του είδους να βρεις κάτι βιωματικό.  Αλλά αυτά που συμπεριέλαβες ήταν όμορφα κομμάτια. Μπορούσα να τα οπτικοποιήσω πολύ έντονα. Κυρίως την εικόνα με το καλαμπόκι, ήταν λαμπερή και ολοζώντανη. Πες μας λοιπόν, για την Ερεσό, όπως τη θυμάσαι. Νιώθεις ότι έχει αλλάξει, ότι έχει χαλάσει;

Βέβαια, ένιωθα ότι έφευγε ο καλός κόσμος. Η Ερεσός ήταν εναλλακτικός χώρος. Πολύ ιδιαίτερος, και συγκέντρωνε ιδιαίτερους ανρθώπους. Και κατά κάποιον τρόπο είναι ακόμη ιδιαίτερο μέρος, αλλά σε καμία περίπτωση όπως κάποτε ήταν. Υπάρχει ισοπέδωση. Το δεύτερο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι ότι η Ερεσός είναι ο παράδεισος των λεσβιών. Ό,τι είναι η Μύκονος για τους gay άντρες, είναι η Ερεσός για τις γυναίκες. Γίνεται κάθε Σεπτέμβρη κάποιο φεστιβάλ εκεί. Υπάρχουν όμως ακόμη άνθρωποι της καλής εκείνης εποχής που εγκαταστάθηκαν συνειδητά στην Ερεσό, διαμόρφωσαν τα σπίτια τους κατά τρόπο ξεχωριστό και ιδιαίτερο και, μολονότι έχουν περάσει τόσα χρόνια, προσδίδουν μέχρι σήμερα στην ιδιαιτερότητα του χωριού.

 

12.    Το βιβλίο ήταν γενικά ευκολοδιάβαστο. Το απολαύσαμε όλοι. Θα ήθελα να το δω σε κόμικς.

Και εγώ θα ήθελα. Δεν είναι απίθανο να συμβεί στο μέλλον.

 

13.    Θα έλεγες ότι το αισθηματικό κομμάτι κατέπνιξε τα νουάρ στοιχεία; Ο εραστής δηλαδή τον έφαγε τον δολοφόνο;

Ναι. Όχι ολοκληρωτικά όμως. Μου βγήκε αυθόρμητα αυτό. Και μου άρεσε που μου βγήκε.  

 

14.    Όμως δεν θεωρείς ότι έπεσε κάπως εύκολα; Θα μου άρεσε ίσως να υπάρχει αυτό, αλλά να υπάρχουν παράλληλα οι διπλάσιες δολοφονικές σκέψεις. Μην ξεχνάμε ότι ήταν επαγγελματίας ο άνθρωπος. Πληρωμένος φονιάς.

Ναι, αλλά δεν έπεσε λόγω έρωτα μόνο. Ήταν όλο το πακέτο. Ο ήλιος, η θάλασσα, ο άνθρωπος ήταν κουρασμένος, χρειαζόταν διακοπές. Ξαναλέω, ήταν όλο το πακέτο που τον γοήτευσε. Ο έρωτας ήταν το κερασάκι στην τούρτα. Βρέθηκε ξαφνικά από τον Θόλο στον τροπικό παράδεισο. Και δεν είναι ότι παρατάει την αποστολή του. Απλώς δίνει περιθώρεια στον εαυτό του να απολαύσει αυτά τα τόσο σπάνια και δυσεύρετα πράγματα. Δίνει μία αναβολή. Κάνει ό,τι κάνουμε όταν έχουμε μία υποχρέωση, ας πούμε να μελετήσουμε. Λέμε, ας παίξω μια πασιέτζα ακόμη, έχω ακόμη χρόνο, το κάνω αύριο και τα λοιπά. Το πράγμα μεγαλώνει λοιπόν και τον παίρνει από κάτω. Όλο και περισσότερο διστάζει να αφήσει την απόλαυση και την καλοπέραση για να πιάσει τη μπίζνα. Μου φαίνεται φυσιολογικό όμως. Οι μισοί τέτοιοι τύποι, αν τους χαλαρώσεις, αλλάζουν. Όχι ολοκληρωτικά, γιατί το κάνουν αυτό που θέλουν τελικά. Αλλά το αναβάλουν όσο μπορούν για να περάσουν και εκείνοι καλά. Δεν είναι αλλαγή χαρακτήρα λοιπόν, είναι απλώς λούφα. Δεν έπαψε να είναι killer. Η χαλάρωση του επέφερε την απροσεξία και την τσαπατσουλιά που προκάλεσε το πρόβλημά του. Σκεφτείτε για παράδειγμα τον πιο σκληροτράχηλο δικηγόρο, χρηματιστή, τραπεζίτη, ό,τι θέλετε. Μπορεί να χαλαρώσει και να γίνει ευχάριστος και καλός μέχρις σημείου να ξεγελαστείς. Αλλά μόλις τελειώσουν οι διακοπές ξαναφοράει το κουστούμι του και ξαναρχίζει να σκίζει κόσμο. Πιθανώς και τον ίδιο κόσμο με τον οποίο τα έπινε ούζα το καλοκαιράκι. Για αυτό ο ήρωας δεν φεύγει με την αγαπημένη του αγκαλιά προς το ηλιοβασίλεμα. Διαβρώνεται, ναι, και κάνει τα λάθη που κάνει.

 

15.    Μιλώντας για λάθος, το Λάθος του Σαμαράκη μας ήρθε στο νου όταν σε διαβάζαμε.

Ακριβώς αυτό είναι. Μιλάει για έναν αστυνομικό που προσεγγίζει τον κρατούμενο προσωπικά. Και εμπλέκεται.

 

16.    Ξέρεις τι θα ήθελα, Δημήτρη; Θα ήθελα λίγο περισσότερο Θόλο. Για να γίνει η αντίθεση πιο έντονη. Πώς είναι λοιπόν ο Θόλος;

Ο Θόλος δεν είναι δυστοπία. Είναι κάτι καταθλιπτικό ίσως, με τους τυχερούς ή τους άτυχούς του. Αλλά δεν είναι δυστοπία. Λείπει, ας πούμε, το στοιχείο ανοιχτός ορίζοντας, το στοιχείο φύση. Δεν υπάρχουν δάση, ίσως κάποια άλση μόνο. Δεν υπάρχουν καιρικές συνθήκες φυσικές. Αυτοί λοιπόν οι άνθρωποι -για αυτό άλλωστε κάνουν και χρονοτουρισμό- βλέπουν για πρώτη φορά φύση… Βλέπουν κάτι που δεν έχουν ξαναδεί. Σκέψου ότι και εμείς όταν πάμε στην Αμοργό, στο χωριό, στο νησί, στην Ινδία, για να δούμε φύση πάμε. Και σκέψου πώς μας φαίνεται. Η αντίθεση για τους κατοίκους του Θόλου πρέπει να είναι πολύ πιο συγκλονιστική. Σκέψου πώς μας φαίνεται σήμερα, σε μας, τους ανθρώπους της πόλης.

 

17.    Σε μια τέτοια κοινωνία θα μπορούσε να υπάρχει ειδική προετοιμασία, σεμινάρια ας πούμε, για το πώς θα αντιμετωπίσεις την παρθένα φύση προκειμένου να μην μαγευτείς από το περιβάλλον.

Κάτι τέτοιο υπάρχει, προκειμένου να μπορείς να κρατήσεις χαμηλό προφίλ. Να μην γίνεις αντιληπτός ως αλλόκοτος. Θα μπορούσε να υπάρχει και αυτό που λες μέσα στο πακέτο του σεμιναρίου. Όπου σε μαθαίνουν πώς να μιλάς για να δείχνεις κανονικός τουρίστας, και τα λοιπά.

 

18.    Το θέμα της σμίκρυνσης τώρα. Πιστεύεις ότι θα λειτουργούσε; Η μάζα παραμένει, νομίζω, ακόμη και αν ο χώρος που καταλαμβάνει αυτή μειώνεται.

Τι να πω; Έχεις δίκιο. Δεν έγινε κάποια έρευνα, το είπα ήδη. Κοίτα, δεν ξέρω τι είναι εφικτό από όσα έγραψα. Χρησιμοποίησα μοτίβα λίγο ως πολύ αποδεκτά. Τεχνητή τροφή, σμίκρυνση, πλήρης και άμεση κατάρρευση του ανοσοποιητικού. Δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να το ψάξω ή να το εξηγήσω. Δεν ήταν αυτό το ζητούμενό μου. Κάποιες συμβάσεις πάντα γίνονται, και γίνονται και από άλλους, πολύ σοφότερούς μου. Κάποια πράγματα δεν τα εξηγώ, γιατί τα θεωρώ λεπτομέρειες. Δεν έγραψα ποτέ σκληρή επιστημονική φαντασία. Δεν ξέρω αν θα γράψω ποτέ σκληρή επιστημονική φαντασία.

 

Λογοτεχνία όμως γράφεις σίγουρα, Δημήτρη. Και νομίζω μας αρκεί το ότι συνεχίζεις να το κάνεις. Σ’ ευχαριστούμε που ήρθες στη ΛΑΦ.

Edited May 3, 2020 by Spark
Έγιναν αλλαγές στην μορφοποίηση του κειμένου και αυξήθηκε λίγο η απόσταση μεταξύ των ερωτήσεων για ευκολία στην ανάγνωση.