ARTICLE Ο Ρωμαίος Πρέπει Να Πεθάνει (Δολοφονώντας τους χαρακτήρες μας)

[Ιρμάντα]

Ο Ρωμαίος Πρέπει να Πεθάνει (Δολοφονώντας τους χαρακτήρες μας)

Μπορεί να μην τον λένε Ρωμαίο, σύμφωνοι. Μπορεί να μην έμπλεξε σε κάποια τραγική και τέρμα ανέλπιδη ιστορία αγάπης, μπορεί να μην υπάρχει καν ιστορία αγάπης. Αλλά παρ’ όλα αυτά μπορεί να ήρθε η ώρα του. Να πεθάνει εννοώ. Τραγικά ή κωμικά, ηρωικά ή σαν δειλός, ανακουφιστικά ή επώδυνα, αναπάντεχα ή καταλήγοντας από κάποια ασθένεια, πλούσιος ή φτωχός, ακμαίος ή με τα μυαλά χαμένα. Εξάλλου ο θάνατος τα περιέχει όλα, όπως και η ζωή.

 

Η Μήδεια και τα δίκια της

Εντάξει, θα μου πείτε πέσαμε στα βαθιά. Η Μήδεια σκοτώνει τα παιδιά της για να εκδικηθεί τον πατέρα τους. Ένας συγγραφέας, γιατί σκοτώνει τα παιδιά του; Του πήρε κόπο, φροντίδα, χρόνο για να τα μεγαλώσει και να τα πλάσει έτσι ώστε να τα αγαπούν όσοι τα γνωρίζουν. Πέρα από την εντελώς ακραία περίπτωση της εκδίκησης (συγγραφέας γνωρίζει κορίτσι, συγγραφέας δίνει χαρακτηριστικά κοριτσιού στην αγαπημένη του ηρωίδα, κορίτσι παρατάει συγγραφέα, την ηρωίδα την τρώει η μαρμάγκα) γιατί χρειάζεται να σκοτώσουμε τους χαρακτήρες μας; Πότε πρέπει και πότε δεν πρέπει;

 

Δεν υπάρχει αθανασία

Ούτε στο σύμπαν, ούτε καν στα γραπτά μας. Ακόμη και για μας που γράφουμε λογοτεχνία είδους, δεν υπάρχει αθανασία. Ακόμη και αν ο χαρακτήρας ξαναγεννιέται, αν ήπιε το νερό της ζωής, αν είναι αιώνιος, εξωγήινος, ρομποτικός, κουρδιστός, ξωτικός, ψηφιακός, πλαστικός ή μαρμάρινος, πάντα υπάρχουν τρόποι να τον σκοτώσουμε/ ακυρώσουμε/ διαγράψουμε και πάντα μπορεί να χρειαστεί. Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά πότε πρέπει να σκοτώσουμε το παιδί μας και πότε είναι χρησιμότερο να το αφήνουμε στην ησυχία του.

 

1.      Ένας ήρωας φεύγει όταν δεν έχει πλέον ζωτικό ρόλο σε μία ιστορία. Όταν έχει πει όσα είχε να μας πει και όταν έχει κάνει όσα είχε να κάνει. Σωστό; Περίπου. Ένας ήρωας που δεν έχει τίποτα να πει, μπορεί απλώς να αποχωρήσει στο παρασκήνιο. Πότε πρέπει να τον ξεφορτωνόμαστε; Όταν ο ίδιος του ο θάνατος παίζει ζωτικό ρόλο την εξέλιξη του μύθου, όταν, δηλαδή, ο θάνατός του μας είναι χρησιμότερος από ότι η ζωή του.

2.      Ένας ήρωας φεύγει όταν ο θάνατός του δίνει κίνητρο στους υπόλοιπους να συνεχίσουν. Όταν δίνει κάποιο παράδειγμα, ή έμπνευση. Η απώλεια εδώ γίνεται γενεσιουργός δύναμη.

3.      Αναλώσιμοι χαρακτήρες. Είναι σωστό να υπάρχουν; Περίπου και εδώ. Κάποιοι χαρακτήρες έχουν σίγουρα λιγότερη σημασία στην εξέλιξη του μύθου από κάποιους άλλους. Κάποιους χαρακτήρες τους χτίζουμε μόνο και μόνο για να τους ξεφορτωθούμε, καθώς είναι φορείς μίας γνώσης ή ενός μυστικού, ή εκπροσωπούν μια συγκεκριμένη συνθήκη.  Όταν αποκαλυφθεί το μυστικό ή όταν πάψει να ισχύει η συνθήκη οι χαρακτήρες αυτοί πρακτικά καθίστανται άχρηστοι. Το λάθος εδώ είναι όταν ένας χαρακτήρας οδεύει εμφανώς προς το θάνατό του, με το που κάνει τα πρώτα του βήματα στο γραπτό μας. Όταν ο αναγνώστης μαντεύει ότι ο χαρακτήρας αυτός δεν «έχει πολλά ψωμιά» ή όταν, καμιά φορά, μαντεύει ακόμη και το πώς ή το πότε θα πεθάνει.

4.      Θάνατος ως ανατροπή. Είναι βέβαια καλό να υπάρχουν ανατροπές, ευκαιρία να θυμηθούμε πέντε πραγματάκια εδώ. Αλλά ένας θάνατος που έρχεται μόνο και μόνο για να προκαλέσει κάποιο σοκ, σπάνια είναι καλοφτιαγμένος ή σωστός. Πρέπει να εξυπηρετούνται και άλλες παράμετροι. Ένας θάνατος που σκοπεύει στην ανατροπή πρέπει από τη μία να είναι αναπάντεχος και από την άλλη να προωθεί την εξέλιξη της ιστορίας. Πρέπει δηλαδή να τον έχουμε σχεδιάσει με μεγάλη προσοχή. Να ξέρουμε πώς θα χειριστούμε την απώλεια του συγκεκριμένου ατόμου μέσα στην πλοκή. Δεν μπορούμε να σκοτώσουμε, για παράδειγμα, το σοφό μάγο που είναι ο μόνος που δύναται να δώσει λύση στη ζητούμενο του μύθου, μόνο και μόνο επειδή είναι τόσο σημαντικός και άρα κανείς δεν θα περιμένει ότι θα τον ξεκάνουμε. Αν το κάνουμε αυτό, πρέπει είτε μετά να αλλάξουμε τελείως το ζητούμενό μας είτε να το επιτύχουμε με κάποιες αναπάντεχες εναλλακτικές. Έτσι η ανατροπή μας είναι πολλαπλή.

5.      Θάνατος για να προκαλέσουμε συγκίνηση. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να σκοτώσουμε έναν αγαπητό χαρακτήρα (και αυτό καμιά φορά δυσκολεύει περισσότερο τον συγγραφέα παρά τον αναγνώστη) ή κάποιον εξαρχής αδύναμο, ή να σκοτώσουμε με άδικο τρόπο. Ξέρετε, πριν της ώρα του, το ορφανό, κρίμα το καλό παιδί και τ' άξιο παλικάρι, κρίμα, ο μόνος καλός σε αυτή την οικογένεια, κρίμα και ήταν τόσο αγαπημένοι και τα τοιαύτα. Είναι χρήσιμο ωστόσο να θυμόμαστε ότι ένας συμπαθής χαρακτήρας πρέπει να εξυπηρετεί και την πλοκή με το θάνατό του. Δεν φεύγει σε καμία περίπτωση μόνο και μόνο για να κάνει τους αναγνώστες να δακρύσουν. Επίσης, δεν τον πλάθουμε συμπαθή (ορφανό, αδικημένο, ερωτευμένο, χαρισματικό) μόνο και μόνο για να αυξήσουμε το συναισθηματικό αντίκτυπο του θανάτου του. Αποφεύγουμε να τον παντρολογήσουμε, ας πούμε, μια μέρα πριν τον φάει ο δράκος. Από την άλλη, είναι εξίσου χρήσιμο να έχουμε και μερικούς συμπαθείς χαρακτήρες ζωντανούς. Δεν είναι πάντα εύκολο να φτιάξουμε συμπαθείς χαρακτήρες. Μπορεί να είναι ρεαλιστικοί, μπορεί ναι είναι καλοφτιαγμένοι, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως είναι συμπαθείς.

6.      Σκοτώνουμε τον πρωταγωνιστή. Εδώ εμπίπτουμε στο θέμα της γνωστής διένεξης: θέλουμε καλό ή καλό τέλος; Για να δώσουμε την επίσης γνωστή απάντηση: δεν υπάρχει καλό και κακό τέλος, μονάχα ταιριαστό ή αταίριαστο. Ομοίως, ο θάνατος του πρωταγωνιστή πρέπει να είναι ταιριαστός. Να έχει πει όσα χρειάζεται να πει και παράλληλα η απώλεια του να αφήσει στην καρδιά του αναγνώστη ένα κενό δυσαναπλήρωτο, που θα τον κάνει να κλάψει όσο πρέπει για να χαραχτεί η ιστορία μας στην καρδιά του και ωστόσο δεν θα τον απογοητεύσει εντελώς, ώστε να παρατήσει το διάβασμα. (Παρένθεση: πριν υποκύψετε στον πειρασμό να σκοτώσετε τον πρωταγωνιστή, σκεφτείτε. Είναι χρήσιμο να το κάνετε ή απλά σας ιντριγκάρει η δυσκολία του εγχειρήματος;)

7.      Ο θάνατος της τελευταίας στιγμής. Αυτό είναι ανατροπή ακόμη και για τον ίδιο τον συγγραφέα. Δεν μπορεί, θα σας έχει τύχει. Εκεί που γράφετε μία ιστορία, σας προκύπτει ότι ο Α ή η Β πρέπει να φύγουν από τη μέση, χωρίς να είναι στο πλάνο ή στο σχεδιάγραμμά σας, ή στην αρχική σας ιδέα. Αυτού τους είδους οι θάνατοι αποτελούν ομολογουμένως τις πιο επιτυχημένες ανατροπές. Με κάποιον μαγικό τρόπο, ο αναγνώστης ΣΠΑΝΙΑ μπορεί να μαντέψει μία εξέλιξη που ο ίδιος ο συγγραφέας δεν γνωρίζει. Ενώ, όταν ο συγγραφέας ξέρει πού πάει η ιστορία του, ακόμη κι αν είναι μάστορας στο κρυφτούλι, ο (προσεκτικός) αναγνώστης μπορεί συχνότατα, με κάποιον επίσης μαγικό τρόπο, να διαισθανθεί την εξέλιξη.

 

Die now, ask me how

Πώς λοιπόν πεθαίνουν οι ήρωές μας; Φυσικά, το πώς θα τους ξεπαστρέψουμε έχει άμεση σχέση με τους λόγους για τους οποίους αυτό πρέπει να συμβεί, καθώς και με το είδος της ιστορίας που γράφουμε. Είναι αλήθεια πως ένας ξαφνικός θάνατος είναι χρησιμότερος αν θέλουμε να επιτύχουμε το εφέ της ανατροπής και ένας θάνατος από γήρας ή ασθένεια βολικότερος όταν θέλουμε το τέρμα να έρθει ανακουφιστικό (και επίσης όταν θέλουμε να προϊδεάσουμε για το χαμό ενός χαρακτήρα, αλλά παράλληλα μας είναι και χρήσιμος για κάποιες ακόμη σελίδες).

 

Post-mortem

Άντε και πείσαμε τους εαυτούς μας να τους πεθάνουμε, άντε και το καταφέραμε σχετικά σωστά. Μετά; Πώς αντιδρούν οι υπόλοιποι χαρακτήρες, πόσο συχνά τους θυμούνται και μήπως πρέπει να επαναφέρουμε κάποιον στη ζωή;

Οι υπόλοιποι χαρακτήρες: αναλόγως τη γνωριμία και τη σχέση. Εξετάζουμε αν ήταν κοντά τους όταν ξεψυχούσαν, αν έπαιξαν κάποιο ρόλο στο τέλος αυτό. Αν είτε τους δολοφόνησαν, ας πούμε, είτε προσπάθησαν  να τους σώσουν. Αν τους αγαπούσαν, αν τους φθονούσαν, αν τους θαύμαζαν, αν κερδίζουν ή αν χάνουν από το θάνατό τους. Αν επηρεάζονται οι δικές τους ζωές, αν πρέπει να αναλάβουν μέρος των υποχρεώσεων του εκλιπόντος, για παράδειγμα, ή αν ο θάνατος αυτός ήρθε σαν απελευθέρωση από υποχρεώσεις. Αν, όπως ήδη ειπώθηκε, ο θάνατος αυτός αποτελέσει σημείο αναφοράς ή εκκίνησης για την εξέλιξη της ιστορίας και των υπόλοιπων χαρακτήρων.

Θα τους επαναφέρουμε; Στη λογοτεχνία είδους που αγαπάμε, είναι δυνατόν να επανέλθει κάποιος νεκρός στη ζωή. Είτε να επικοινωνήσουν οι ζωντανοί με το πνεύμα του, είτε να τον επαναφέρουν σε κάποιο άλλο σώμα, είτε να πορευτούν στον Κάτω Κόσμο/ Επέκεινα/ Κόλαση/ Όπως Θέλεις Πες Το προκειμένου να μιλήσουν μαζί του, αν υποθέσουμε πως πήρε στον τάφο μια υπερβολικά σημαντική πληροφορία για την εξέλιξη του μύθου. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις που ο ίδιος ο νεκρός επαναφέρεται,. Με το σώμα, τις μνήμες, όλα τα παλιά του σουσούμια και συνήθεια. Κατά τη γνώμη μου αυτό δεν είναι πάντα επιτυχημένο. Από τη μία δείχνει την υπερβολική προσκόλληση του συγγραφέα στο χαρακτήρα που έπλασε (και άρα την απειρία του). Από την άλλη, ένας θάνατος είναι κάτι τελειωτικό. Απαιτείται μεγάλη μαεστρία και ακόμη περισσότερη φαντασία από την πλευρά του συγγραφέα προκειμένου να ακυρωθεί ικανοποιητικά. Και βέβαια, για να επανέλθει κάποιος στη ζωή πρέπει να υπάρχουν ΠΟΛΛΟΙ και ΣΥΝΤΡΙΠΤΙΚΑ ΠΕΙΣΤΙΚΟΙ λόγοι. Πρέπει πρακτικά να μην υπάρχει άλλος τρόπος.

Ένας διαφορετικός, αλλά εξίσου αμφιλεγόμενος, τρόπος να επανέλθει κάποιος στη ζωή, είναι όταν οι εναπομείναντες τον αναφέρουν συνέχεια. Αυτό κουράζει και από ένα σημείο και ύστερα καθιστά αδιάφορους και αντιπαθείς τόσο τον πεθαμένο, όσο και τους ζωντανούς.

 

 

Edited February 14, 2021 by Ιρμάντα