ARTICLE Χρησμοί και προφητείες. Πόσο απαραίτητα είναι στη λογοτεχνία είδους;

[Ιρμάντα]

Όλες και όλοι έχουμε συναντήσει χρησμούς και προφητείες στα αγαπημένα μας βιβλία. Είτε πρόκειται για μια προαιώνια πεποίθηση, ότι κάποτε στο τάδε μέρος θα γεννηθεί ένας ήρωας με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που θα απαλλάξει τον κόσμο από κάποιο αβάσταχτο κακό, είτε πρόκειται για χρησμούς που δίνονται φαινομενικά τυχαία στους ήρωες κατά τη διάρκεια της ιστορίας και που αφορούν σε παγίδες ή ευλογίες που τους επιφυλάσσει το μελλούμενο. Σε κάθε περίπτωση, ο χρησμός, ή το να μάθει κανείς τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι μπορεί να φαντάζει πολύ γοητευτικό, για τους παρακάτω λόγους:

• Συχνά οι ίδιοι οι αναγνώστες θέλουν να έχουν μία γενική ιδέα ως προς τα πού πηγαίνει το πράγμα, ενώ οι συγγραφείς χρησιμοποιούν το νήμα της προφητείας για να δέσουν πολλά και ίσως άσχετα μεταξύ τους στοιχεία σε μία ιστορία. Για όσους γράφουμε, η χρήση της προφητείας πρέπει να γίνεται με φειδώ και προσοχή, καθότι μπορεί να παρασυρθούμε από τη γοητεία της ποίησης των χρησμών και να αποκαλύψουμε υπερβολικά πολλά για την έκβαση της ιστορίας μας. Είναι λοιπόν απαραίτητο να συμπεριλάβουμε στο έργο μας προφητείες; Προσθέτουν, πράγματι, σε σημείο που να μην μπορούμε να τις αποφύγουμε;
• Είναι αλήθεια πως προφητείες και χρησμοί υπάρχουν σε όλα τα επικά έργα που θαυμάζουμε και από τα οποία αντλήσαμε. Οι προφητείες είναι υλικό των μύθων και κάθε θεός ή ήρωας που σέβεται τον εαυτό του έχει επισκεφτεί ένα μαντείο, έχει αναζητήσει μία ουράνια ή καταχθόνια καθοδήγηση, έχει παρακαλέσει ή εξαναγκάσει έναν ευσπλαχνικό ή απρόθυμο μάντη να του δώσει χρησμό. Ο Περσέας πρέπει να ξεγελάσει τις Γραίες, ο Οδυσσέας να κατεβεί στον Άδη να συμβουλευτεί τον Τειρεσία, ο Όντιν πρέπει να κρεμαστεί από ένα κλαδί του Δέντρου της Ζωής και να θυσιάσει το ένα του μάτι προκειμένου να κατακτήσει τη σοφία των Ρούνων. Οι προφητείες λοιπόν έχουν ενδιαφέρον, μπορεί να αποτελέσουν καμβά για επιπλέον περιπέτειες και προσδίδουν βάθος στο έργο μας και μία ποιότητα σχεδόν λαογραφική. Ωστόσο, όπως και οι ανατροπές, χρειάζονται κάποια προσοχή στο χειρισμό τους προκειμένου να μην καταστήσουν το έργο μας προβλέψιμο. Ας δούμε τι είδους προφητείες μπορεί να έχουμε και πώς μπορούμε να διαχειριστούμε την κάθε μία περίπτωση.

1.      Η προφητεία όπου ένας ασήμαντος, ορφανός, προβληματικός κατά οποιονδήποτε τρόπο νέος θα τραβήξει το σπαθί από το βράχο/ καταστρέψει το δαχτυλίδι/ κλέψει το θρόνο/ σφάξει τους σαράντα δράκους/ κατατροπώσει τον Αρχικακό της ιστορίας πρέπει πλέον να αποφεύγεται. Όποτε παρουσιάζεται, με όποιον τρόπο και αν παρουσιάζεται, μπορούμε να υποθέσουμε ποιος ακριβώς θα είναι ο ήρωας και πώς περίπου θα νικηθεί ο Αρχικακός. (Επίσης συνήθως μπορούμε να υποθέσουμε ότι ο κακός θα νικηθεί, έτσι κι αλλιώς, εφόσον διαβάζουμε τέτοιου είδους ιστορίες, είτε υπάρχει προφητεία στη μέση είτε όχι). Ούτως εχόντων των πραγμάτων το μόνο που μας απομένει είναι να παίξουμε με κάποιου είδους παραπλανητική προφητεία. Μπορεί για παράδειγμα η προφητεία να έχει μεταφερθεί λανθασμένα. Ένας στίχος, ή μία λέξη μπορεί να λείπουν, ή να έχουν διττή ερμηνεία. Κάποιο όνομα ή κάποια φυλή μπορεί να έχουν διαβαστεί λανθασμένα. Ο εχθρός επίσης που εννοεί η προφητεία μπορεί να είναι διαφορετικός από τον εχθρό που περιμένει ο αναγνώστης να νικηθεί. Γενικά, προσπαθήστε να παίξετε με παραφθορά ονομάτων, τοπωνυμίων και παρερμηνεία σημασιών. Θεωρείστε πως η προφητεία σας είναι «χαμένη στη μετάφραση» και αφήστε τον αναγνώστη να απολαύσει την ανατροπή που ακολουθεί.

2.      Η προφητεία όπου κάποιο χαμένο αντικείμενο, σημαντικό για την εξέλιξη του μύθου, θα βρεθεί σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Μπορεί να πρόκειται για κάποιο μαγικό όπλο ή για κάποιο ξόρκι που αν διαβαστεί θα επιφέρει συγκεκριμένα αποτελέσματα. Προσπαθήστε να παίξετε με τη φύση του αντικειμένου σας. Το όπλο μπορεί να είναι ένας άνθρωπος, ένα ζωντανό ον, ή απλώς κάποιος που να γνωρίζει τη γλώσσα για να διαβάσει σωστά το προαναφερθέν ξόρκι. Με άλλα λόγια σκεφτείτε το ζητούμενό σας να είναι ένα πρόσωπο, ενώ ο αναγνώστης είναι πεπεισμένος σε όλη τη διάρκεια του βιβλίου ότι πρόκειται για κάτι άψυχο. Μπορεί επίσης, σύμφωνα με την περίπτωση ένα, το αντικείμενο να βρεθεί σε εντελώς άλλο μέρος από αυτό που αναμένεται (λάθος ερμηνεία του τοπωνυμίου) ή να αποδειχτεί ότι ο ήρωας το είχε μαζί του από μίας αρχής. Ή ότι ήταν ο ίδιος, με κάποιον τρόπο, το μαγικό όπλο.

3.      Η προφητεία που αφορά σε κάποιον χαμένο συγγενή του οποίου η εύρεση θα παίξει ρόλο στην εξέλιξη του μύθου ή των σχέσεων μεταξύ των ηρώων. Και πάλι φροντίστε να αποπροσανατολίσετε με κομψότητα τον αναγνώστη σας. Φροντίστε να νομίσει πως του δείχνετε προς μία κατεύθυνση ενώ στην πραγματικότητα να του δείχνετε προς την αντίθετη. Φροντίστε το πρόσωπο να είναι άλλο από αυτό που δείχνουν οι χρησμοί. Εξάλλου και στην αρχαιότητα κάθε χρησμός που σεβόταν τον εαυτό του είχε διττή σημασία.

4.      Η πολλαπλή προφητεία: μπορείτε να πλάσετε την ιστορία σας ώστε ο ήρωας να δέχεται καταιγισμό προφητειών και χρησμών. Κάθε γεράκος με μπαστούνι στο χέρι κάτι έχει να του πει, κάθε μανιταροφάγα και δαφνομασούσα ιέρεια έχει μια κατεύθυνση να του υποδείξει. Όνειρα, σχήματα στην κούπα του τσαγιού, σπλάχνα ζωντανών ή κουλουράκια της τύχης: ο ήρωας (μαζί με τον αναγνώστη) θα μπερδευτεί και δεν θα δώσει σημασία σε τίποτα από ένα σημείο και μετά, μέχρι που θα αποδειχτεί ότι μία από όλες τις παλαβές προφητείες επαληθεύεται. Ίσως μάλιστα η πιο παλαβή.

5.      Παρόμοια με το παραπάνω, μπορεί να έχουμε έναν εντελώς κωμικό ή αποτρελαμένο μάντη στον οποίο κανείς δεν δίνει ποτέ σημασία, μέχρι που να αποδειχτεί αληθινός σε κάτι ολωσδιόλου απίθανο.

6.      Χρησιμοποιείστε την προφητεία με διαφορετικό σκοπό από αυτόν που αφήνετε να καταλάβει ο αναγνώστης. Για παράδειγμα: ένας άνθρωπος αναζητά τα τέσσερα κρυστάλλινα ραβδιά επειδή αν τα ενώσει, ο άρχοντας του τόπου θα απαλλαγεί από τις αιμορροΐδες του. Στην πραγματικότητα η προφητεία είναι πλαστή, επειδή κάποιος ή κάποιοι θέλουν οπωσδήποτε να μαζευτούν αυτά τα τέσσερα κρυστάλλινα ραβδιά και έχουν διοχετεύσει την προφητεία με τέτοιον τρόπο ώστε να φτάσει στα αυτιά του κατάλληλου για την αποστολή. Άρα τα ραβδιά είναι απαραίτητα αλλά για τελείως διαφορετικό λόγο.

7.      Γίνετε επινοητικοί με τον τρόπο της προφητείας. Μην σκέπτεστε μάντεις σε έκσταση και γραμμές στο χέρι. Σκεφτείτε άλλου είδους τρόπους. Ένας άνθρωπος πρέπει να μπει σε ένα λαβύρινθο. Ο λαβύρινθος έχει 11, 22, 33 εξόδους (έναν αριθμό σημαδιακό τέλος πάντων). Αναλόγως το δρόμο που θα ακολουθήσει για να βγει, ο μάντης/ ιερέας που θα στέκει στην καθεμιά από τις εξόδους του λαβύρινθου θα προβλέψει το μέλλον του. Ο μάντης δεν θα διαβάσει το χέρι αλλά το χνάρι του ποδιού. Ο μάντης θα αφήσει τον ήρωα να περιπλανηθεί σε έναν κήπο και θα δώσει χρησμό αναλόγως ποια φρούτα θα κόψει ο ήρωας για να τραφεί. Ο μάντης είναι μουγκός και πρέπει να ζωγραφίσει την προφητεία του, ή να την χορέψει. Ο μάντης και ο ήρωάς μας θα κοιμηθούν μαζί υπό την επήρεια συγκεκριμένου βοτάνου, για να συναντηθούν σε κάποιον συμφωνημένο ονειρικό τόπο, όπου να εξετάσουν από κοινού τὰ μέλλοντα ἔσεσθαι. Ο μάντης πρέπει οπωσδήποτε να συνευρεθεί με αυτόν που τον ρωτά. Όποιου φύλου, όποιας ηλικίας. Ο μάντης μπορεί να προβλέψει μονάχα σχετικά με αντικείμενα: αγγίζει το κάθε πράγμα και μπορεί να μιλήσει για την ιστορία του, από ποιον φτιάχτηκε, από πού έχει κλαπεί, τι μέλλον έχει και σε ποια χέρια θα καταλήξει. Μέσα από αυτό ο ήρωάς μας μπορεί επίσης να πάρει μία συγκεκριμένη προφητεία.

8.      Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Μία προφητεία όπου δεν έχει κανένα λόγο ή λογική να επαληθευτεί και ωστόσο επαληθεύεται, επειδή οι ήρωες την έχουν πιστέψει ως τα κατάβαθα της ψυχής τους. Η παραπάνω πλοκή μπορεί να αποτελέσει τυπικό κωμικής ιστορίας -ή ίσως και όχι.

9.      Σκεφτείτε μία προφητεία μεγαλεπήβολη, πανάρχαια, βγαλμένη από τα χείλη του μεγαλύτερο ή αρχαιότερου ή σοφότερου μάγου, ιερέα, μάντη, προφήτη. Η προφητεία μπορεί να αφορά στην ισοπέδωση του ήρωάς σας και στην ολοκληρωτική αποτυχία του. Έπειτα, πλάστε τον ήρωά σας τόσο πεισματάρη, δυνατό και πραγματιστή που να παλεύει τα απάλευτα και τελικά να πετυχαίνει, βγάζοντας άχρηστους προφήτες και χρησμούς.

10.   Η περίπτωση της καταχθόνιας μηχανής (la machine infernale). Για όσους είναι λίγο πιο διαβασμένοι, η περίπτωση αυτή αφορά σε κάποιου είδους προφητεία -παγίδα φτιαγμένη για τον ήρωα κατά τέτοιον τρόπο που όσο και αν προσπαθήσει, το μόνο που κάνει είναι να μπλέκεται περισσότερο σε δαύτη. Ο Οιδίποδας αντιμετώπισε μία παρόμοια περίπτωση προσπαθώντας να ξεφύγει από την προφητεία που πήρε στους Δελφούς. Είναι πασίγνωστο μοτίβο αλλά αν το κάνετε σωστά θα λειτουργήσει. Επινοείστε νέους τρόπους εκφοράς και παράδοσης της προφητείας σας και πλέξτε σατανικά και ευφάνταστα δίχτυα για τον ήρωά σας. Παγιδέψτε τον, κάντε τον να πονέσει και θα πονέσουν μαζί του όλοι όσοι διαβάζουν την ιστορία σας.

 

 

 

 

Edited February 14, 2021 by Ιρμάντα