Επιμέλεια κειμένων

[gismofbi]

Ωραία. Γράψαμε την ιστορία μας και την τελειώσαμε. Τώρα πρέπει να την χτενισουμε, να την φροντίσουμε και να την ομορφυνουμε. Πρέπει κοινώς να ασχοληθούμε με την επιμέλεια του. Υπάρχουν κάποιες συμβουλές ή κάποιος μπουσουλας γενικά για το πώς το κάνουμε; Ποιες λέξεις, προτάσεις ή παραγράφους οφείλουμε να κόψουμε ή να αλλάξουμε και γιατί; Με ποιον τρόπο καταλαβαίνουμε ότι κάτι πρέπει να διορθωθεί; Μέχρι στιγμής το κάνω ενσικτωδως κ εμπειρικά αλλά πάντα αναρωτιομουν αν υπάρχουν κάποιοι γενικοί κανόνες περί αυτού.

[EmberRoar]

Καλημέρα, Κοσμά.

Δεν είμαι ειδήμων στο θέμα, αλλά πιστεύω έχω κάποιες γενικότερες συμβουλές να δώσω.

Κάθε περίοδος του κειμένου σου θα πρέπει να εξυπηρετεί έναν συγκεκριμένο σκοπό και να διανθίζει έναν άξονα, από αυτούς που θα πω παρακάτω. Αν η παράλειψη μιας περιόδου ή μιας πρότασης της δεν προκαλεί αλλοίωση της ιστορίας που σχηματίζεις, τότε μπορεί να φύγει. Αντιθέτως, αν η παράλειψη αφαιρεί απαραίτητη πληροφορία τότε η περίοδος ίσως να είναι καλοστεκούμενη. Οι άξονες που σκέφτομαι αφορούν:

Α) Ανάπτυξη χαρακτήρα

Β) Ανάδειξη ατμόσφαιρας

Γ)  Κλιμάκωση

Δ) Μεταβάσεις

Ε) Κοσμοπλασία

Η μετάβαση αναφέρεται σε κομμάτια του κειμένου που μεταφέρουν την οπτική από ένα σκηνικό σε κάποιο άλλο, είτε αλλάζοντας οπτική γωνία, είτε περιγράφοντας την εκάστοτε μετάβαση, είτε δείχνοντας πάροδο χρόνου κλπ. Επειδή αυτού του είδους τα κομμάτια δεν επιδρούν πάνω στην ιστορία (απλά θέτουμε την κάμερα σε ρόδες και την πάμε αλλού) μπορούν να συμπτυχθούν.

Οι περίοδοι του αναπτύσσουν κοσμοπλασία είναι κάπως ιδιαίτερες, καθώς μπορούν ευκόλως να μεταλλαχθούν σε info-dumps αν απλά σωριάσεις τις ιδέες σου σε ένα μπλοκ κειμένου. Ένας τρόπος να μειώσεις το info-dumping (αλλά όχι ντε να το εξαλείψεις) είναι να «κρύψεις» τις ιδέες σου διάσπαρτες στις περιγραφές της ιστορίας και να εμπιστευτείς τον αναγνώστη σου ότι θα συνδέσει μόνος του το παζλ. Έτσι, όχι μόνο εξαφανίζονται τα βαρετά κομμάτια του info-dump αλλά και θέτεις τον αναγνώστη σε εγρήγορση, κάτι που θα το εκτιμήσει.

Πάνω στην κοσμοπλασία θα πετάξω και το «παγόβουνο» του Ernest Hemingway:

Quote

Ιf a writer of prose knows enough of what he is writing about he may omit things that he knows and the reader, if the writer is writing truly enough, will have a feeling of those things as strongly as though the writer had stated them. The dignity of movement of an ice-berg is due to only one-eighth of it being above water. A writer who omits things because he does not know them only makes hollow places in his writing.

Τυπικά, έχε εσύ καλοσχηματισμένο τον κόσμο σου στο μυαλό σου και θα μπορέσεις να αποδώσεις τις ιδέες σου με σαφήνεια και λιγότερα λόγια.

-------------------------------------

Οι περίοδοι και οι προτάσεις δεν στέκουν μετέωρες, αλλά έχουν και γείτονες. Αν μια πρόταση κάνει βαβούρα, οι γείτονες παραπονιούνται και την διώχνουν από την γειτονιά. Τι εννοώ; Μια πρόταση πρέπει όχι μόνο να προσφέρει στους άξονες που προανέφερα, αλλά να το κάνει και με μοναδικό τρόπο στο σημείο το οποίο βρίσκεται. Έστω το παρακάτω παράδειγμα:

      Έκανε πολύ κρύο. Οι τρίχες της ανασηκώθηκαν στον παγερό αέρα. [...]

Πολύ cool ως τώρα (pun intended), αλλά και οι δύο προτάσεις λένε ακριβώς το ίδιο πράγμα, αναφέρονται και οι δυο στον άξονα της ατμόσφαιρας, και είναι και γείτονες. Επομένως μπορούμε να θυσιάσουμε μία εξ αυτών χωρίς να χαθεί πληροφορία. Ποια θα επιλέξουμε να μείνει;

Η πρώτη πρόταση ανήκει στο λεγόμενο tell, καθώς απλά μας λέει ξεκάθαρα τι στο καλό επικρατεί. Η δεύτερη ανήκει στο show, καθώς μας δείχνει μια περιγραφή του κρύου. Η δεύτερη είναι κατά κύριο λόγο δυνατότερη (δεν κερδίζει δα και Pulitzer) άρα μάλλον αξίζει να την κρατήσουμε και να σώσουμε 3 λέξεις.

Όμως, ακόμη και αυτό θα ήταν επιπόλαιο. Αυτές οι προτάσεις θα βρίσκονται σε μια παράγραφο, η οποία παράγραφος με τη σειρά της γειτονεύει με άλλες, και πάει λέγοντας. Το καλό με την επιμέλεια είναι ότι πλέον ο συγγραφέας έχει εποπτική θέση, πράγμα που δεν ίσχυε κατά τη συγγραφή, άρα είναι ευκολότερο να εντοπίσει το φόρτωμα. Η πρόταση «Έκανε πολύ κρύο» αναφέρεται και ως thesis statement, καθώς μας προϊδεάζει για το περιεχόμενο της παραγράφου με tell και ό,τι άλλο ακολουθεί είναι show. Συνήθως σκοτώνουμε τέτοιες προτάσεις (όχι όμως πάντα).

Αν είναι να κρατήσουμε κάτι από τα παραπάνω είναι ότι η επανάληψη, εκτός και αν εξυπηρετεί κάποιο έξυπνο αφηγηματικό μηχανισμό, καλό είναι να αποφεύγεται.

 -------------------------------------

Ένας κλασσικός μπούσουλας για να κάνουμε ισχυρότερη την γραφή και πιο ζωντανή είναι να κρατήσουμε μια απόσταση από τα επιρρήματα. Συνήθως το ρήμα που προσδιορίζεται μπορεί να κατασπαράξει το επίρρημα και να μεταφορτωθεί σε κάτι πιο ζωντανό. Παράδειγμα:

      Τον κοίταξα νευριασμένα και έτρεξα γρήγορα προς το μέρος του.

Γίνεται:

      Τον αγριοκοίταξα και όρμησα προς το μέρος του.

Μερικά επιρρήματα, κυρίως σε πλαίσιο διαλόγου, πρέπει να φύγουν εφόσον η διάθεσή τους προσδιορίζεται από το περιεχόμενο των συμφραζομένων (πχ διαλόγου). Έτσι:

      “Σε μισώ, πανάθεμά σε!” του είπε μανιασμένα.

Γίνεται:

      “Σε μισώ, πανάθεμά σε!” του είπε.

Μερικοί συγγραφείς απλά σκανάρουν το κείμενό τους και ανιχνεύουν όλα τα επιρρήματα (εύκολο στα αγγλικά με την κατάληξη -ly) και τα ξεριζώνουν, προσδίδοντας παράλληλα μεγαλύτερη ζωντάνια στο γραπτό. Ωστόσο υπάρχουν επιρρήματα που μπορούν να επιβιώσουν το ολοκαύτωμα αν και μόνο αν τα συμφραζόμενα δεν αποσαφηνίζουν από μόνα τους την διάθεση.

      “Σε μισώ, πανάθεμά σε,” του είπε γλυκά.

Πάλι, θα ήταν προτιμότερο να μεταβληθεί-προστεθεί κάποια πρότερη πληροφορία ώστε να φύγει το επίρρημα ανεξαιρέτως.

      Η Μάγδα τον αγκάλιασε και του ψυθίρισε “Σε μισώ, πανάθεμά σε.”

Και θα μου πεις, Νίκο, πριν μου ανέφερες ότι μπορεί ένα ρήμα να φάει το επίρρημα και να γίνει δυνατότερο. Γιατί να μην κάνω:

      “Σε μισώ, πανάθεμά σε!” του έκρωξε.

Hold your horses. Καλό είναι να κρατάμε το «είπε» και το «ρώτησε» ως τα κατ’ εξοχήν ρήματα διαλόγου, διότι είναι αόρατα στο μάτι. Πού και πού, για γαρνιτούρα, χωράει και το «έκρωξε», αλλά χτυπάει άσχημα στο μάτι.

-------------------------------------

Πάμε λίγο τώρα στην επιμέλεια που μεταφέρει το σύγγραμμά μας από το draft 1 στο draft 2. Δεν έχω πείρα, καθώς έχω γράψει μόλις ένα διήγημα, αλλά θα μοιραστώ τον τρόπο που εργάστηκα και με βοήθησε να κουρέψω και να πυκνώσω το διήγημά μου.

Ο μπούσουλας εδώ λέει ότι καλό θα ήταν να κόψεις το 10% του λόγου σου. Αν ξεκίνησες με 4000 λέξεις, μην σταματήσεις να αφαιρείς ώσπου να πέσεις στις 3600. Το ποσοστό θα εξαρτηθεί ξεκάθαρα από το πόσο πυκνό και χωρίς να ξεφεύγει ήταν το draft 1 σου. Αν ήταν προχειρογραμμένο, δεν υπάρχει νόημα να μετράμε λέξεις, δόμησέ το μέχρι να είναι ολοκληρωμένο και να λυπάσαι να αφαιρέσεις το οτιδήποτε. Παραθέτω τη φράση που αποδίδεται στον William Faulkner (αμφιλεγόμενο) και μου σφίγγει την καρδιά:

Quote

Murder your darlings

Με τρεις μόνο λέξεις σου δίνει να καταλάβεις ότι θα πρέπει να θυσιάσεις πράγμα που αγαπάς. Και δυστυχώς, όλοι έχουμε αχρείαστο υλικό που πρέπει να αποχωριστούμε.

Δοκίμασε, για δικιά σου τέρψη, αυτο:

Διάβασε το κείμενο και σημείωσε στον κειμενογράφο σου τα παρακάτω, με διαφορετικό χρώμα:

 

1) Κόκκινο: Όλες τις λέξεις-προτάσεις-κομμάτια που μπορούν να φύγουν αυτούσια. Εδώ συμπεριλαμβάνω αχρείαστες αντωνυμίες, επαναλήψεις, επιρρήματα, μέρη που δεν εξυπηρετούν τους άξονες, επίθετα που δε θα λείψουν κ.α. Μπορεί να σου έρθει η επιθυμία να τις διαγράψεις επιτόπου, αλλά μην το κάνεις ακόμη.

2) Μπλε: Όλες οι περίοδοι-παράγραφοι που δεν έχουν διατυπωθεί με τρόπο που θα ήθελες. Αυτό γίνεται εμφανές έχοντας αντίληψη, πείρα και ένστικτο αλλά υπάρχει και ένας άλλος τρόπος: διάβασε το κείμενο ή βάλε κάποιον άλλο να στο πει. Θα δεις πού ο λόγος τσινάει, συνήθως σε περίτεχνες περιγραφές, σε άσχετες πληροφορίες, σε μη αληθοφανή διάλογο. Μην διαγράψεις τίποτα ως τώρα.

3) Πράσινο: Όλα τα διαμαντάκια. Τι εννοώ; Όλα τα κομμάτια τα οποία είναι περίτεχνα και θα λυπόσουν να αφαιρέσεις, μα αν ο κόμπος φτάσει στο χτένι θα μπορούσαν να φύγουν. Θυμήσου, “Murder your darlings.”

Μετά από αυτή τη διαδικασία θα έχεις 4 χρώματα: με μαύρο θα είναι όλη η καθαρή πληροφορία, μασίφ και πυκνή, η οποία μπορεί να επιζήσει χωρίς κίνδυνο το επόμενο βήμα. Hooray! Πάμε τώρα στην επιμέλεια.

Διέγραψε όσα περισσότερα κόκκινα μπορείς, φροντίζοντας να διαβάζεις πάντα την γύρω περιοχή για απροσδόκητες αλλαγές στο νόημα. Για τα μπλε, πάρε χαρτί για γράψε με άλλα λόγια την ερμηνεία αυτών των κομματιών. Το χαρτί, εφόσον είναι διαφορετικό μέσο γραφής, θα σε βοηθήσει να βρεις άλλες λέξεις. Όχι απλά θα βγει κάτι με μικρότερο μέγεθος, αλλά θα έχει πυκνότητα. Αντικατέστησε τα μπλε κομμάτια με τα νέα, φροντίζοντας η ενσωμάτωση να ταιριάζει. Θα χρειαστεί, ενδεχομένως, να μεταφέρεις πέρα δώθε κάποιες προτάσεις ώστε η δομή της παραγράφου που τα στεγάζει να έχει συνοχή.

Σε περίπτωση που το κείμενο δεν έχει γίνει ακόμη συμπαγές, στρέψε το στόχαστρο στα πράσινα διαμάντια σου (ή τοπάζια καλύτερα, για να μείνουμε χρωματικά συνεπείς) και πυροβόλα αδιακρίτως.

-------------------------------------

Edit: Προσθέτω ότι οι προτάσεις θα πρέπει να έχουν ποικιλομορφία μεγέθους. Οι σύντομες περίοδοι και οι πολλές τελείες βγάζουν έναν τηλεγραφικό λόγο, ενώ οι μακροσκελείς κουράζουν και χρειάζονται περισσότερη προσοχή από πλευράς αναγνώστη. Ένα κράμα αυτών των δύο είναι ιδανικό, εκτός και αν τα περιεχόμενα που περιγράφεις πρέπει να ειπωθούν γρήγορα (δράση) ή πρέπει να δοθεί ανάπαυλα.

-------------------------------------

Αυτά για αρχή, θα σε έχω ήδη κουράσει με το κατεβατό. Για παραπάνω λεπτομέρειες, που αγγίζουν όλες τις πτυχές ενός μυθιστορήματος (κατ’ επέκταση και κάποια κομμάτια του διηγήματος) συνιστώ τα:

1) How to Write a Damn Good Novel, Advanced Techniques For Dramatic Storytelling II

2) On Writing: A Memoir Of The Craft

3) How To Grow A Novel

4) The Elements of Style (καλό για editing αλλά αναφέρεται στη μορφολογία της Αγγλικής γλώσσας)

5) Writing Popular Fiction

 

 

Χαιρετισμούς,

Νίκος

 

 

Edited October 12, 2021 by EmberRoar

[gismofbi]

Ευχαριστώ πολύ φίλε Νίκο για τις αναλυτικές συμβουλές σου.

[Zithon]

Καταπληκτικη αναλυση! Ευχαριστουμε! 

[Ἀπόστολος Βρανᾶς]

Νίκο, πολὺ ἐνδιαφέρουσα ἡ ἀνάλυσή σου!
Ἀπὸ τὴν ὄχι καὶ τόσο μεγάλη πεῖρα μου, τὸ δυσκολότερο εἶναι τὸ νὰ κόψω κείμενο!