ARTICLE The (N)ever Ending Story. Πώς τελειώνουμε μία ιστορία.

[Ιρμάντα]

Κάποτε, ακόμη και οι πιο συναρπαστικές ιστορίες τελειώνουν. Μακάρι να καταφέρουμε, όλοι μας, να γράψουμε μία ιστορία τόσο ενδιαφέρουσα, που ο αναγνώστης να νιώσει άδειος όταν τελειώσει το βιβλίο μας. Όμως, όλες οι ιστορίες, καλές ή κακές, έρχεται η στιγμή που πρέπει να μας αποχαιρετήσουν. Πώς και πότε πρέπει να τελειώσει όμως η ιστορία; Υπάρχει σωστός τρόπος για να γίνει;

Η ιστορία τελειώνει όταν έχουν λυθεί όλα τα ζητήματα που θέσαμε. (Ακόμη και το έργο του Έντε, Ιστορία Χωρίς Τέλος, έχει τέλος, και μάλιστα πολύ σωστό. Και αισιόδοξο.) Όταν λοιπόν έχει πληρωθεί και ολοκληρωθεί όχι μόνο η κυρίως πλοκή, αλλά και όλες οι λοιπές μικρότερες πλοκές (subplots) με τις οποίες διανθίσαμε τον κυρίως κορμό του έργου μας, μπορούμε να πούμε πως ήρθε η ώρα να τελιώσουμε την ιστορία μας. Όταν οι ήρωές μας έκαναν όσα έπρεπε. Όταν έχει λυθεί το αίνιγμα, όταν έχει νικηθεί ο δράκος, όταν ο πρίγκιπας παντρευτεί την καλή του. Ή όταν αποδειχτεί πως δεν υπάρχει πια δράκος να νικηθεί ή πρίγκιπας για να βασιλέψει. Τέλος πάντων το τέλος έρχεται όταν δεν έχει πλέον η πένα μας τίποτα να προσθέσει σε όσα ήδη έχουν ειπωθεί. Αν όμως δεν έχουμε λύσει όλα μας τα ζητήματα η ιστορία μας δεν έχει τελειώσει και αν την τελειώσουμε εμείς, επειδή στερέψαμε από έμπνευση ή εργατικότητα, τότε θα φαίνεται μισή. Πιο κάτω θα εξετάσουμε μερικούς από τους γνωστότερους τρόπους που μπορεί να αποδώσουν ως τελείωμα της ιστορίας μας. Αναλόγως που μας οδηγεί η πλοκή, μπορούμε να επιλέξουμε έναν από αυτούς ή κάποιον συνδυασμό.

·       Όταν η ιστορία δίνει την εντύπωση πως έκλεισε ένας κύκλος. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως γυρνάμε στην αρχή, αλλά ότι το τέλος θυμίζει στον αναγνώστη την αρχή. Μία εικόνα, ένα σκηνικό, ένας ήχος. Ο ήρωας βρίσκεται σε περιβάλλον ανάλογο με το αρχικό περιβάλλον, ή με την αρχική κατάστασή του. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις (λογοτεχνίας είδους, κυρίως) μπορεί να δημιουργείται η αίσθηση της «λούπας», της αέναης επανάληψης. Κλείσιμο κύκλου έχουμε στο εξαιρετικό End of Mister Y της Σκάρλετ Τόμας –και ίσως μία αμυδρή υπόνοια για κάποιου είδους λούπα και επανάληψη – ωστόσο επανάληψη ολόκληρης της ανθρώπινης ιστορίας.

·       Όταν η ιστορία, στο τελείωμά της, «δένει» με κάποιο στοιχείο ή κατάσταση που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της αφήγησης και που, ενδεχόμενα, δεν έκανε τόση εντύπωση κατά την πρώτη αυτή παρουσία. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, την ταινία Υπόθεση Καρλίτο. Ο Καρλίτο προσπαθεί να ξεφύγει από ένα μακρύ παρελθόν στην παρανομία και την τελευταία στιγμή, αντίθετα με ό,τι αναμένεται, αποτυγχάνει. Κάποιος Μπένυ από το Μπρονξ πυροβολεί τον Καρλίτο και η ιστορία τελειώνει. Τώρα, ο Μπένυ ήταν ένας φιλόδοξος νεαρός εγκληματίας που παρουσιάστηκε νωρίτερα στην ιστορία. Ο Καρλίτο, αποφασισμένος να αλλάξει ολότελα ζωή, τον έχει αφήσει, λανθασμένα όπως αποδεικνύεται, να ζήσει. Άρα λοιπόν η απόφαση του Καρλίτο και η εμμονή του σε αυτήν είναι εκείνη που τελικά στρέφεται εναντίον του και τον καταστρέφει.

·       Όταν η ιστορία φτάνει στο τέλος της και μας αφήνει με το (ευχάριστο ωστόσο) αίσθημα ότι η ιστορία δεν τελείωσε. Προσοχή, δεν είναι ανολοκλήρωτη η ιστορία. Απλώς οι τελευταίες σκηνές μας δημιουργούν την εντύπωση πως το μέλλον των ηρώων εγκυμονεί εκπλήξεις. Τρανό παράδειγμα σε αυτό η τελευταία παράγραφος στο έργο της Μάργκαρετ Μίτσελ Όσα Παίρνει ο Άνεμος. «Θα γυρίσω στο σπίτι, στην Τάρα. Θα γυρίσω στο σπίτι και θα σκεφτώ έναν τρόπο να τον ξανακερδίσω. Στο κάτω- κάτω, αύριο είναι μία καινούρια μέρα». Θα γυρίσει όντως στο πατρικό της η Σκάρλετ Ο’Χάρα; Θα τα καταφέρει να ξανακερδίσει τον καλό της; Στην πραγματικότητα δεν μας νοιάζει. Δεν έχει σημασία. Αυτή η μήτρα των διαφορετικών επιλογών που μας προσφέρεται, μας εξάπτει τη φαντασία και το συναισθηματικό κόσμο κατά τρόπο εξαιρετικά εύστοχο, ώστε δεν έχουμε ανάγκη από ένα «στέρεο και σίγουρο» τέλος.

·       Όταν η ιστορία, στο τέλος της, μας επιφυλάσσει κάποιου είδους ξεπλήρωμα, ή αποκατάσταση, με άλλα λόγια, την κάθαρση. Αυτός ο τρόπος είναι ίσως ο κλασικότερος, ο πιο συνηθισμένος. Δεν είναι απαραίτητο να πρόκειται για καλό τέλος. Μπορεί απλώς να αποκαλύπτεται κάποιο μυστικό ή να ολοκληρώνεται ένα ταξίδι. Πάντως όταν επιλέγουμε ένα τέτοιο τέλος οφείλουμε να οδηγήσουμε τον αναγνώστη σε ένα αίσθημα πλήρωσης. Να μην μένουν ερωτηματικά και να νιώθουμε ότι η περιπέτεια, ο σκοπός των ηρώων μας, ολοκληρώθηκε.

·       Μπορούμε επίσης να επιλέξουμε να τελειώσουμε την ιστορία μας με έναν επίλογο. Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι ολοκληρώνουμε ό,τι έχει «μείνει στον αέρα» από την αφήγησή μας, ή ότι ενδεχόμενα

·       -κάνουμε μία «βουτιά» στο μέλλον των ηρώων. Ένας μήνας μετά. Πέντε χρόνια μετά. Συμβαίνει σε ταινίες και σε βιβλία εξίσου. Πέντε χρόνια μετά, η Τζέην Έυρ θα έχει γεννήσει τον γιο του αγαπημένου της Έντουαρντ Ρότσεστερ, του οποίου η όραση έχει αποκατασταθεί σε σημείο να μπορεί να δει πολύ καθαρά πως ο μικρός «έχει κληρονομήσει τα σκουρόχρωμα μάτια του πατέρα του».

·       Ένας άλλος τρόπος τελειώματος είναι όταν δεν υπάρχει μονάχα μία λύση για το δράμα μας. Ένας από τους χαρακτήρες ανακεφαλαιώνει το ζητούμενο και δίνει μία ή δύο ή και περισσότερες εξηγήσεις. Είναι τρελή η ηρωίδα ή όχι; Είναι όλο αυτό μία παραίσθηση ή όχι; Είναι αποτέλεσμα ενός ψυχολογικού πειράματος; Είναι αληθινό; Σε σενάρια σύγχρονων ταινιών απαντώνται συχνά τέτοια τεχνάσματα. Στην ταινία Inception η σβούρα θα γυρίζει αιώνια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

·       Φυσικά, μπορούμε απλώς να τελειώσουμε την ιστορία μας με αυστηρά χρονολογική σειρά. Πράγμα που σημαίνει πως έχουμε σκαλίσει το πλάνο μας και ξέρουμε ακριβώς πιο θα είναι το τελευταίο συμβάν στην αφήγησή μας. Οπότε αυτό θα περιγράψουμε στο τέλος.

·       Ή μπορεί να τελειώσουμε με την εκπλήρωση μίας προφητείας. Στη λογοτεχνία είδους αυτό απαντάται πολύ περισσότερο και έχει άμεση σχέση με αυτό που ήδη αποκαλέσαμε ξεπλήρωμα, καθώς και με τη σύνδεση με το τυχαίο σημείο στην αφήγηση. Είναι απλώς πιο εξειδικευμένος τρόπος να τελειώσει μία ιστορία. Η προφητεία υπάρχει και η λειτουργία της είναι ίσως σκαιή και δυσδιάκριτη σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας. Τι σήμαιναν τα λόγια της γριάς τσιγγάνας; Πώς ερμηνεύεται το όνειρο της πριγκίπισσας; Τι σημαίνουν οι τυχαίοι ρούνοι που γλίστρησαν από το πουγκί του τυφλού σοφού; Αλλά ακόμη καλύτερα θα λειτουργήσει αν σε όλη την ιστορία νομίζουμε ότι οι προφητείες, οι χρησμοί, η προοικονομία, έδειχναν ένα συγκεκριμένο πράγμα, ενώ στο τέλος να αποκαλύπτεται με μία ανατροπή ότι τελικά έδειχναν και εννοούσαν κάτι άλλο. Πράγμα το οποίο μας οδηγεί στην τεχνική της

·       -τελευταίας ανατροπής. Σκεφτείτε το Fight Club του Chuck Palahniuk.  Η ιστορία ολόκληρη έχει μία πορεία και η πορεία αυτή ανατρέπεται την τελευταία στιγμή. Ομοίως και στην ταινία The Prestige. Η τελική ανατροπή χτίζεται και πλέκεται με μοναδική μαεστρία, από την πρώτη στιγμή, είναι μπροστά στα μάτια μας αλλά αδυνατούμε να την αντιληφθούμε όπως συμβαίνει με κάθε επιτυχημένο ταχυδακτυλουργικό κόλπο. Η σωστή ανατροπή μπορεί να εκτινάξει τον ενθουσιασμό ενός αναγνώστη στα ύψη και να τον κάνει να θυμάται την ιστορία μας για πολύ καιρό αφότου θα έχει κλείσει το βιβλίο. Προσοχή όμως, άλλο ανατροπή και άλλο εκτροχιασμός. Όσο εντυπωσιακή είναι η ανατροπή όταν γίνεται σωστά άλλο τόσο ανούσια και βλακώδης φαντάζει όταν γίνει κακότεχνα.

Για να επιστρέψουμε στον τίτλο του άρθρου: Η Ιστορία Χωρίς Τέλος όχι μόνο έχει τέλος αλλά θα μπορούσε κανείς να πει ότι έχουν χρησιμοποιηθεί οι περισσότερες από τις παραπάνω τεχνικές. Υπάρχει αίσθημα επιστροφής στην αρχική κατάσταση, το τέλος έρχεται με αυστηρά χρονολογική σειρά, υπάρχει το στοιχείο της εκπλήρωσης της προφητείας (και με το παραπάνω, καθώς ο Μπάστιαν είναι ο πολυαναμενόμενος μεσσίας) υπάρχει τελική ανατροπή και φυσικά το βιβλίο μας αφήνει με την αίσθηση ότι έπονται πολλές ακόμη εκπλήξεις...αλλά αυτό, όπως γράφει ο Έντε, είναι μία ιστορία που θα διηγηθούμε κάποια άλλη φορά.

 

[Ἀπόστολος Βρανᾶς]

Ἐκπληκτικὸ παράδειγμα ὑπονοούμενης λούπας μετὰ τὸ τέλος της εἶχε ἡ πρώτη ταινία The Terminator μὲ τὸ συμπαθέστατο Schwarzenegger στὸν ὁμώνυμο ρόλο.  Στέλνεται τὸ ἀνδροειδὲς ἀπὸ τὸ μέλλον στὸ παρὸν γιὰ νὰ σκοτώσει τὴ Linda Hamilton τῆς ὁποίας ὁ ρόλος θὰ γεννήσει (ἂν ἐπιζήσει) τὸν ἀρχηγὸ τῶν ἐπαναστατῶν ἐναντίον τῶν μηχανών.  Στὸ τέλος τοῦ ἔργου, τὸ ἀνδροειδὲς συνθλίβεται σὲ μία πρέσσα καὶ καταστρέφεται, ἡ δὲ κοπέλα ἔχει μείνει ἔγκυος ...  Πέραν τοῦ ὅτι οἱ μηχανὲς προσπαθοῦν ξανὰ καὶ ξανὰ στέλνοντας κάθε φορὰ πιὸ προηγμένο μοντέλο ἀνδροειδοῦς ἀπὸ τὸ μέλλον (στὰ σήκουελ), ἡ ἰστορία ἀφήνει τὴ φριχτὴ ὑποψία ὅτι μπορεῖ τὸ ἴδιο μοντέλο ἀνδροειδοῦς νὰ ἐπανέλθει ὅσες φορὲς χρειαστεῖ ἀπὸ τὸ μέλλον στὴν ἴδια χρονικὴ στιγμὴ τῆς ἀρχῆς τοῦ ἔργου!