ARTICLE Head hopping – τα υπέρ και κυρίως τα κατά

[Ιρμάντα]

Head hopping – τα υπέρ και κυρίως τα κατά. Σε ποιες περιπτώσεις είναι απαραίτητο. Εναλλαγή πρώτου και τρίτου προσώπου. Εναλλαγή χρόνων.

 

Head hopping καλείται η τεχνική όπου ο συγγραφέας «πηδά» από μυαλό σε μυαλό. Στο head hopping μπορεί να έχουμε σταθερά τριτοπρόσωπη αφήγηση, αλλά κάθε φορά η αφήγηση αυτή χρωματίζεται από τις ιδέες, την αντίληψη, τα πιστεύω, τις επιθυμίες του εκάστοτε χαρακτήρα, καθώς και από τις προσωπικές εξηγήσεις που δίνει προκειμένου να αποκωδικοποιήσει την εκάστοτε περίσταση.

Το head hopping μπορεί να φαίνεται χρήσιμο, αλλά συχνά γίνεται κουραστικό. Ενώ υποτίθεται ότι εισάγει τον αναγνώστη στα ενδότερα της ψυχοσύνθεσης του ήρωα σφυρηλατώντας, θεωρητικά, στενότερη σχέση μαζί του, καμιά φορά ωστόσο πετυχαίνει ακριβώς το αντίθετο. Αυτό συμβαίνει επειδή ο ήρωας που φωτίζεται αλλάζει από τη μία στιγμή στην άλλη.  Αν γίνει άτεχνα, δεν θα προφτάσει ο αναγνώστης να ταυτιστεί με κανέναν. Είναι ένας τρόπος να δούμε μέσα στο μυαλό ενός χαρακτήρα με την ίδια ευκολία (και προχειρότητα) που θα κοιτούσαμε τυχαία από ένα παράθυρο: μας αποκαλύπτονται πράγματα αλλά δεν νιώθουμε ότι μας αφορούν ουσιαστικά. Δείχνει αλλόκοτο ή και ανώριμο σε κάποιες περιπτώσεις. Ας δούμε το παρακάτω παράδειγμα:

Η Μαρία κοίταξε τον Γιάννη. Τι θα έκανε αν της ζητούσε να βγουν; Ένιωσε τις παλάμες της να ιδρώνουν. Ο Γιάννης περιεργαζόταν αδιάφορα τη Μαρία, φαινομενικά, αλλά με το νου του ήδη σκεφτόταν την κατάληξη της εξόδου τους. Τι θα έκανε η Μαρία αν της πρότειναν να βγουν;

Βλέπετε ότι το head hopping, στην πιο άτσαλη εκδοχή του, θυμίζει κακό εφηβικό μυθιστόρημα, ή πάντως γραπτό αρχάριου που δεν έχει επιλέξει τον κεντρικό του χαρακτήρα και δεν ξέρει πώς πρέπει να κάνει για να φωτίσει τα ενδόμυχα του κάθε ήρωά του. Φυσικά, υπάρχουν διαβαθμίσεις ως προς το πόσο άγαρμπα μπορεί να γίνει το head hopping, ή πόσο κακότεχνα. Η ιδέα είναι να ταυτιστεί ο αναγνώστης με τα αισθήματα του ήρωα, αλλά στο παραπάνω παράδειγμα δεν ταυτιζόμαστε, δεν προφταίνουμε να ταυτίσουμε με κανέναν από τους ήρωες. Νιώθουμε μάλλον πως παρακολουθούμε, θέλοντας και μη, ένα αδιάφορο για μας κουτσομπολιό. Αν δε όλο το βιβλίο τραβήξει σε αυτό το αποσπασματικό και κατακερματισμένο στυλ, που και την δράση καθυστερεί και το συναίσθημά μας προσπαθεί να κατευθύνει, όπως αντιλαμβάνεστε θα πρόκειται για ένα μάλλον αποτυχημένο βιβλίο.

Τι μπορεί να γίνει λοιπόν στις περιπτώσεις που υπάρχει ανάγκη να διαχειριστούμε πολλά πρόσωπα, και να έχουμε όσο το δυνατόν πιο άμεση πρόσβαση στον εσωτερικό κόσμο δύο ή και πλέον σημαντικών, για τη δράση μας, προσώπων;

Η απάντηση είναι απλή, όσο περίπλοκη και δύσκολη και αν μας φανεί στην εκτέλεσή της: αλλάζουμε οπτική γωνία. Αλλάζουμε τριτοπρόσωπη σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ή παρακολουθούμε τους ήρωές μας σε ξεχωριστές πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις. Μπορεί δηλαδή να ξεκινάμε σε τρίτο πρόσωπο, να αλλάζουμε σε πρώτο σε κάποια κεφάλαια ή ενότητες, ή να ξεκινάμε με πρώτο πρόσωπο και να αλλάζουμε τον αφηγητή μας ανά κεφάλαιο, ανά ενότητα, αναλόγως πώς μας εξυπηρετεί. Με άλλα λόγια, η συγγραφική φωνή δεν μένει εγκατεστημένη μονάχα σε ένα πρόσωπο, δεν παρακολουθεί τη δράση μονάχα από ένα ζευγάρι μάτια, αλλά μεταπηδά από ήρωα σε ήρωα –σε πρώτο πρόσωπο. Είναι δυσκολότερο να το πετύχουμε από το κλασικό head hopping; Είναι απαιτητικότερο σαν τεχνική; Κινδυνεύουμε να υποπέσουμε και εδώ στην κακοτεχνία του μπερδέματος, της επανάληψης, της μη ξεκάθαρης οπτικής γωνίας; Ας το δούμε.

1.      Είναι απαραίτητο αρχικά, να έχουμε υπόψη μας τους βασικούς χειρισμούς σε κάθε δυνατή και πιθανή οπτική γωνία. Δεν μπορεί να αλλάζουμε πρόσωπα και φωνές όταν δεν ξέρουμε πώς να διαχειριστούμε την κάθε μία από αυτές τις φωνές.

2.      Σε συνάφεια με το παραπάνω: Είναι απαραίτητο επίσης να ξέρουμε τι θέλουμε να πούμε. Γιατί πρέπει να εγκαταλείψουμε την οπτική γωνία της Μαρίας και να υιοθετήσουμε την οπτική γωνία του Γιάννη; Τι σημαντικό θα μας αποκαλύψει, που να μην υπάρχει τρόπος να αποκαλυφθεί διαφορετικά; Που να μην υπάρχει τρόπος να το μαντέψει κάποιος;

3.      Επίσης σε συνάφεια με τα παραπάνω: δεν μπορεί να αλλάζουμε φωνή, πρόσωπο, χαρακτήρα, και να επαναλαμβανόμαστε. Είναι από τα βασικότερα λάθη που γίνονται στο head hopping (και που όταν υιοθετούμε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, τουλάχιστον έχουμε περισσότερες πιθανότητες να το αποφύγουμε, καθώς το πρώτο πρόσωπο μας υποχρεώνει να κινηθούμε, από μιας αρχής, σε μία διαφορετική ψυχολογία.) Υποτίθεται ότι η αλλαγή γίνεται για να αποκαλυφθούν νέα πράγματα, πρωτόγνωρα, απαραίτητα και άκρως ενδιαφέροντα. Αν ο Γιάννης και η Μαρία έχουν να μας πουν τα ίδια ή παρόμοια πράγματα, τότε προφανώς δεν έχουμε ανάγκη να χάσουμε το χρόνο μας για να τα ακούσουμε ξανά και ξανά.

4.      Διαχειριστείτε τα όρια μεταξύ των φωνών. Όπως ο Γιάννης και η Μαρία δεν μπορεί να μας πούνε τα ίδια, δεν μπορεί ούτε να μιλάνε/ σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο. Είναι διαφορετικοί άνθρωποι, έχουν άλλη ψυχοσύνθεση. Καμιά φορά και άλλο μορφωτικό επίπεδο. Δεν μπορεί οι σκέψεις τους να μπλέκουν, του ενός με της άλλης, εκτός και εργαζόμαστε πάνω σε κάποιο πραγματικά προοδευτικό πειραματικό μοντέλο γραφής. Αφήνουμε λοιπόν παραγράφους, αλλάζουμε κεφάλαια, αλλάζουμε ενότητες όπου χρειάζεται. Οι φωνές πρέπει να είναι άμεσα και αβίαστα διακριτές. Κάποιοι συγγραφείς τιτλοφορούν κεφάλαια ή ενότητες με τα ονόματα των χαρακτήρων, των οποίων θα μοιραστούμε τις σκέψεις.

5.      Να γνωρίζετε ότι η προαναφερθείσα τεχνική δεν αφορά αποκλειστικά σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Μπορεί να ξεκινάμε με τριτοπρόσωπη αφήγηση και να μεταπηδάμε σε πρώτο πρόσωπο όπου χρειάζεται, φροντίζοντας να τηρούμε όλες τις προαναφερθείσες παραμέτρους. Μπορεί ένα μυθιστόρημα να είναι γραμμένο σε πρώτο πρόσωπο, αποκλειστικά, αλλά τα πρόσωπα να αλλάζουν. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί τεχνική ημερολογίου, αλληλογραφίας ή απομνημονευμάτων (ας πούμε, ο Δράκουλας είναι ένα καλό παράδειγμα ) ή απλής πρωτοπρόσωπης αφήγησης. Σκεφτείτε το έργο Phantom της Susan Kay. Όλοι οι ήρωες αφηγούνται τη ζωή του κεντρικού χαρακτήρα, και εναποθέτουν τη σκυτάλη της αφήγησης στον επόμενο αφηγητή, μόλις ο δικός τους ρόλος στην ιστορία του κεντρικού αυτού χαρακτήρα τελειώσει.

[WILLIAM]

Άλλο ένα χρήσιμο μάθημα, σε υχαριστούμε αγαπητή μας δασκάλα.

Προσωπικά προτιμώ την omniscient οπτική μιας και η πλοκή μου οδηγείται περισσότερο από τα γεγονότα και λιγότερο από τους χαρακτήρες αλλά χρησιμοποιώ τις αλλαγές παραγράφων ή ενοτήτων αν εστιάζω σε άλλο πρόσωπο (και άλλο μέρος πιθανότατα).

Το πρώτο πρόσωπο το βρίσκω πολύ δεσμευτικό, δεν το προτιμώ σχεδόν ποτέ. Κυρίως σε αστυνομικά για να ξέρει ο αναγνώστης ότι και ο ήρωας και να μπορεί να δοκιμάσει να λύσει το μυστήριο.