ARTICLE Περί απλότητας (ξανά) Part I

[Ιρμάντα]

 

Η απλότητα είναι δυστυχώς κάτι που πολλοί (αρχάριοι ή και όχι) συγγραφείς ξεχνούν. Το ξεχνούν στην αρχή της καριέρας τους επειδή δεν γνωρίζουν. Όταν γνωρίζουν κάπως περισσότερα πράγματα, πιστεύουν ότι κατέχουν το ζήτημα περί απλότητας (ή ελεγχόμενης πολυπλοκότητας) και πάλι το ξεχνούν. Πιστεύουν ότι αυτούς δεν τους αφορά, ότι είναι για τους άλλους, τους ατάλαντους και τους αρχάριους. Και, συνηθέστατα, πάλι αποτυγχάνουν.

Έχουμε ξαναμιλήσει για παρόμοια θέματα, είναι βέβαιο. Αλλά οι περισσότεροι από μας χρειάζεται να θυμόμαστε μερικά πραγματάκια, μια στο τόσο.

Περί απλότητας λοιπόν, ή περί του τι πρέπει να αποφεύγουμε (διά ροπάλου, επί ποινή θανάτου, επί ποινή βίαιης και μόνιμης απαγόρευσης να ξαναέρθουμε σε επαφή με οποιοδήποτε συγγραφικό μέσο-διάμεσο-γραφική ύλη και δεν συμμαζεύεται) 

•       Τα πολλά επίθετα. Τα πολλά επιρρήματα. Ουκ εν τω πολλώ το ευ. Στην πραγματικότητα η μέγιστη πλειοψηφία των αναγνωστών δεν γυρεύει να διαβάσει σπαζοκεφαλιές, γυρεύει να διαβάσει μία ευχάριστη ιστορία. Ο αναγνώστης αναζητά μία ιστορία που να τον κάνει να φανταστεί μία άλλη ζωή, που ίσως να επιθυμούσε και ο ίδιος κάποτε να ζήσει. Δεν χρειάζεται αυτή η άλλη ποθητή ζωή να είναι ούτε κουραστική ούτε δυσνόητη. Αρκετά κουραστική και δυσνόητη είναι, πιθανώς, η κανονική του ζωή.

•       Απόφυγε τις ασάφειες. Ειλικρινά δεν νομίζω ότι χρειάζεται εξήγηση αυτό εδώ. Είναι μία ασθένεια  ( των Ελλήνων; ) πολλών μοντέρνων συγγραφέων εν πάση περιπτώσει. Άσε το τέλος ανοιχτό. Άσε την κατάληξη φλου. Όχι. Ναι, αλλά πιθανότατα όχι. Δηλαδή πρέπει να είσαι σαφής όσον αφορά στο τι εννοείς, στο τι θέλεις να γράψεις. Πρέπει να γνωρίζεις τι γίνεται με την ιστορία σου και να είσαι σε θέση να απαντήσεις σε κάθε ερώτηση. Το ανοιχτό τέλος δεν ικανοποιεί παρά ελάχιστους επειδή δεν γίνεται σωστά παρά μονάχα από ελάχιστους. Έτσι λοιπόν, όσο ακόμη δεν έχεις την ικανότητα να το κάνεις σωστά, μην το κάνεις καθόλου.

•       Γράφε αυτά που γνωρίζεις. Μην ακροβατείς με αντικείμενα άγνωστα. Θα σε καταλάβουν. Πάντως δεν θα μπορέσεις ποτέ να δώσεις μία πειστική ιστορία για το ρομάντζο ενός χαρτομάντη αν δεν έχεις την παραμικρή ιδέα περί χαρτομαντείας. Υπάρχουν πράγματα που γνωρίζεις καλά. Γράψε για αυτά. Αν δεν θέλεις να γράψεις για πράγματα που γνωρίζεις, γνώρισε τα πράγματα για τα οποία θέλεις να γράψεις. Διάβασε, ρώτησε, μάθε. Μετά γράψε. Μία αστυνομική περιπέτεια φαντάζει γελοία αν δεν ξέρεις πώς να χειριστείς έννοιες όπως αυτοψία, σήμανση, εν θερμώ και τα λοιπά.

•       Παρατήρησε. Άνοιξε τα μάτια σου. Πραγματικά δηλαδή. Ο συγγραφέας είναι ένας δέκτης. Προχωρά ανάμεσα στον ανυποψίαστο κόσμο και συλλέγει πληροφορίες. Ένας κήπος από χαρακτήρες, αυτό είναι ο κόσμος που σε περιβάλλει. Και από καταστάσεις. Δες το παλικάρι με το σκέητμπορντ και το κορίτσι με το σκουλαρίκι στη μύτη. Μας κάνουν. Δες την γιαγιά με το μπαστούνι και το σωληνάκι του καθετήρα που κρύβει στην πάνινη τσάντα φαρμακείου, μας κάνει. Δες την κραυγή απελπισίας στα μάτια του δημοσίου υπαλλήλου που είναι επιφορτισμένος με το θλιβερό καθήκον να εξυπηρετεί τον κάθε αλλοπρόσαλλο. Αυτό κι αν μας κάνει. Βγες με το καλαθάκι σου των εντυπώσεων (ένα μπλοκ δηλαδή) και σημείωνε. Τι βλέπεις; Τι ιστορία σέρνει ο καθένας πίσω του; Τι περιμένουν όλοι αυτοί οι θησαυροί ότι θα κάνεις με δαύτους; Σε ποιο παραμύθι σου θα τους χωρέσεις;

•       Απέφυγε όσο μπορείς τις μεγάλες προτάσεις. Είναι δύσκολες και θέλουν το χειρισμό τους. Ο αναγνώστης θέλει να διαβάσει κάτι και να χαθεί μέσα σε αυτό, να παρασυρθεί. Αλλά λέγοντας να χαθεί δεν εννοούμε να ξεχάσει πώς ξεκινούσε η πρότασή σου. Αν το ξεχάσει, θα ξεχάσει να διαβάσει παρακάτω από το βιβλίο σου. Οι μεγάλες προτάσεις, γενικά, είναι ένα λάθος που κάνουν οι αρχάριοι, μαζί με τα πολλά επιρρήματα και τα πολλά επίθετα. Και τις πολλές δευτερεύουσες. Αν σε μία κύρια πρόταση χώσεις μια δευτερεύουσα μεγέθους αμαξοστοιχίας ο αναγνώστης θα ξεχάσει την κύρια πρόταση. Αν την ξεχάσει, η δευτερεύουσα είναι εντελώς μα εντελώς άχρηστη. Στην πραγματικότητα τα πολλά επίθετα και τα πολλά επιρρήματα ευθύνονται για τον μακροπερίοδο λόγο. Και μην μου πει κανείς ως παράδειγμα το Φθινόπωρο του Πατριάρχη του Μάρκες που ήταν όλο μία πρόταση. Απλώς, μην ακούσω κάτι ανάλογο.

•       Απόφυγε να λες περισσότερα από όσα χρειάζεται, γενικά. Όσο πιο λίγα, τόσο πιο καλά. Αυτό βέβαια κοίταξε να το συγκεράσεις όπως πρέπει με το θέμα της σαφήνειας. Δεν θέλεις και δεν επιτρέπεται να αφαιρέσεις πράγματα εις βάρος μίας ικανοποιητικής λύσης της ιστορίας σου.

•       Μην περιττεύεις ούτε σχετικά με τους ήρωές σου. Κάθε ήρωας έχει ένα υπόβαθρο αλλά φρόντισε να το δώσεις κατά τρόπο λειτουργικό μέσα στην ιστορία. Μία ανάμνηση που προωθεί την εξέλιξη του μύθου, μία αναδρομή που μας παρέχει απαραίτητες πληροφορίες μπορεί να φωτίσει θαυμάσια το ψυχολογικό και ιστορικό υπόβαθρό του χαρακτήρα σου. Κοίταξε γενικά να κάνεις όσο το δυνατόν σοφότερη χρήση του υλικού που λέγεται αναγνωστικός χρόνος. Όχι πρωτίστως για τους αναγνώστες σου, αλλά γιατί, προκειμένου να φτάσεις σε αυτούς, πρέπει πρώτα να περάσεις από κάποιον εκδότη. Ο εκδότης, οι αναγνώστες σε έναν εκδοτικό οίκο για την ακρίβεια, εκτιμούν το χρόνο τους τρομερά πολύ. Και βαριούνται θανάσιμα να διαβάσουν κάτι που θα τους φανεί κουραστικό, υπερβολικό, άτεχνο, ανορθόγραφο, αδιόρθωτο και τα λοιπά.

•       Μην περιττεύεις με περιγραφές αν δεν υπάρχει λόγος. Μην πλατειάζεις. Μην κάνεις κοιλιές επειδή εσένα σου φάνηκε ένα καλογραμμένο κομμάτι μωρέ και κρίμα να το πετάξω. Όχι, καθόλου κρίμα. Το καλογραμμένο αγαπημένο σου κομμάτι μπορεί να πάρει στο λαιμό του ολόκληρη τη δουλειά σου, αν ο εκδότης σου κρίνει ότι έχει καλύτερα πράγματα να κάνει από το να παρακολουθήσει το μεγαλειώδες χάσιμο του ήρωά σου στα ατέρμονα χρώματα ενός ονειρικού ηλιοβασιλέματος.

Διαβάστε την συνέχεια εδώ: 

• Περί απλότητας (ξανά) Part II

 

[art by mandy jurgens]

Edited April 2 by Φάντασμα
Προσθήκη link στο τέλος του άρθρου για γρήγορη μετάβαση.

[Ιρμάντα]

To be continued...

[WILLIAM]

Ένα σαφές και σοφό κομμάτι, ακριβόλογο και αντικειμενικό πάνω στο τι πρέπει κανείς να προσέχει στη χρήση της γλώσσας όταν εργάζεται συγγραφικά, από το μικρό διήγημα ως το μεγαλοπρεπές πεντάτομο έπος, από την έμπειρη συγγραφικά και πάντα πρόθυμη να μοιραστεί τις γνώσεις και την εμπειρία της, δασκάλα μας. 

(χμ νομίζω ότι αυτό ακριβώς έλεγε να αποφύγουμε...)

 

[Πυθαρίων]

Spoiler

 

Όλα καλά ειπωμένα. Αυτό, βέβαια, που μ’ έκανε να χαμογελάσω, καθώς διάβαζα το άρθρο αυτό, ήταν η σκέψη πως ο καθένας μας, σαν αναγνώστης (αλλά και σαν επίδοξος συγγραφέας), αντιλαμβάνεται τα όρια μεταξύ απλότητας και υπερβολής με υποκειμενικό τρόπο κι αυτό έχει να κάνει με τις προσωπικές του προτιμήσεις, τις προσδοκίες του και τις απαιτήσεις του. Κι ακόμα τις διαθέσεις του και τις αντοχές  του. Κατά συνέπεια, μεταφράζει τις επισημάνσεις του κειμένου αυτού κατά το δοκούν, προσαρμόζοντάς τις στις δικές του αντιλήψεις και τα γούστα.

Και επειδή, προφανώς, εισέπραξα κι εγώ τα μηνύματα αυτά περνώντας τα από τα δικά μου φίλτρα, αισθάνθηκα την επιθυμία να βάλω, αν το επιτρέπει η Ιρμάντα, έναν αστερίσκο, μια υποσημείωση για την παγίδα της υπεραπλούστευσης.

 Η Ιρμάντα, στην αρχή,  αναφέρεται στην απλότητα και με τον όρο ελεγχόμενη πολυπλοκότητα. Νομίζω ότι αυτός ο όρος ηχεί στ’ αυτιά μου ως πιο δόκιμος και πιο φιλικός για εκείνους, όπως εγώ, που ενθουσιάζονται με τα καλολογικά και συνεπαίρνονται από τα πλουμίδια. Γιατί δεν είναι τόσο επιθετικός και αφοριστικός και δεν μου προκαλεί την ενστικτώδη αμυντική αντίδραση, προκειμένου να υπερασπιστώ αυτή μου την τάση. Ούτε με καλεί να απολογηθώ γι αυτήν. Μου δίνει περιθώρια και ανοχές.

Γνωρίζοντας λοιπόν, αφ’ εαυτού, τι σημαίνει τάση για υπερβολή, θα ήθελα απλά να επισημάνω τα εξής:

1. Ενδεχομένως, η θεματολογία του φανταστικού να μην ενθαρρύνει ιδιαίτερα τις γλωσσικές και εκφραστικές εξάρσεις. Αν ξεκινάς όμως μ’ αυτή την παραδοχή σαν αξίωμα, είναι πιθανό να υπερβάλεις προς την αντίθετη πλευρά και να αφαιρείς έτσι από το είδος δυνατότητες, να δεσμεύεις εκδοχές.

Στο κάτω-κάτω, αν η φαντασία, η επιστημονική φαντασία και ο τρόμος διεκδικούν μια θέση στην λογοτεχνία πρώτης γραμμής, η αισθητική του λόγου αποτελεί ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό, σύμμαχο σ’ αυτή την επιδίωξη.)

Προσοχή λοιπόν στην υπεραπλούστευση.

2. Η εμπλοκή, από την άλλη μεριά,  της φιλοσοφίας στην επιστημονική φαντασία (κυρίως σ’ αυτήν, αλλά και σ’ όλα τα είδη του φανταστικού), αποτελεί έναν παράγοντα που ευνοεί την ασάφεια. Στην περίπτωση αυτή, η ασάφεια δεν αφορά αποκλειστικά την διευκρίνιση κάποιων λεπτομερειών, ή την κατάληξη μιας ιστορίας, κάποιο, δηλαδή, ανοιχτό τέλος. Είναι και τρόπος λογισμού, στοχασμού.  Μπορεί, θεωρώ, να είναι παρούσα σ’ όλη την ανάπτυξη του έργου και να είναι συμβατή με τη διάθεση του αναγνώστη.  

 

(Σκέψεις συνοδευμένες με σεμνά ερωτηματικά) 

 

 

[Nick V.]

Spoiler

@Πυθαρίων, ομολογώ ότι το σχόλιό σου πάνω στο άρθρο της Ειρήνης με εξέπληξε ευχάριστα (αν και, έχοντας διαβάσει αρκετά κείμενά σου, δεν μπορώ να πω ότι δεν το περίμενα. Σε ευχαριστώ, λοιπόν, που μπήκες στον κόπο να σχολιάσεις.) Προσωπικά, τα άρθρα της Ειρήνης (τουλάχιστον αυτά που έχει ανεβάσει τον τελευταίο καιρό) τα υποδέχομαι όπως το πρωινό κρύο ντους (προσπαθώ να το αποφεύγω κάθε πρωί, αλλά τελικά το υφίσταμαι ξέροντας ότι μου κάνει καλό. @Ιρμάντα, δεν ξέρω πως ακούγεται αυτό, αλλά, ειλικρινά, σε καμία περίπτωση δεν θέλω να προσβάλω τα άρθρα σου.)

Σαφώς υπάρχει το θέμα της υποκειμενικότητας και σαφώς ο λόγος έχει αντίλογο (θα μπορούσα για παράδειγμα να διαφωνήσω κάθετα ή έστω να διατυπώσω μια διαφορετική θέση και να κρατήσω αρκετές αποστάσεις ασφαλείας από κάθε ένα από τα σημεία που θίγει στο άρθρο της -αλλά δεν φταίει η Ειρήνη γι’ αυτό, μάλλον το στραβό μου το κεφάλι φταίει.) 

Γνώμη μου είναι ότι απευθύνεται (και, ίσως τελικά, να κάνει και καλά) στους αρχάριους και στους «ξιπασμένους ατάλαντους» (όπως του λόγου μου. Σόρρυ για τα γαλλικά μου, αλλά τουλάχιστον για τον υποφαινόμενο, και τα τρία, είναι ταιριαστά επίθετα) που θεωρούν είτε από άγνοια είτε από γνώση (ή ημιμάθεια) πως μπορούν να κινούνται σε λάθος δρόμους χωρίς συνέπειες (άλλωστε, για παράδειγμα, δεν νομίζω ότι θα μπορούσαν να γράψουν πολλοί στο δικό σου ύφος χωρίς να ακουστούν γελοίοι, εμού συμπεριλαμβανομένου, φυσικά.)

Προσωπικά, λοιπόν, με σεβασμό στα γραφόμενά της (φαίνεται ότι αναλύει αρκετά το θέμα της και δεν νομίζω να βασίζεται τόσο πολύ σε προσωπικές της απόψεις -ή έστω, δεν είμαι απολύτως σίγουρος ότι ενστερνίζεται πλήρως αυτά που γράφει), στέκομαι απέναντι της (ναι, είμαι κάπως αδιόρθωτός) διότι έχω την γενικότερη γνώμη -αν και εν μέρει συμφωνώ μ’ αυτά που γράφει- πως κάπου εκεί μέσα στα άρθρα της ελλοχεύει ο κίνδυνος να γεννηθεί από μέσα μου ένας τυποποιημένος συγγραφέας που θα απευθύνεται σε τυποποιημένους αναγνώστες. 

Ως ερασιτέχνης, λοιπόν, δεν μπορώ να πω ότι θα με ενδιέφερε κάτι τέτοιο. Προτιμώ να γράφω όσο το δυνατόν ελεύθερα, πειραματικά και χωρίς περιορισμούς γιατί αυτό που με συναρπάζει περισσότερο είναι η διαδικασία της συγγραφής και όχι τόσο πολύ τα περεταίρω, κι ας καταλήγω να με διαβάζουν ελάχιστοι (ή και κανείς.)

 

Edited October 10, 2022 by Nick V.

[Πυθαρίων]

Spoiler

 

Nick, το ξέρεις κι εσύ:

Όταν οι εικόνες και τα χρώματα, οι σκέψεις και τα συναισθήματα χορεύουν μέσα σου και έχεις την ανάγκη να τα ελευθερώσεις και να τα μοιραστείς, οφείλεις (στον εαυτό σου) να τα εκφράσεις με τον τρόπο και τις λέξεις που εσύ θεωρείς κατάλληλες να μεταφέρουν το φορτίο τους.

Το να σε κατανοήσουν, είναι πάντοτε επιθυμητό και ζητούμενο, αλλά είναι, προφανώς, παρακινδυνευμένο στην περίπτωση που αποκλίνεις από τη σίγουρη μέθοδο (τον συγκροτημένο λόγο και τους κανόνες που αποτελούν κάτι σαν “χρυσή τομή”, δοκιμασμένη και αποδεκτή -ως άμεσα επικοινωνιακή- από ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό).  

Φυσικά, όσο πιο ανορθόδοξος και αιρετικός είσαι, τόσο περισσότερο παρέα με τη μοναξιά σου βρίσκεσαι.

Ίσως, όπως λες, να μοιάζουμε σ’ αυτό. Κι ίσως, πάλι, να μην ωριμάσουμε ποτέ, συγγραφικά.

Προσωπικά πάντως, αισθάνομαι απελευθερωμένος, όταν εκτονώνω τα συναισθήματά μου ακόμα και με άναρχο, δυσνόητο τρόπο, μέσα από τη γραφή μου. Έστω κι αν ξέρω ότι ελάχιστων τα γούστα αυτή απηχεί.

 

Και σ’ ό,τι αφορά την υπερβολική αναφορά μου στο συναίσθημα, πράγμα που συχνά χαρακτηρίζεται “γλυκανάλατο”, υπερασπίζομαι τη φράση του Μικ Μπόϊλ (Χάρβεϋ Καϊτέλ) στην κινηματογραφική ταινία Youth του 2015, που απευθύνεται στον φίλο του Φρεντ Μπάλιντζερ (Μάκλ Κέϊν):

“You say emotions are overrated. But, that’s bullshit! Emotions are all we ‘ve got“.