ARTICLE Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 1

[Ιρμάντα]

Οπτική γωνία αφήγησης

 

Πόσες ΟΓ υπάρχουν και σε ποιες περιπτώσεις συνιστώνται οι μεν και όχι οι δε;

 

(Το παρακάτω άρθρο θα ολοκληρωθεί σε τρία μέρη)

 

Γνωρίζουμε ήδη πως υπάρχουν τριών ειδών οπτικές γωνίες (pov).

 

·        Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο

 

·        Αφήγηση σε δεύτερο πρόσωπο

 

·        Αφήγηση σε τρίτο πρόσωπο

 

Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο συναντάμε συχνά στα απομνημονεύματα.

Αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο συναντάμε ουκ ολίγες φορές και στα αστυνομικά, όπου, αναλόγως από ποια σκοπιά αφηγούμαστε, γινόμαστε περισσότερο ή λιγότερο αποκαλυπτικοί.

Η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο μπορεί να βρεθεί σε πολλές και ποίκιλες μορφές: είτε βρισκόμαστε διαρκώς στο κεφάλι του ήρωα, είτε μεταπηδούμε διαδοχικά από αφηγητή σε αφηγητή, είτε φτιάχνουμε μία συρραφή από αναμνήσεις, βιώματα και γεγονότα στα οποία ο αφηγητής υπήρξε αυτόπτης μάρτυς. Πρέπει να θυμόμαστε διαρκώς ότι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση είναι πάντα φιλτραρισμένη από τον χαρακτήρα του κάθε ήρωα, από την δική του προσωπική σκοπιά. Από τα γούστα του, από την ηθική του, από το μορφωτικό του επίπεδο. Άρα είναι από τη μία η λιγότερο αντικειμενική σκοπιά και από την άλλη, όπως ήδη θίξαμε στον πρώτο κύκλο μαθημάτων, μας επιτρέπει να ταυτιστούμε με τον χαρακτήρα καλύτερα.

Από κει και πέρα, έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε τα διάφορα είδη που μπορεί να έχει η πρωτοπρόσωπη αφήγηση:

 

·        Πρωτοπρόσωπη αφήγηση ως αποστασιοποιημένη, αντικειμενική αυτοβιογραφία.

Όταν κάποιος αφηγείται ιστορικά γεγονότα τα οποία βίωσε, ή ακόμη και την ζωή του, δεν είναι πάντοτε ανάγκη να είναι ολωσδιόλου φορτισμένος συναισθηματικά. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε μία αφήγηση όπου τα γεγονότα απλώς παρατίθενται το ένα πίσω από το άλλο ενώ ο αφηγητής μας τα κοινοποιεί, ερευνώντας (ενδεχομένως) τι έκανε σωστά και τι εσφαλμένα. Ένας άλλος τύπος αποστασιοποιημένης πρωτοπρόσωπης αφήγησης είναι εκείνος του αντικειμενικού παρατηρητή των συμβάντων, που όμως επιλέγει να μιλήσει σε πρώτο πρόσωπο.

Στην αποστασιοποιημένη πρωτοπρόσωπη αφήγηση εντάσσεται και η περίπτωση όπου ο αφηγητής μας δεν είναι ο ήρωας ο ίδιος. Μπορεί να έχουμε κάποιον συγγενή του ή βοηθό του, ή τον σύντροφό του. Στα Ανεμοδαρμένα Ύψη της Έμιλυ Μπροντέ η Νέλλυ αφηγείται την ιστορία της Κάθριν, του Χήθκλιφ και των απογόνων τους στον ανίδεο επισκέπτη. Είναι αντικειμενική, ή πάντως αντικειμενικότερη από τους ακραία συναισθηματικούς ήρωες. Στην αποστασιοποιημένη πρωτοπρόσωπη αφήγηση ο παρατηρητής/ αφηγητής καταθέτει όσα διαδραματίζονται, ενδεχομένως κρίνει και επικρίνει, με περισσότερη ή λιγότερη αντικειμενικότητα, αναλόγως το θαυμασμό που αισθάνεται για το υποκείμενο της αφήγησής του.

·        Υποκειμενική αφήγηση

Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε έναν αφηγητή στου οποίου την αντικειμενικότητα δεν μπορούμε να βασιστούμε.  Κάποιος αφηγείται μία ιστορία προσπαθώντας να πείσει ότι συνέβη έτσι και όχι διαφορετικά. Συναντάμε τέτοιου είδους αφηγήσεις πολύ συχνά στο είδος εκείνο που καλείται fairy tales retold. Ή σε κάθε είδους μυθολογική/ θρησκειολογική ανάπλαση χαρακτήρα, όπου ένας ήδη γνωστός (αντί)ήρωας καλείται να πείσει για την ηθική του και να αιτιολογήσει τις πράξεις του. Ο αφηγητής προσπαθεί να πει εδώ ότι η ιστορία δεν συνέβη όπως τη γνωρίζουμε αλλά κάπως διαφορετικά. Στην πραγματικότητα, είναι ίσως αυτός ο πειστικότερος τρόπος για να καταπιαστούμε με fairy tales retold. Σκεφτείτε το μυθιστόρημα Νέρων, Εγώ ένας Θεός, του Στέφανου Δάνδολου. Πόση αντικειμενικότητα περιμένουμε να έχει ένας Νέρων όταν προσπαθεί να αποδείξει το δίκαιο των πράξεών του;

·        Εσωτερικός μονόλογος

Έχουμε αναφερθεί ξανά στο λεγόμενο stream of consciousness. Ο αφηγητής βυθίζεται σε έναν καλειδοσκοπικό συνειρμό αναμνήσεων και σκέψεων, που μοιάζει με ωκεανός εικόνων και αισθημάτων. Η πλοήγηση δεν είναι πάντα εύκολη, ούτε πάντα εύληπτη και κατανοητή. Ένας νους μπορεί να περικλείει τάξη όσο και χάος και μάλιστα να μεταπηδά από τη μία κατάσταση στην άλλη χωρίς ουσιαστικό λόγο. Δεν είναι δεδομένο πόσο αντικειμενική μπορεί να είναι μία τέτοια αφήγηση, ως προς την αλήθεια των γεγονότων μέσα στο εσωτερικό σύμπαν του έργου, φυσικά.  Αλλά δεν είναι ακριβώς αυτό που μας ενδιαφέρει.

Εκείνο που ενδιαφέρει είναι να στοιχειώσουμε το μυαλό του ήρωά μας. Να παρακολουθήσουμε με ψυχαναγκαστική και εξαντλητική ακρίβεια κάθε του σκέψη, κάθε του πράξη, κάθε του συναισθηματική διακύμανση, κάθε σπάραγμα μνήμης που αναδύεται από τη θάλασσα του συνειδητού του. Σκεφτείτε, δεν είναι τυχαίο που το είδος αυτό καλείται stream of consciousness. Είναι ένα δύσκολο είδος αφήγησης που απαιτεί εξαιρετική ζωντάνια για να πείσει τον αναγνώστη να συνεχίσει να γυρίζει τις σελίδες. Αξιοσημείωτα παραδείγματα τέτοιων αφηγημάτων (πέρα από τον Οδυσσέα του Τζέημς Τζόυς) αποτελούν τα έργα του Φώκνερ Καθώς Ψυχορραγώ και Η Βοή και η Αντάρα, καθώς και το εμβληματικό Ο Φύλακας στη Σίκαλη του Τζέρομ Ντέιβιντ Σάλιντζερ.

(Σημείωση: Το δεύτερο μέρος του άρθρου, Αφήγηση σε Δεύτερο Πρόσωπο, ανέβηκε μέσα Δεκέμβρη στο φόρουμ μας και «χάθηκε» λόγω της αναβάθμισης. Καθώς ωστόσο άνοιξε συζήτηση από κάποιο νέο μέλος περί πρωτοπρόσωπης και τριτοπρόσωπης αφήγησης, πιστεύω πως θα ήταν πιο χρήσιμο να προχωρήσουμε σε κάποια εξέταση και των τριών ΟΓ. Έτσι, το χαμένο άρθρο θα ανεβεί ξανά τον επόμενο μήνα.)

 

Διαβάστε επίσης: 

• Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 2
• Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 3

 

Edited April 2 by Φάντασμα
Προσθήκη links στο τέλος του άρθρου για γρήγορη μετάβαση.