ARTICLE Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 2

[Ιρμάντα]

Αφήγηση σε Δεύτερο Πρόσωπο

 

Ξύπνησες άκεφος αυτό το πρωί. Πέταξες πέρα τα σκεπάσματα, τις πιτζάμες, ήπιες δυνατό καφέ και δεν έπλυνες το φλυτζάνι. Γιατί; Είναι τόσο τρομακτικό αυτό το πρόσωπο στον καθρέφτη. Τόσο κουρασμένο, τόσο ξένο. Αλλά είσαι εσύ. Και σήμερα όπως και κάθε μέρα. Δεν σε στοιχειώνει άλλος τρόμος πέρα από τον τρόμο του ανυπόφορου εαυτού σου. Έχεις το όνομα που είχες χτες, που θα έχεις αύριο. Έχεις την ίδια ζωή, ευλογημένη και τρομακτική.

Η προσπάθεια να γράψουμε μία ιστορία σε δεύτερο πρόσωπο είναι ίσως μία από τις πιο ενδιαφέρουσες προκλήσεις που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας συγγραφέας. Μία ιστορία γραμμένη σε δεύτερο πρόσωπο σημαίνει ότι βάζουμε τον αναγνώστη στη θέση του ήρωα. Με όχι απλώς άμεσο αλλά με επιτακτικό, κάποιες φορές με αυταρχικό, τρόπο. Είναι σχεδόν σαν να διαβάζουμε ένα παραμύθι γραμμένο στην προστακτική. Γράφουμε και εξαναγκάζουμε τον αναγνώστη να συμμετέχει.

Είναι λίγα τα παραδείγματα μυθιστορημάτων που έχουν γραφτεί με αυτόν τον τρόπο. Είναι ευκολότερο να διαχειριστείς τέτοιον τύπο αφήγησης σε μικρής έκτασης κείμενα. Προσωπικά δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιο μυθιστόρημα πέρα από το Half Αsleep in Frog Pajamas του Τομ Ρόμπινς. (Επίσης το Fifth Season της Nora Keita Jemisin, όχι όμως ολόκληρο.)

Οι συγγραφείς δυσκολεύονται, και ακολούθως οι αναγνώστες τους, να παρακολουθήσουν μία τέτοια αφήγηση. Ο τόνος της αφήγησης μπορεί να γίνει εξουθενωτικός. Πώς εισάγει κάποιος νέους χαρακτήρες στην ιστορία, όταν ο ήρωας είσαι εσύ; Πώς διαχειρίζεται τους διαλόγους;

Βγήκες στο δρόμο, έχοντας τραυματιστεί δύο φορές με την ξυριστική σου. Αγόρασες εφημερίδα στο ίδιο περίπτερο. «Τι κάνεις σήμερα κύριε Γρηγόρη; Σαν κομμένο σε βλέπω». Η Μεταξία, η περιπτερού, δεν έχει ιδέα πόσο κομμένος και πόσο καμένος είσαι στα αλήθεια. Ψέλλισες, είμαι μια χαρά, επειδή κάτι πρέπει να απαντάει κανείς στους ανθρώπους άμα του μιλάνε. Ενώ θα ήθελες να την αγνοούσες. Ακόμη καλύτερα, θα ήθελες να την χαστούκιζες.

Όπως και τόσους άλλους.

Ποιος είναι ο Γρηγόρης στα παραδείγματα που δίνονται; Ο Γρηγόρης είναι ένας άνθρωπος φρικτά και αναπόφευκτα καταπιεσμένος. Ο Γρηγόρης είναι ο κάθε ένας που διαβάζει.

Το παραπάνω παράδειγμα μπορεί να κρατιέται σε σχετικά ισορροπημένους ρυθμούς, αλλά είναι εξαιρετικά μικρό. Εκτενέστερη αφήγηση απαιτεί πολύ επιδέξια πένα για να ισορροπήσει με δεύτερο πρόσωπο. Γιατί λοιπόν επιλέγει κάποιος ένα τόσο δύστροπο είδος αφήγησης;

 

Οι λόγοι είναι διάφοροι, αλλά κυριότεροι οι εξής:

 

• Είναι πρόκληση, όπως ήδη είπαμε. Συχνά οι συγγραφείς θέλουν να πειραματιστούν με τα όριά τους.
• Οι συγγραφείς θέλουν να προσφέρουν μία πρωτόγνωρη συγκίνηση στον αναγνώστη τους: την εμπειρία να ζήσουν μέσα στις σελίδες τους μία περιπέτεια, αληθινά στο πετσί τους. Το δεύτερο πρόσωπο μας βάζει στη θέση του ήρωα άμεσα και επιτακτικά. Εισάγουμε τον αναγνώστη σε ένα δωμάτιο (ουσιαστικά αυτό κάνουμε) και του σερβίρουμε τα βάσανα και τις συγκινήσεις του ήρωά μας.
• Το εφέ του αιφνιδιασμού λειτουργεί πολύ άμεσα σε αυτού του είδους την αφήγηση. Τούτο συμβαίνει γιατί ο αναγνώστης είναι τόσο καθηλωμένος από την επιτακτική φωνή μας που δεν προφταίνει να προβλέψει τι πρόκειται να του συμβεί (ή να συμβεί στον ήρωά μας). Έτσι, οτιδήποτε έρχεται, τον καταλαμβάνει εξ’ απήνης.
• Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την αφήγηση σε δεύτερο πρόσωπο με τα κείμενα που χειρίζονται το δεύτερο πρόσωπο για λόγους, ας πούμε, συμβουλευτικούς. Ένα κείμενο ψυχολογίας για παράδειγμα, ή ένα κείμενο αυτοβελτίωσης. Γυρίζετε στο σπίτι, κουρασμένος, μόνος, άδειος, γιατί; Αν θέλετε να νιώσετε καλύτερα κάντε αυτό, αν θέλετε να αποκτήσετε καινούριους φίλους, είναι ανάγκη να κάνετε το άλλο. Εδώ προφανώς δεν έχουμε να κάνουμε με δευτεροπρόσωπη αφήγηση, όχι με την έννοια που περιγράφεται στο παρόν άρθρο.

Που (αλλού) προτιμάται η δευτεροπρόσωπη αφήγηση

 

·        Σε διαφημιστικά σποτ.

·        Αφηγηματικά μέρη σε video games κ.λπ.

Δυσκολίες και αποτροπές

 

1.      Μην επιλέγετε αυτή τη φωνή αν έχετε στο νου σας να γράψετε μακροσκελές κείμενο ή μυθιστόρημα. Δεν είναι ότι δεν συμβαίνει ή ότι δεν έχει συμβεί, απλά θέλει μεγάλη μαεστρία. Το δεύτερο πρόσωπο είναι η φωνή που στοιχειώνει το κεφάλι του αναγνώστη. Το δεύτερο πρόσωπο (μπορεί να) δημιουργεί άγχος στον αναγνώστη και να τον κουράσει.

2.      Ακολούθως, μπορεί να τον μπερδέψει. Ακριβώς επειδή θα αισθάνεται πως ότι συμβαίνει στον ήρωά σας συμβαίνει στον ίδιο, μπορεί να μπερδευτεί μέσα στα γεγονότα που θα του αραδιάζεται και να χάσει την αφήγησή σας.

3.      Η δεύτερη φωνή σπάνια διαβάζεται με τη χαλαρότητα που διαβάζεται ένα κείμενο στο πρώτο ή στο τρίτο πρόσωπο, για τους λόγους που προαναφέραμε. Μην την επιλέγετε (συχνά).

4.      Μην μπερδεύετε την πρωτοπρόσωπη αφήγηση που απευθύνεται στον αναγνώστη με την δευτεροπρόσωπη αφήγηση. Για παράδειγμα, συγκρίνετε:

Ο Γρηγόρης κάθισε απέναντί μου και έπιασε να στρίβει τσιγάρο. «Τι» μου είπε «δεν πιστεύω να το έχεις κόψει; Πίστεψέ με, θα το χρειαστείς.» Σάλιωσε το χαρτί, πίεσε το ρολό στα δάχτυλά του. Για λίγο φάνηκε να χάνεται σε κάποια σκέψη. «Έλα. Έχουμε να πούμε πάρα πολλά. Μόνο την εχεμύθειά σου θέλω, τίποτα άλλο. Πάρε να καπνίσεις.»

 

vs

Κάθεσαι απέναντί του και του στρίβεις ένα τσιγάρο. «Τι, δεν πιστεύω να το έχεις κόψει, προφέρεις, ασυναίσθητα σχεδόν. Δεν θα βγει η μέρα δίχως τσιγάρο. Το ξέρεις. Έχεις τόσα να του πεις. Όπως απλώνει το χέρι να πάρει το τσιγάρο που του ετοίμασες, νιώθεις πως ούτε εσύ ξέρεις από πού ακριβώς είναι σωστό να ξεκινήσεις. Πριν πέντε μέρες άρχισαν όλα; Όχι. Όταν έφτασε η Δώρα από το νησί. Τότε. Αρκεί μονάχα να μην μάθαινε τίποτα η Δώρα. «Μόνο την εχεμύθειά σου θέλω, τίποτα άλλο. Πάρε να καπνίσεις.»

Ο Γρηγόρης που συναντήσαμε και πριν στην μία περίπτωση απευθύνεται στον αφηγητή και στην άλλη γίνεται ο ίδιος ο αναγνώστης.

Εάν παρά τα παραπάνω επιλέξετε να γράψετε το μυθιστόρημά σας σε δεύτερο πρόσωπο τότε προσέξτε να μην μπερδέψετε τον αφηγητή με τον εαυτό σας. Ήρωας είναι ο αναγνώστης σας και δεν πρέπει να περιγράφετε τον περίγυρό του όπως θα το κάνατε αν ήρωας ήσασταν εσείς, κατά τον τρόπο δηλαδή του πρώτου προσώπου.

Ίσως σας είναι βολικότερο, τουλάχιστον μέχρι να εξοικειωθείτε με το στυλ, να χρησιμοποιήσετε ενεστώτα. Δίνει ακόμη περισσότερη αμεσότητα και επειδή η δευτεροπρόσωπη αφήγηση συνάδει με την αμεσότητα, ίσως σας φανεί ευκολότερος χρόνος στο χειρισμό.

Προσέξτε να είστε περιγραφικοί, παρ’ όλ’ αυτά. Πλέον ο ήρωας είναι ο αναγνώστης σας, αυτός κάνει όλη τη δουλειά. Φροντίστε να ερεθίσετε τις αισθήσεις του με τις περιγραφές σας, να φέρετε ενώπιον του εκείνο το ποτήρι, το άρωμα του κρασιού, την υφή του ρούχου, τη χροιά της φωνής της αγαπημένης του. Όλα πρέπει να τα νιώσει και να τα καταλάβει επακριβώς, σαν να τα ζούσε. Άλλωστε αυτό θέλετε. Άλλωστε, για αυτό γράφετε σε δεύτερο πρόσωπο.

 

Διαβάστε επίσης: 

• Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 1
• Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 3

 

Edited April 2 by Φάντασμα
Προσθήκη links στο τέλος του άρθρου για γρήγορη μετάβαση.