ARTICLE Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 3

[Ιρμάντα]

[art by Andrew Ferez]

Αφήγηση σε Τρίτο Πρόσωπο

Έχουμε ασχοληθεί ξανά με το θέμα, και στα μαθήματά μας και μέσα στο φόρουμ (βλέπε επίσης εδώ για το head-hopping).

Πάμε λοιπόν να δούμε, ή να ξαναδούμε, κάποια σημεία που μπορεί να φανούν ενδιαφέροντα.

 

Τριτοπρόσωπη αφήγηση. 

 

Γνωρίζουμε όλοι ότι είναι πιθανώς η προσφιλέστερη οπτική γωνία. Εκείνο που ποικίλλει είναι ο βαθμός αντικειμενικότητας. Τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικοί τύποι τριτοπρόσωπης αφήγησης απαντώνται:

 

1.      Ο παντεπόπτης οφθαλμός. Ένας αφηγητής που βρίσκεται παντού, αόρατος, και σαν θεός τα βλέπει όλα (ενδεχομένως τα κρίνει και όλα). Έχει πρόσβαση σε κάθε γεγονός και σε κάθε σκέψη και συχνά δίνει τις δικές του ερμηνείες για το κάθε τι και κάνει τους δικούς του συσχετισμούς. Αν και πανταχού παρών, ο παντεπόπτης οφθαλμός δεν σημαίνει ότι είναι αναγκαστικά αντικειμενικός. Μάλιστα συμβαίνει συχνά το αντίθετο. Αν αυτός ο τύπος αφήγησης πλαστεί απρόσεκτα, τότε δίνει την εντύπωση μίας μεθόδευσης των γεγονότων και των κινήτρων των ηρώων από την πλευρά του συγγραφέα που δεν «χτυπάει» καθόλου ωραία. Ο συγγραφέας έχει πέσει στην παγίδα του μαριονετίστα και ο αναγνώστης προτιμά να δει την ίδια την παράσταση, όχι τα νήματα που κινούν τις μοίρες του κάθε προσώπου.

Ένα επιτυχημένο παράδειγμα αφήγησης μέσω του παντεπόπτη οφθαλμού, έχουμε στην Παναγία Των Παρισίων, του Βίκτωρος Ουγκώ. Ο συγγραφέας γνωρίζει κάθε φορά τι και γιατί συμβαίνει στο νου και στην ψυχή ενός ήρωα, αλλά ο τρόπος του δεν είναι ούτε απολύτως δικαιολογητικός ούτε απολύτως επικριτικός για κανένα. Μάλιστα διαισθανόμαστε μία διακριτική συμπόνοια ακόμη και για τον Φρόλο, ακόμη και για τον Φοίβο. Ένα επίσης επιτυχημένο παράδειγμα απαντάται στο γοτθικό μυθιστόρημα Ο Καλόγερος του Μάθιου Λιούις. Η αφήγηση είναι στυγνή, ακολουθεί και γνωρίζει τα πάντα και κατά περιπτώσεις μοιάζει να γίνεται επικριτική. Στα έργα εκείνης της εποχής, όταν γεννάται ανάγκη πιο προσωπικής αφήγησης τότε ο συγγραφέας αφιερώνει ολόκληρα κεφάλαια σε έναν ήρωα που διηγείται μια ιστορία, δημιουργεί ένα subplot ως παρακλάδι στο δέντρο της κυρίως αφήγησης. Ο ήρωας μπορεί να περιγράψει μία παλαιότερη περιπέτειά του ή ένα παρελθοντικό συμβάν που σχετίζεται, λίγο ή πολύ, με την τρέχουσα κατάσταση που αντιμετωπίζεται στον παρόντα χρόνο.

2.      Η σκοπιά ενός μονάχα ήρωα. Μπορεί να έχουμε τρίτο πρόσωπο, μπορεί να έχουμε σαράντα διαφορετικούς χαρακτήρες αλλά αφηγούμαστε μέσα από τα μάτια ενός από αυτούς την ιστορία μας. Μπορεί να μεταπηδά ο συγγραφικός φακός από αφηγητή σε αφηγητή. Πάντως κάθε φορά βλέπουμε την ιστορία από την πλευρά και τη σκοπιά ενός μονάχα προσώπου.

Επιτυχημένο παράδειγμα εδώ, ο πολυαγαπημένος Άρχοντας των Δαχτυλιδιών. Έχουμε τη διαρκή μεταπήδηση του συγγραφέα από αφηγητή σε αφηγητή, ή μάλλον από σκοπιά σε σκοπιά, γιατί η αφήγηση είναι πάντοτε τρίτου προσώπου. Μονάχα στα τελευταία κεφάλαια ο φακός γίνεται παντεπόπτης και σε κάποια σημεία υποπίπτει (ενδεχομένως λόγω βιασύνης, εφόσον το βιβλίο τελειώνει) στην άχαρη θέση του μαριονετίστα. Άλλο παράδειγμα, πολύ πιο σύγχρονο, οι Θνητοί Θεοί του Ρίτσαρντ Μόργκαν.

3.      Μία αμιγώς αντικειμενική τριτοπρόσωπη φωνή. Η αφήγηση είναι ουδέτερη και χωρίς καμία προσπάθεια συσχετισμού, συναισθηματικού χρωματισμού, αιτιολόγησης ή δικαιολογίας.

Ως παράδειγμα εδώ θα χρησιμοποιήσω τον Κίτρινο Φάκελο του Μιχάλη Καραγάτση. Μπορεί να μην λείπουν ολότελα οι κριτικές απόψεις και οι επεξηγήσεις από πλευράς του συγγραφέα (έντεχνα, εννοείται) αλλά τα βασικότερα κίνητρα κρύβονται αριστοτεχνικά μέχρι το τέλος. Κανείς δεν πρέπει να υποψιαστεί ότι ο Μάνος Τασάκος έχει φτιάξει μία αρένα ψυχών και εκεί μέσα πειραματίζεται με ανθρώπινα ποντίκια. Και η σχετικά ουδέτερη αφήγηση αυτό το εξασφαλίζει.

4.      Μια υποκειμενική τριτοπρόσωπη φωνή. Μπορεί να βλέπουμε την ιστορία από τη σκοπιά ενός μονάχα ήρωα ή από τη σκοπιά διάφορων ηρώων, πάντα με τριπρόσωπη φωνή στην αφήγησή μας. Όμως κάθε φορά φαινόμαστε υποκειμενικοί, αφήνοντας να εκφραστεί το δίκιο του κάθε χαρακτήρα ή το γενικότερο δίκαιο όπως εμείς (ή οι παραχαϊδευμένοι μας ήρωες) το φανταζόμαστε.

 

Ένα παράδειγμα εδώ θα μπορούσε να είναι η σειρά βιβλίων της Μάριον Ζίμερ Μπράντλυ Ομίχλες της Άβαλον. Μολονότι καλογραμμένο και με έρευνα της μεσαιωνικής εποχής για να το υποστηρίζει στα επιμέρους πραγματολογικά του στοιχεία, είναι ξεκάθαρο ότι η συγγραφέας έχει επιλέξει να προβάλει συγκεκριμένα πρόσωπα μέσα στο βιβλίο αυτό, συγκεκριμένες ηθικές, συγκεκριμένα πιστεύω και νοοτροπίες. Είναι μία ευχάριστη ιστορία όπου όμως, κάπως άτεχνα, εξάρεται ο παγανισμός έναντι του χριστιανισμού, το γυναικείο φύλο έναντι του ανδρικού και πάει λέγοντας. Η Μοργκέην είναι καλή, η Γκουίνεβιρ ενοχλητική, ο Αρθούρος μπερδεμένος και ασταθής.

Στο σημείο αυτό αξίζει να πούμε ότι, η τριτοπρόσωπη αφήγηση είναι το είδος της αφήγησης που επιλέγει ο κινηματογραφικός φακός. Ακόμη και όταν υπάρχει αφήγηση (στις αρχές του 19… ήμουν τρόφιμος στης φυλακές του …και κανείς δεν φαινόταν να μπορεί να με βοηθήσει) η αφήγηση είναι εκ των πραγμάτων τριτοπρόσωπη. Βλέπουμε εξίσου όλους τους ήρωες εμπρός μας, σαν σε καμβά. Στο παράδειγμά μας, βλέπουμε τους υπόλοιπους κρατούμενους, βλέπουμε και τον αφηγητή. Εκτός και υπάρχει ταινία όπου ο ήρωας δεν φαίνεται ποτέ, αλλά η κάμερα τον ακολουθεί σαν βιδωμένη στον ώμο του -τότε είναι μάλλον δύσκολο να έχουμε κάποιου άλλου είδους αφήγηση στον κινηματογράφο.

 

 

 

 

 

 

 [Στην ταινία Λόλα του 1964 του Ντίνου Δημόπουλου έχουμε τις πρώτες στιγμές ένα ιδιότυπο είδος πρωτοπρόσωπης κινηματογραφικής αφήγησης. Η κάμερα εστιάζει στα παπούτσια του πρωταγωνιστή και παρακολουθούμε το βάδισμά του, καθώς παρατηρεί τον κόσμο μετά την αποφυλάκισή του. Είμαστε εκείνος και ακούμε τη φωνή του στο κεφάλι μας, χωρίς να βλέπουμε το πρόσωπό του, όπως και εμείς δεν βλέπουμε το πρόσωπό μας φυσιολογικά, παρεκτός στον καθρέφτη.]

 

Εν κατακλείδι

Εξετάσαμε τα (τρία) είδη της Οπτικής Γωνίας Αφήγησης και μένει να αναφερθούμε σε ποιες περιπτώσεις επιλέγουμε τα μεν ή τα δε. Η απάντηση είναι απλή, και έχει να κάνει, ακόμη μία φορά, με την εστίαση.

·        Πόση αντικειμενικότητα θέλουμε να επιδείξουμε;

·        Έχουμε να κάνουμε με ιστορικό κείμενο και υπαρκτούς χαρακτήρες ή με ένα προϊόν αμιγούς μυθοπλασίας;

·        Μας ενδιαφέρει η συναισθηματική φόρτιση του αναγνώστη ή να απλώσουμε εμπρός του μία σειρά από γεγονότα και πρόσωπα και να τον αφήσουμε να επιλέξει με ποιον θα ταυτιστεί και ποια γεγονότα θα δικαιολογήσει;

·        Μας ενδιαφέρει να προκαλέσουμε νεωτερίζοντας;

·        Μας ενδιαφέρει να πειραματιστούμε;

·        Εστιάζουμε στο συναίσθημα ή στη λογική;

·        Εστιάζουμε στην πραγματικότητα ή στην ωραιοποίηση της πραγματικότητας (λέγοντας πραγματικότητα εδώ εννοούμε, προφανώς, την εντός συγγραφικού σύμπαντος πραγματικότητα).

Όταν θα έχουμε απαντήσει στα παραπάνω ερωτήματα θα ξέρουμε χωρίς αμφιβολία με ποια οπτική γωνία θα γράψουμε και μέσα από ποιανού τα μάτια και τις σκέψεις θα χειριστούμε την ιστορία μας.

 

Διαβάστε επίσης: 

• Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 1
• Οπτική Γωνία Αφήγησης (ΟΓ) Μέρος 2

 

Edited April 2 by Φάντασμα
Προσθήκη links στο τέλος του άρθρου για γρήγορη μετάβαση.

[WILLIAM]

Σαν αναγνώστης προτιμώ την τριτοπρόσωπη διήγηση και μάλιστα με αυτή του παντεπόπτη ή των πολλών χαρακτήρων. σαν συγγραφέας την προτιμώ ακόμα περισσότερο, θεωρώ ότι κάνει την ιστορία πιο πλούσια και σου δίνει καλύτερο χειρισμό.

Η τριτοπρόσωπη που ακολουθεί έναν ήρωα είναι αρκετά δεσμευτική. Σκεφτείτε τι μεθοδεύσεις χρειάστηκε η Ρόουλινγκ για να παρουσιάσει γεγονότα στα οποία δεν παρίστατο ο Χάρι. Ή πόσες φορές χρειάστηκε στον Άρχοντα να διηγηθούν τις περιπέτειές τους για να τις μάθει και ο αναγνώστης.

[Nick V.]

On 4/11/2023 at 2:39 PM, Ιρμάντα said:

Στο σημείο αυτό αξίζει να πούμε ότι, η τριτοπρόσωπη αφήγηση είναι το είδος της αφήγησης που επιλέγει ο κινηματογραφικός φακός. Ακόμη και όταν υπάρχει αφήγηση (στις αρχές του 19… ήμουν τρόφιμος στης φυλακές του …και κανείς δεν φαινόταν να μπορεί να με βοηθήσει) η αφήγηση είναι εκ των πραγμάτων τριτοπρόσωπη. Βλέπουμε εξίσου όλους τους ήρωες εμπρός μας, σαν σε καμβά. Στο παράδειγμά μας, βλέπουμε τους υπόλοιπους κρατούμενους, βλέπουμε και τον αφηγητή. Εκτός και υπάρχει ταινία όπου ο ήρωας δεν φαίνεται ποτέ, αλλά η κάμερα τον ακολουθεί σαν βιδωμένη στον ώμο του -τότε είναι μάλλον δύσκολο να έχουμε κάποιου άλλου είδους αφήγηση στον κινηματογράφο.

 

 

 

 

 

 

 [Στην ταινία Λόλα του 1964 του Ντίνου Δημόπουλου έχουμε τις πρώτες στιγμές ένα ιδιότυπο είδος πρωτοπρόσωπης κινηματογραφικής αφήγησης. Η κάμερα εστιάζει στα παπούτσια του πρωταγωνιστή και παρακολουθούμε το βάδισμά του, καθώς παρατηρεί τον κόσμο μετά την αποφυλάκισή του. Είμαστε εκείνος και ακούμε τη φωνή του στο κεφάλι μας, χωρίς να βλέπουμε το πρόσωπό του, όπως και εμείς δεν βλέπουμε το πρόσωπό μας φυσιολογικά, παρεκτός στον καθρέφτη.]

Γιατί νομίζω ότι είναι λίγο άδικο αυτό το κομμάτι;

Μπορεί και να κάνω λάθος βέβαια, αλλά η κινούμενη εικόνα έχει νομίζω λίγο διαφορετική λογική. Έχω την αίσθηση ότι ένας σκηνοθέτης (που σέβεται τον εαυτό του, και δε βαριέται τη ζωή του) συνήθως αλλάζει την οπτική κατά το δοκούν ακόμα και μέσα σε κλάσματα δευτερολέπτου (και σε βαθμό που δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό από τον θεατή.)

Στη Λόλα, που χρησιμοποιείς ως παράδειγμα, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση είναι κατά βάση (πιστεύω) επιλογή του σεναριογράφου και τα «παπούτσια» είναι η απάντηση του σκηνοθέτη (ή η ματιά του αν θες -κι αυτή, ίσως, πιασμένη από μια φράση του σεναρίου- και κατά τη γνώμη μου είναι μάλλον ελάχιστα πρωτοπρόσωπη ή, ας πούμε, είναι μια μίξη πρωτοπρόσωπης και τριτοπρόσωπης.)

Υπάρχει ταινία όπου ο ήρωας δεν φαίνεται ποτέ, αλλά η κάμερα τον ακολουθεί σαν βιδωμένη στον ώμο του:

Lady in the Lake:

από τα trivia του imdb: "The entire film unfolds from lead Robert Montgomery's point of view, thus creating a rarity in film: the principal character is only seen on-screen as a reflection in mirrors and windows, and as the narrator speaking directly to the audience."

κι αυτή επίσης:

Enter the Void