Τζον Ντος Πάσος (John Dos Passos)

[BladeRunner]

Ο Τζον Ντος Πάσος (John Dos Passos) ήταν αμερικανός συγγραφέας, από τους σημαντικότερους μυθιστοριογράφους που αναδείχθηκαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η φήμη του ως κοινωνικού ιστορικού και ριζοσπάστη κριτικού του αμερικανικού τρόπου ζωής εμφαίνεται κυρίως στην περίφημη τριλογία του «USA» (1930-1936).

Γιος πλούσιου δικηγόρου πορτογα­λικής καταγωγής, ο Τζον Ροντρίγκο Ντος Πάσος γεννήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 1896 στο Σικάγο. Αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ το 1916 και κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε ως εθελοντής οδηγός ασθενοφόρων στην Ευρώπη.

Η συναισθηματική φόρτiση που του προκάλεσε η επαφή του με τον κτηνώδη κόσμο του πολέμου, αποτυπώνεται στο αντιπολεμικό μυθιστόρημά του «Three Soldiers», που εκδόθηκε το 1921.

Τα συνεχόμενα του ταξίδια στην Ισπανία και σε άλλες χώρες ως ανταποκριτής αμερικάνικων εφημερίδων, ακόνισαν την κοινωνική του αντίληψη και επιβεβαίωσαν τις ριζοσπαστικές του τάσεις. Βαθμηδόν, ο πρώιμος υποκειμενισμός του υποτάχθηκε σε ευρύτερο και ανθεκτικότερο αντικειμενικό ρεαλισμό.

Το μυθιστόρημά του «Manhattan Transfer» (1925) δίνει μία εικόνα της Νέας Υόρκης στις αρχές του 20ού αιώνα, με το γρήγορο βλέμμα ενός περαστικού. Η αφήγηση πηγαι­νοέρχεται ανάμεσα σε πολυάριθμους χαρακτήρες (από πλούσιους χρηματιστές ως μετανάστες που αγωνίζονται για τον επιούσιο), με σύντομες και σπασμωδικές, ιμπρεσιονιστικές εικόνες.

Η εκτέλεση των αναρχικών Νίκολα Σάκο και Μπαρτολομέο Βαντσέτι, το 1927, επηρέασαν βαθιά τον Ντος Πά­σος, που είχε αγωνιστεί για να τους δοθεί αμνηστία. Το κομβικό αυτό σημείο της ζωής του αποκρυστάλλωσε την εικόνα που είχε για τις ΗΠΑ. Ήταν η εικόνα μιας χώρας «δύο εθνών», το ένα των πλουσίων και προνομιούχων και το άλλο των φτωχών και ανίσχυρων. Η τριλογία του «USA» απεικονίζει τα δύο αυτά έθνη.

Το πρώτο μέρος «Ο 42ος Παράλληλος («The 42nd Parallel», 1930) καλύπτει τη χρονική περίοδο από το 1900 έως τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το δεύτερο μέρος «1919» (1932) ασχολείται με τον πόλεμο και το κρίσιμο έτος της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Το τρίτο μέρος «Τα πολλά λεφτά» («The Big Money», 1936) προχωρεί με ταχύτητα και ορμή από την οικονομική έξαρση της δεκαετίας του 1920 στη χρεωκοπία της δεκαετίας του 1930.

Η τριλογία «USA»
Ο συγγραφέας προσδίδει στις φανταστικές ιστορίες του μία αίσθηση ιστορικότητας, με τα παρέμβλητα τεχνάσματα των «ταινιών επικαίρων», με μοντάζ έξυπνα επιλεγμένων τίτλων εφημερίδων και με δημοφιλή τραγούδια της εποχής. Επίσης, παρεμβάλλει σύντομες ποιητικές προσωπικές αναμνήσεις, καθώς και βιογραφίες αντιπροσωπευτικών μελών του κατεστημένου, όπως του αυτοκινητοβιομηχάνου Χένρι Φορντ, του εφευρέτη και επιχειρηματία Τόμας Έντισον, του προέδρου των ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον και του τραπεζίτη Τζ. Π. Μόργκαν. Περιγράφει επίσης μέλη του «άλλου έθνους», όπως τον σοσιαλιστή πολιτικό Γιουτζίν Ντεμπς, τον οικονομολόγο Θόρσταϊν Βέμπλεν, τον συνδικαλιστή Τζο Χιλ και τον Άγνωστο Στρατιώτη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Δεύτερη τριλογία: «District of Colum­bia»
Την τριλογία «USA» ακολούθησε μία λιγότερο φιλόδοξη τριλογία με τίτλο «District of Colum­bia», που την αποτελούσαν τα μυθιστορήματα «Adventures of a Young Man» (1939), «Number One» (1943) και «The Grand Design» (1949). Στα έργα του αυτά καταγράφει την απογοήτευσή του από το εργατικό κίνημα, τις ριζοσπαστικές πολιτικές και τον φιλελευθερισμό του «New Deal» του αμερικανού προέδρου Φραγκλίνου Ρούζβελτ. Η παρακμή της δημιουργικότητάς του και ο αυξανόμενος πολιτικός συντηρητισμός που διαφαίνονται σ’ αυτή την τριλογία του εκδηλώθηκαν εντονότερα στα μεταγενέ­στερα έργα του.

Όταν ο Τζον Ντος Πάσος άφησε τα εγκόσμια στις 28 Σεπτεμβρίου 1970, σε ηλικία 74 ετών, τα βιβλία του απασχολούσαν ελάχιστα τους κριτικούς.

Πηγή: https://www.sansimera.gr/biographies/2447

Διαβάστε περισσότερα για τη ζωή και το έργο του, στην Wikipedia.

Δείτε τα βιβλία του και διαβάστε κριτικές γι' αυτά, στο Goodreads.

Βιβλία του συγγραφέα που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά:

*Manhattan Transfer - Manhattan Transfer (Μεταίχμιο)
*Facing The Chair - Μπροστά στην ηλεκτρική καρέκλα (Ελεύθερος Τύπος)
*The 42nd Parallel - USA: Ο 42ος παράλληλος (Οδυσσέας)
*1919 - USA: 1919 (Οδυσσέας)
*The Big Money - USA: Τα πολλά λεφτά (Οδυσσέας)
*Adventures of a Young Man - Περιπέτειες ενός νεαρού άνδρα (Ηριδανός)
*The Great Days - Οι μεγάλες μέρες (Κοράλι)

Edited May 29 by BladeRunner

[BladeRunner]

Manhattan Transfer

Στη συλλογή μου έχω εδώ και χρόνια όλα τα βιβλία του Τζον Ντος Πάσος που κυκλοφορούν στα ελληνικά, αλλά το Manhattan Transfer είναι μόλις το πρώτο του που διαβάζω. Καλύτερη αρχή δεν θα μπορούσα να κάνω, αφού το βιβλίο πραγματικά με ενθουσίασε. Κρατούσα σχετικά μεγάλο καλάθι πριν το ξεκινήσω, είχα αρκετά υψηλές προσδοκίες δηλαδή, με βάση τη φήμη του αλλά και κριτικές από αναγνώστες και κριτικούς που εμπιστεύομαι, αλλά δεν περίμενα ότι θα μου αρέσει τόσο πολύ, ότι θα με κρατήσει δέσμιό του από την αρχή μέχρι το τέλος, με την υπέροχη γραφή του, την όλη ατμόσφαιρα, τη λεπτή σκιαγράφηση των χαρακτήρων, την όλη αποτύπωση της Νέας Υόρκης των αρχών του 20ου αιώνα. Ως προς τη δομή του, θα έλεγα ότι ήταν πολύ μπροστά για την εποχή του, μπορώ να πω ότι ακόμα και σήμερα, σχεδόν εκατό χρόνια από την πρώτη έκδοσή του, μοιάζει φρέσκο και μοντέρνο, με ωραίες τεχνικές στην αφήγηση που κρατούν σε εγρήγορση τον αναγνώστη (θα γινόταν ωραία ταινία από τον Ρόμπερτ Άλτμαν, ο οποίος γεννήθηκε την ίδια χρονιά που κυκλοφόρησε το βιβλίο!). Το Manhattan Transfer είναι γεμάτο εικόνες, ήχους, μυρωδιές, γενικά είναι γεμάτο ζωή, και προσωπικά δεν θα είχα κανένα πρόβλημα αν οι σελίδες ήταν διπλάσιες με την ίδια πάντα ποιότητα: Είναι από τα βιβλία που ήθελα να διαβάσω, αλλά παράλληλα που δεν ήθελα με τίποτα να τελειώσει. Αλλά όλα τα καλά πράγματα κάποια στιγμή τελειώνουν. Εγώ μια φορά απόλαυσα ένα υπέροχο βιβλίο και ποιος ξέρει, κάποια μέρα μπορεί να το διαβάσω και να το απολαύσω εκ νέου.

9.5/10

[BladeRunner]

Περιπέτειες ενός νεαρού άνδρα

Πέρυσι τον Αύγουστο ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο του Τζον Ντος Πάσος, διαβάζοντας το καταπληκτικό "Manhattan Transfer", που μου άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις όσον αφορά τη γραφή, τη δομή της αφήγησης, την ίδια την ιστορία και την όλη ατμόσφαιρα. Ε, το ίδιο μπορώ να πω ότι συνέβη και με τούτο το βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε φέτος για πρώτη φορά στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Ηριδανός. Υποτίθεται ότι τα περισσότερα ή πολλά απ' όσα περιγράφονται και διαδραματίζονται στο βιβλίο αυτό, αποτελούν προσωπικές εμπειρίες του Τζον Ντος Πάσος τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στον Ισπανικό Εμφύλιο, όντας ένας έντονα πολιτικοποιημένος Αριστερός (αν και μετά απ' όσα είδε και έζησε, το άλλαξε και έγινε πιο συντηρητικός). Είναι ένα αρκετά πολιτικοποιημένο μυθιστόρημα που όμως καταφέρνει να είναι ισορροπημένο στην κριτική του και την απομυθοποίηση ορισμένων εννοιών και αξιών πολιτικής χροιάς, με πολύ καλή σκιαγράφηση του βασικού χαρακτήρα, ιδιαίτερο ρεαλισμό στις περιγραφές, τους διαλόγους και τις σκέψεις των χαρακτήρων, και με τέλεια ατμόσφαιρα. Ο συγγραφέας με την υπέροχη γραφή του κατάφερε να με μεταφέρει στην εποχή του βιβλίου, να με φέρει σε επαφή με την κοινωνική, οικονομική και πολιτική πραγματικότητα εκείνων των ταραγμένων χρόνων (δεκαετία του '30) και να αναδείξει τα διλήμματα, τους αγώνες, τα αδιέξοδα και όλα αυτά που αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι που ήταν "μέσα στα πράγματα", που είχαν διάφορες ανησυχίες ιδεολογικής φύσεως. Επίσης, αφηγηματικά είναι πιο στρωτό και πιο απλό σε σχέση με το "Manhattan Transfer", όπου ο συγγραφέας χρησιμοποιούσε ένα κολάζ αφηγήσεων πηγαίνοντας μπρος-πίσω στον χρόνο και από τον έναν χαρακτήρα στον άλλο. Γενικά, είναι ένα βιβλίο που μου άρεσε πολύ, που με κράτησε δέσμιό του, και που σε διάφορα σημεία κατάφερε να με καθηλώσει κιόλας. Ίσως και να μην είναι για όλα τα γούστα ή για όλες τις ώρες, εμένα όμως με κέρδισε. 

9.5/10

[BladeRunner]

Οι μεγάλες μέρες

Τρίτο βιβλίο του Τζον Ντος Πάσος που διαβάζω μέσα σε διάστημα ενός χρόνου, μετά το υπέροχο "Manhattan Transfer" που διάβασα πέρυσι τον Αύγουστο και το καταπληκτικό "Περιπέτειες ενός νεαρού άνδρα" που διάβασα φέτος τον Μάιο, και δηλώνω ξανά ιδιαίτερα ικανοποιημένος, τόσο από την ποιότητα της γραφής όσο και από την πλοκή, την ατμόσφαιρα, τις πολιτικές προεκτάσεις, όλα αυτά τέλος πάντως που χαρακτηρίζουν εν πολλοίς τον Ντος Πάσος. Βέβαια, οφείλω να πω ότι το συγκεκριμένο βιβλίο στα μάτια μου είναι ένα κλικ πιο κάτω από τα προηγούμενα δυο, ίσως λίγο πιο αποσπασματικό, όχι τόσο σφιχτοδεμένο από άποψη πλοκής, ενώ νομίζω ότι του λείπει το βάθος στη σκιαγράφηση του βασικού πρωταγωνιστή, όμως δεν παύει να είναι ένα πολύ καλογραμμένο και οξυδερκές μυθιστόρημα, αρκετά πολιτικοποιημένο και κυνικό, σίγουρα ο συγγραφέας έχει κάποια πράγματα να πει για την Αμερική της εποχής του, αν και είναι φανερό ότι φαίνονται οι αλλαγές, τρόπον τινά, στις πολιτικές του πεποιθήσεις, μιας και ξεκίνησε από τα αριστερά για να καταλήξει κάποια στιγμή προς τα δεξιά, ειδικά μέσα στη δεκαετία του '50, κατά την οποία γράφτηκε και το συγκεκριμένο βιβλίο. Όπως και να 'χει, εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πανοραμική άποψη των ετών που ακολούθησαν το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο συγγραφέας μας μεταφέρει από την Αβάνα στις Δίκες της Νυρεμβέργης και από την Ίβο Τζίμα στον πυρετώδη και σκοτεινό κόσμο της πολιτικής στην Ουάσινγκτον, με τον πρωταγωνιστή να μπαίνει σε ένα τρυπάκι ενδοσκόπησης και θύμησης των περασμένων εμπειριών. Απ' όσο έχω διαβάσει, το βιβλίο αυτό έχει μπόλικα αυτοβιογραφικά στοιχεία, μιας και η ζωή του πρωταγωνιστή θυμίζει πολύ τη ζωή του ίδιου του Ντος Πάσος. Γενικά, είναι ένα πολύ καλογραμμένο και οξυδερκές μυθιστόρημα, με χαρακτηριστικές σκηνές και στιγμές, με ενδιαφέρουσες σκέψεις, και εξαιρετική ατμόσφαιρα. Αλλά δεν μπορώ να του βάλω πέντε αστεράκια, γιατί θα αδικούσα τα άλλα δυο βιβλία του που μου άρεσαν λιγάκι παραπάνω.

8.5/10