ARTICLE Τα καθήκοντα ενός beta reader

[Ιρμάντα]

Ελάτε, έστω μια φορά θα σας το έχουν προτείνει. Να διαβάσετε το έργο ενός φίλου/ μίας φίλης με σκοπό το δημιουργικό σχολιασμό -Beta reading στην βαρβαρική. Επίσης θα το έχετε και εσείς προτείνει κάπου. Με λιγότερο ή περισσότερο δισταγμό, αναλόγως το περιεχόμενο της δουλειάς σας ή το χρόνο που θεωρείτε ότι είναι υποχρεωμένο να αναλώσει το συγκεκριμένο άτομο προκειμένου να σας τροφοδοτήσει με μια ουσιαστική και παραγωγική κριτική. Συνήθως το ζητάμε από άτομα του φιλικού μας περιβάλλοντος, που να μπορούμε να εμπιστευτούμε, για τους παρακάτω κυρίως λόγους:

·        Είμαστε βέβαιοι πως η όποια κριτική δεχτούμε θα είναι ακριβής, καλοπροαίρετη, σαφώς διατυπωμένη, θεμελιωμένη σε λογικά επιχειρήματα και εντέλει χρήσιμη. Θα μας είναι δηλαδή χρήσιμο, θα ωφελήσει το κείμενό μας αν τη λάβουμε υπόψη.

·        Είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα μας καλοπιάσουν, παραβλέποντας τις ατέλειές μας από συμπάθεια ή αποφεύγοντας να μας τις καταδείξουν επίσης από συμπάθεια.

·        Είμαστε βέβαιοι πως το άτομο δεν θα χρησιμοποιήσει, για παράδειγμα, κάποια δική μας δουλειά πέρα από το πλαίσιο της εποικοδομητικής κριτικής που του ζητήθηκε. Δεν θα σχολιαστούμε σε χώρους που ίσως δεν θα θέλαμε. Δεν θα μας δημοσιεύσουν κάπου εν αγνοία μας. Δεν θα μας κλέψουν, εντέλει, την ιδέα – για το λόγο αυτό πολλοί επιλέγουν betas που διαβάζουν, μεν, αλλά δεν γράφουν.  

Συνήθως αυτά είναι τα κριτήρια με τα οποία ένας συγγραφέας επιλέγει τον beta reader του. Τι οφείλει όμως να κάνει ένας beta για να δικαιώσει την εμπιστοσύνη μας; Τι κάνουμε εμείς, αν αποφασίσουμε να καταπιαστούμε;

1.      Λέμε αλήθειες. Ω ναι. Όσο και αν συμπαθούμε το άτομο που μας εμπιστεύτηκε. Όσο και αν θεωρούμε πως μπορεί να λυπήσουμε κάποιον, να πληγώσουμε τα αισθήματά του, να ακυρώσουμε τις προσδοκίες του, λέμε αλήθειες.

2.      Λέμε αλήθειες αλλά υπάρχουν μερικές παράμετροι. Πρώτον, μπορεί να κάνουμε λάθος. Θα πούμε αυτό που πιστεύουμε και αυτό που πιστεύουμε μπορεί να βασίζεται σε μία λανθασμένη δική μας εκτίμηση ή παρανόηση, ή να είναι θέμα δικού μας προσωπικού γούστου. Σε κάθε περίπτωση θα είμαστε ειλικρινείς για αυτό που διαβάσαμε. Και δεύτερον, πρέπει να ξέρουμε πως ό,τι πούμε μπορεί να μη εφαρμοστεί. Επειδή δεν άρεσε, επειδή δεν έγινε πιστευτό ή αποδεκτό, ή επειδή -

3.      - σίγουρα ό,τι πούμε δεν πρόκειται να εφαρμοστεί, ούτε καν να ληφθεί υπόψη αν δεν υπάρχουν επιχειρήματα για να το υποστηρίξουν. Πρέπει λοιπόν να επιχειρηματολογήσουμε, πρέπει να έχουμε στο οπλοστάσιό μας μία πλήρη αιτιολόγηση του ενός ή του άλλου σχολίου μας. Μου άρεσε αυτό επειδή. Με χάλασε το άλλο επειδή. Με ξάφνιασε / σόκαρε / εντυπωσίασε / συγκίνησε / ξενέρωσε επειδή. Αυτό πρέπει να κάνουμε ως beta readers και αυτό πρέπει να απαιτούμε από κάποιον που δέχτηκε να γίνει beta reader μας.

4.      Και έτσι φτάνουμε στο επόμενο βασικό προσόν του συνειδητού και συνειδητοποιημένου beta reader. Πάντα διαβάζει με τη μέγιστη προσοχή το κείμενο που του δόθηκε. Πάντα κρατάει σημειώσεις για την κάθε του παρατήρηση. Δεν διαβάζουμε διαγώνια και στο τέλος λέμε ξέρεις μωρέ αλλά. Το χειρότερο που έχει τύχει σε εμένα προσωπικά είναι όταν κάποτε μου είπαν ότι δεν είχα δικαιολογήσει επαρκώς μία συγκεκριμένη επιλογή / απόφαση που πήρε κάποιος ήρωας σε κείμενό μου.  Αποδείχτηκε πως ο αναγνώστης είχε επιλέξει απλώς να σκιπάρει μερικές σελίδες.

5.      Διαβάζοντας, αναζητούμε συγκεκριμένα πράγματα, όπως τρύπες στην πλοκή, υπερβολική βιασύνη ή πλατειασμό εκ μέρους του συγγραφέα, τον ρυθμό της ανάγνωσης γενικά, το λεξιλόγιο, το κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο και στην αληθοφάνεια. Επίσης αν μας εντυπωσιάσει κάτι θετικά, μία ανατροπή, για παράδειγμα, το λέμε. Ο συγγραφέας πρέπει να ξέρει εκτός από τις αδυναμίες του, και τα δυνατά του σημεία. Μπορεί να τον οδηγήσουν σε μία σωστότερη πορεία στο μέλλον. Μπορεί να μας έχει δώσει να διαβάσουμε ένα μέτριο fantasy μυθιστόρημα με εξαιρετική ψυχογράφηση χαρακτήρων, για παράδειγμα. Οφείλουμε να το πούμε. Ίσως ο φίλος μας να καταλήξει επιτυχημένος συγγραφέας ψυχογραφικών μυθιστορημάτων εγκαταλείποντας το fantasy. Εννοείται βέβαια πως δεν προσπαθούμε ποτέ να επιβάλουμε τη συμβουλή ή την ιδέα μας στον άνθρωπο που μας εμπιστεύτηκε.

6.      Ιδιαίτερη βάση είναι καλό να δίνεται στους χαρακτήρες. Τι αγαπήσαμε σε αυτούς, τί όχι, με τι ταυτιστήκαμε. Πόσο μας έμειναν μετά το τέλος του βιβλίου; Πόσο λυπηθήκαμε που τους χάσαμε; Πόσο αγωνιούσαμε κατά τη διάρκειά της περιπέτειάς τους;

7.      Σε σχέση με το προηγούμενο σχόλιο, επαφίεται τόσο στον αναγνώστη όσο και τον beta reader να γνωρίζουν τι μπορεί να διαβάσει και να κρίνει κάποιος. Δεν δίνουμε ένα ιστορικό μυθιστόρημα για beta σε κάποιον που δεν αγαπά το ιστορικό μυθιστόρημα ή που είναι παντελώς άσχετος με τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, εκτός εάν έχουμε τεράστια εμπιστοσύνη στο λογοτεχνικό του αισθητήριο και δεν περιμένουμε από αυτόν κριτική που να αφορά στο ιστορικό σκέλος. Στον αντίποδα, αν κάποιος μας ζητήσει να διαβάσουμε το κείμενό του οφείλουμε να τον πληροφορήσουμε σε σχέση με όλα αυτά τα ζητήματα από την αρχή. Να πούμε ότι δεν μας αρέσει το ιστορικό μυθιστόρημα, για παράδειγμα, ή ότι δεν έχουμε ιδέα από αρχαία Ρώμη, ή ότι δεν μας αρέσει το αστυνομικό μυθιστόρημα ή ότι δεν διαβάζουμε ρομάντζα κ.ο.κ.. Και ούτε είναι σωστό να δώσουμε για beta τη βελτιωμένη έκδοση του Μεγάλου Ανατολικού στο θρησκευόμενο και υπερσυντηρητικό φίλο μας. Πρέπει δηλαδή το γούστο και το γνωστικό υπόβαθρο του beta reader να είναι γνωστό εκ των προτέρων και αποδεκτό.

8.      Αν θεωρήσουμε πως δεν θα βρούμε χρόνο να ασχοληθούμε σοβαρά με το διάβασμα δεν το αναλαμβάνουμε.

9.      Αν θεωρήσουμε ότι δεν θα μας αρέσει το κείμενο ενός φίλου που αγαπάμε πολύ, επίσης καλύτερα να μην το αναλάβουμε – για να μην χαλάσουμε τις καρδιές μας.

10.   Γενικά, αποφεύγουμε να κρίνουμε ένα βιβλίο με βάση το πώς θα το γράφαμε εμείς. Εμείς θα το γράφαμε αλλιώς, ή δεν θα το γράφαμε καθόλου και θα γράφαμε κάτι άλλο. Εμείς θα ανοίξουμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο και θα εξετάσουμε πώς νιώσαμε, τι μας άρεσε, τι λειτούργησε και τι όχι. Θα εξετάσουμε αν άρχιζε όμορφα, αν μας έβαλε από την αρχή στο κλίμα, αν έκανε κοιλιά, αν κορύφωνε με επιτυχία, αν έλυνε τα ζητήματα με τα οποία είχε καταπιαστεί, αν είχε υπερβολικό ρομάντζο, υπερβολική βιαιότητα, αν υπήρχε ή όχι μέτρο, αν υπήρχαν ή όχι αχρείαστες σκηνές, αν ακόμη και οι υπερβολές ή ελλείψεις που ενδεχομένως διαπιστώσαμε υπάρχουν στο κείμενο εσκεμμένα, αν εξυπηρετούν δηλαδή κάποιο σκοπό. Ένας ελλειμματικά σκιαγραφημένος χαρακτήρας μπορεί να θέλει να αποδώσει ένα μήνυμα πανανθρώπινο, την αίσθηση του κοινού τόπου σε όσα συμβαίνουν. Ποιος είναι ο Κος Κ στη Δίκη του Κάφκα; Ουδείς και όλοι μας. Λειτουργεί αυτό; Αν ναι, δεν θα επιμείνουμε ότι ο χαρακτήρας είναι προβληματικός. Έτσι και αλλιώς, όπως ήδη ειπώθηκε, δεν θα επιμείνουμε στο να επιβάλλουμε την άποψή μας στον δημιουργό.

11.   Ελέγχουμε γενικά αν επικοινωνήθηκε το μήνυμα. Αν ναι, το έργο έχει επιτελέσει το σκοπό του. Κάθε ένας που γράφει, ζωγραφίζει, τραγουδάει, κάνει θέατρο, δημιουργεί οτιδήποτε, επιθυμεί να περάσει ένα μήνυμα. Είναι υποχρέωσή του να το περάσει. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι να το μαντέψουμε εμείς. Αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να μην του υποδείξουμε εμείς τον τρόπο ή τα υλικά με τα οποία θα επιλέξει να περάσει το μήνυμά του.

Edited August 21 by Ιρμάντα