ARTICLE Η τραγωδία στη σύγχρονη εποχή

[Ιρμάντα]

Υπάρχει σίγουρα αδυναμία ή απροθυμία να συντεθούν σήμερα τραγωδίες, και μάλιστα  τραγωδίες σύγχρονες. Δηλαδή ένα έργο, μία ιστορία, υφασμένη σε πρόζα ή δραματικό λόγο της οποίας η δομή να πληροί τις προϋποθέσεις της τραγωδίας και να «στεγάζεται» παράλληλα, σε σύγχρονο, αστικό περιβάλλον. Ίσως η εποχή δεν μας εμπνέει. Ίσως λείπουν οι στιβαροί αρχετυπικοί χαρακτήρες που έχουμε συνηθίσει να συνδέουμε με τέτοιου είδους ιστορίες. Ίσως αυτοί οι χαρακτήρες να μην έχουν πέραση πια, ή η εποχή μας να μην αποδέχεται το αίσθημα του μοιραίου και του προδιαγεγραμμένου κατά τον τρόπο που αυτό συνέβαινε παλιότερα. Στο κάτω κάτω η τραγωδία είναι σύστημα αναπόδραστο, μία κατάσταση της οποίας δεν έχεις τον έλεγχο, και που κάποιες φορές τον χάνεις ακόμη πιο πολύ, όσο περισσότερο προσπαθείς να τον αποκτήσεις. Μάλιστα η ειδοποιός διαφορά της τραγωδίας με το δράμα, οσοδήποτε άγριο και τρομακτικό και αν είναι αυτό το τελευταίο, είναι ότι ο δραματικός ήρωας έχει ελπίδες να ξεφύγει από τη μοίρα του. Ο τραγικός όμως ποτέ. Η τραγωδία επίσης είναι έργο μονοδιάστατο, καθώς εστιάζει με δεινότητα μεγεθυντικού φακού στην περίπτωση δυστυχίας μιας περιορισμένης ομάδας ανθρώπων, ή και ενός μόνο προσώπου. Τα υπόλοιπα πρόσωπα σπάνια ενδιαφέρουν, δεν ενδιαφέρουν καν οι στιγμές του ίδιου του τραγικού προσώπου που δεν συντελούν στην τραγική του εξέλιξη. Δεν μπορεί, λοιπόν, να έχουμε μυθιστορήματα τραγωδίας. Είναι δυνατόν να έχουμε μυθιστορήματα με τραγικά γεγονότα, αλλά όχι ολόκληρα μυθιστορήματα τραγωδίας. Όπως όλα τα καίρια χτυπήματα, η τραγωδία είναι κοφτή, σχεδόν ξαφνική, σχεδόν στιγμιαία, σχεδόν αναπάντεχη – και σχεδόν θανατηφόρα.

Η λογοτεχνία είδους έχει να επιδείξει πολλά περισσότερα δραματικά κείμενα από ότι τραγικά, καθώς και όλη η μυθιστοριογραφία. Τούτο ωστόσο ενέχει το εξής παράδοξο: αν αποδεχτούμε την ύπαρξη του υπερφυσικού ως αναγκαία προϋπόθεση για τη λογοτεχνία του φανταστικού, για παράδειγμα, τότε σίγουρα και η τραγωδία θα έπρεπε να εκλαμβάνεται ως είδος φανταστικής λογοτεχνίας. Το υπερφυσικό ενσκήπτει στον τραγικό ήρωα συχνά πυκνά. Είναι υπεύθυνο για τις κακοτυχίες του και για τις πλασματικές του ευλογίες. Ίσως επειδή είναι δύσκολο στον άνθρωπο να αποδεχτεί ότι μια τραγική μοίρα, τόσο εξόφθαλμα άδικη και συντριπτική, μπορεί να επέλθει χωρίς κάποιου είδους θεία επέμβαση. Λαϊκές ρήσεις όπως: τι αμαρτίες πληρώνω καταδεικνύουν αυτή την πεποίθηση, καθώς είναι αδύνατον κάποιος να σκοτώσει τον πατέρα του και να παντρευτεί τη μητέρα του -άθελά του και τα δυο αυτά- χωρίς να πληρώνει κάποιες αμαρτίες ή να είναι θεϊκά -υπερφυσικά- σημαδεμένος. Πρέπει να πληρώνει αμαρτίες, ειδεμή ο κόσμος είναι ολωσδιόλου χωρίς νόημα.

Ο σκεπτικισμός που χαρακτηρίζει την εποχή μας, ο ορθολογισμός, είναι ένας λόγος για τον οποίο οι τραγωδίες φαντάζουν άκαιρες. Ο άνθρωπος πάντα έχει τα ηνία της πορείας του και οι δυστυχίες του είναι αποτέλεσμα ενός συνόλου ατυχών επιλογών. Ωστόσο, ακόμη και σήμερα, μπορεί κανείς να ανιχνεύσει ορισμένα έργα, αμιγώς τραγικά και απόλυτα σύγχρονα.

Το 2003 ο Τσαν Γουκ Παρκ γυρίζει την ταινία OldBoy. Όσοι το έχετε δει αντιλαμβάνεστε για τι μιλάω, όσοι δεν το έχετε δει, σπεύσατε.

Πριν πούμε κάτι άλλο οφείλουμε να λάβουμε υπόψη ότι οι Ασιάτες, Κινέζοι, Ιάπωνες, Κορεάτες, τρέφουν ανέκαθεν εικαστικό ενδιαφέρον για την αρχαία ελληνική γραμματεία και μυθολογία. Ο Παρκ λοιπόν φτιάχνει μία τραγωδία στο σύγχρονο κόσμο με αρχαιοπρεπή υλικά: Κλειστό σύστημα, οικογενειακές σχέσεις, μυστικό -κατάρα- που στοιχειώνει από το παρελθόν, δρομολογημένη και αναπόδραστη εκδίκηση, αυτό-τιμωρία και αυτοκαταστροφή. Η μόνη αριστοτελική συνθήκη που του ξεφεύγει είναι ο χρόνος. Η ιστορία δεν εκτυλίσσεται σε μια μόνο ημέρα, μάλιστα, ζωτικό κομμάτι της τραγικής κατάληξης αποτελεί μια πραγματικά μακρόχρονη αναμονή.

Ο Ο-Ντε-Σου είναι ένας νέος άνθρωπος, ένας πατέρας. Ίσως λίγο πιο καβγατζής από άλλους, μπορεί να πίνει κάνα δυο ποτηράκια παραπάνω καμιά φορά ή να μπλέκει εκεί που δεν τον σπέρνουν, όμως τίποτε ιδιαίτερα φοβερό ή επικίνδυνο. Μάλιστα το όνομά του σημαίνει: αυτός που τον συμπαθούν όλοι. Ο Ο-Ντε-Σου λοιπόν περνάει μία νύχτα στο κρατητήριο, μία νύχτα που τυχαίνει να είναι τα γενέθλια της κόρης του. Και τα χαράματα τον απαγάγουν έξω από το αστυνομικό τμήμα. Εξαφανίζεται από προσώπου γης, βυθίζεται στο σκοτάδι για να συνέλθει ξανά σε ένα κλειστό δωμάτιο, με ψεύτικο παράθυρο και πόρτα που δεν ανοίγει παρά μόνο για να μπει η υπνωτίστρια. Υπάρχει μία μελωδία που, κάθε φορά που την ακούει ο έγκλειστος ήρωάς μας, πέφτει σε ύπνωση. Η υπνωτίστρια φυτεύει στο νου του όσα πρέπει να γνωρίζει. Στην πραγματικότητα, ο Ο-Ντε-Σου είναι κλεισμένος σε μία ιδιωτική φυλακή. Είναι ένα μέρος παράνομο, όπου οι έχοντες πληρώνουν για να τιμωρούν και να βγάζουν από τη μέση τους αντιπάλους τους. Ο Ο-Ντε-Σου περνάει τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια έγκλειστος, υπνωτιζόμενος κατά περίπτωση, με μόνη συντροφιά, φίλη, ερωμένη, πηγή ενημέρωσης και μέτρησης των ετών την τηλεόραση. Προσπαθεί να αυτοκτονήσει αλλά δεν τον αφήνουν. Δεν τρελαίνεται καθώς όλα όσα καταναλώνει περιέχουν αντιψυχωτικά. Του κλέβουν βιολογικό υλικό που το φυτεύουν σε μία σκηνοθετημένη επίθεση εναντίον της ίδιας του της οικογένειας. Για την κοινωνία, έχει σκοτώσει τη γυναίκα του και η πρόνοια στέλνει την κόρη του για υιοθεσία, πράγμα που ο ίδιος πληροφορείται στις ειδήσεις. Κάποτε, ξυπνά ελεύθερος, στην ταράτσα μιας πολυκατοικίας. Του έχουν αφήσει ρούχα, χρήματα, αργότερα κάποιος θα του βάλει στο χέρι ένα κινητό. Όπως μαθαίνουμε αμέσως μετά, η ερώτηση που θα έπρεπε να απασχολεί τον Ο-Ντε-Σου δεν είναι το γιατί τον φυλάκισαν, αλλά μάλλον το γιατί τον απελευθέρωσαν.

Ο ήρωάς μας γνωρίζει την Μι-Ντο, μία νεαρή σεφ, και την ερωτεύεται. Τούτο φαίνεται μεθοδευμένο, καθώς τη στιγμή που τη συναντάει χτυπάει το νέο κινητό του με ήχο κλήσης τη μελωδία του υπνωτισμού. Ο Ο-Ντε-Σου έχει τρεις ημέρες μόνο για να ανακαλύψει ποιος τον φυλάκισε και γιατί. Μετά θα πεθάνει, ή θα τελειώσει ο κόσμος, ή θα πεθάνει η Μι-ντο, ή πάντως, κάθε ευκαιρία θα χαθεί. Οι δυο τους θα ξεκινήσουν ένα κυνηγητό στοιχείων που θα τους οδηγήσει στην ιδιωτική φυλακή και τελικά στην κορφή της πυραμίδας -κυριολεκτικά στην κορυφή- καθώς ο υπαίτιος για τη δυστυχία του ήρωά μας και τον εγκλεισμό του είναι ο μεγιστάνας Λι-Γου-Τζιν, ένας ιδιόρρυθμος επιχειρηματίας που ζει στο ρετιρέ του γυάλινου ουρανοξύστη του. Μαθαίνουμε, μέσα από καταπιεσμένες μνήμες του Ο-Ντε-Σου και μια έρευνα στη σχολική επετηρίδα ότι οι δύο τους ήταν κάποτε συμμαθητές. Ο Λι-Γου-Τζιν, τότε, είχε ερωτική σχέση με την αδελφή του. Ανήκουστο, αλλόκοτο, ανατριχιαστικό: πάντως, οι δύο τους ήταν ευτυχισμένοι και δεν αισθάνονταν διόλου ανήθικοι μέσα στην ευτυχία τους. Μέχρι που ο κουτσομπόλης Ο-Ντε-Σου τους είδε σε μια προσωπική στιγμή και διέδωσε την γαργαλιστική ιστορία σε όλο το σχολείο οδηγώντας την Λι-Σου-Α στην αυτοκτονία και τον Λι-Γου-Τζιν στο να γίνει ορκισμένος εχθρός του.

Φυσικό λοιπόν ένας ορκισμένος εχθρός να φυλακίζει εκείνον που θεωρεί υπαίτιο της δυστυχίας του. Όμως το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος παραμένει. Γιατί ο Ο-Ντε-Σου αφήνεται ελεύθερος ακριβώς τώρα;

Τι είναι εκδίκηση, τελικά; Το να βλάπτεις όποιον σε έβλαψε, ή το να του κάνεις ό,τι ακριβώς σου έκανε; Να τον φέρνεις στη θέση σου; Ο Λι-Γου-Τζιν, με τους χειρισμούς του, έχει σπρώξει τον Ο-Ντε-Σου στην αποτρόπαια αρένα της τραγωδίας που συζητήσαμε στην αρχή. Του παραθέτει στοιχεία, έγραφα, φωτογραφίες, που πιστοποιούν ότι η Μι-Ντο είναι στην πραγματικότητα η κόρη του ήρωά μας. Ο Λι-Γου-Τζιν έχει εξαναγκάσει τον εχθρό του να βιώσει όσα ο ίδιος βίωσε. Έναν έρωτα απαγορευμένο και άξιο κάθε καταφρόνησης. Έναν έρωτα αιμομικτικό. Ο Λι-Γου-Τζιν το ήξερε και το άντεχε, τόσο εκείνος, όσο και η αδελφή του, μέχρι που η μαρτυριάρα γλώσσα του Ο-Ντε-Σου έβαλε τέρμα στην τέλεια ευτυχία τους. Μπορεί άραγε να αντέξει και ο Ο-Ντε-Σου ένα παρόμοιο βάρος;

Σε μια απελπισμένη προσπάθεια να μην αποκαλυφθεί και στην Μι-Ντο το μυστικό, ο Ο-Ντε-Σου κόβει την ίδια του τη γλώσσα και την προσφέρει στα πόδια του Λι-Γου-Τζιν. Ο Οιδίποδας έβγαλε τα μάτια του που είδαν εκείνους που δεν έπρεπε να δουν. Ο Ο-Ντε-Σου κόβει τη γλώσσα που είπε όσα δεν έπρεπε ποτέ να τολμήσει. Κάθε τραγικότητα και κάθε σκοπός έχει εκπληρωθεί πλέον και ο Λι-Γου-Τζιν, ικανοποιημένος ή πάντως χορτασμένος, αυτοκτονεί, έχοντας πραγματώσει την εκδίκησή του. Και καθώς ο Ο-Ντε-Σου δεν μπορεί να αντέξει στη σκέψη ότι πλαγιάζει με την ίδια του την κόρη αλλά δεν αντέχει ούτε να την αποχωριστεί, καταφεύγει στην υπνωτίστρια για να του πάρει αυτή τη γνώση μέσα από το μυαλό. Και έτσι, κατά ένα τρόπο, μετά από τη συντριπτική κάθαρση της τραγωδίας μας έχουμε ένα τέλος αίσιο: το ερωτευμένο ζευγάρι φεύγουν αγκαλιασμένοι προς το ηλιοβασίλεμα -ή μέσα στο χιόνι- δικαιώνοντας τέλεια τον Λι-Γου-Τζιν: η γνώση της αιμομιξίας είναι ένα βάρος που λίγοι αντέχουν. Άραγε, αρκεί μονάχα να ξεχάσει κάποιος την αμαρτία του για να πάψει αυτή να υφίσταται;

Πληροφορίες ταινίας:

Το Oldboy είναι βασισμένο στο ομώνυμο γιαπωνέζικο μάνγκα των Μάρλι Καρίμπου και Νομπουάκι Μινεγκίσι. Το όνομα του πρωταγωνιστή επιλέχτηκε ώστε να θυμίζει ηχητικά το όνομα Οιδίπους. Το σενάριο της ταινίας υπογράφουν οι Γκάρον Τσουτσίγια, Νομπουάκι Μινεγκίσι και Τσαν Γουκ Παρκ. Η σκηνοθεσία είναι του Τσαν Γουκ Παρκ. Προσθέστε στη συνταγή την εμβληματική μουσική του Τζο Γιουνγκ Γουκ και το αριστούργημα είναι έτοιμο.

Επίλογος:

Είμαστε άραγε καλύτεροι άνθρωποι αν έχουμε παρακολουθήσει μία τραγωδία; Είμαστε καλύτεροι συγγραφείς αν ξέρουμε να γράψουμε τραγωδίες;

Σίγουρα η τραγωδία αποτελεί μία εξαιρετική άσκηση για κάποιον συγγραφέα. Έχει συγκεκριμένη μετρική, προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται για να επιτευχθεί το τραγικό αποτέλεσμα. Αυτό κρατά τον συγγραφέα σε εγρήγορση και τον υποχρεώνει σε αυτοσυγκράτηση, παράλληλα. Η γραφή μιας τραγωδίας είναι στοχευμένη και διαθέτει κανόνες: το κλειστό σύστημα, τα οικογενειακά μυστικά, οι προπατορικές κατάρες ή πάντως κάτι κρυμμένο και θανάσιμο που έρχεται από το παρελθόν. Η τραγωδία είναι υπερβολικά καλά δουλεμένη και δομημένη, αλλά στο παρασκήνιο, δηλαδή στο μυαλό του συγγραφέα. Όταν γράφεται στο χαρτί μοιάζει να κυλάει από μόνη της, συχνά σε ένα εφιαλτικό τέρμα. Σχηματικά, η τραγωδία μοιάζει με τον κύβο της ομώνυμης ταινίας του Βινσέντσο Νάταλι. Σου δίνει την εντύπωση ότι μπορεί και να ξεφύγεις, αλλά δεν μπορείς. Είναι σχεδιασμένη η τραγωδία για να μην μπορείς να γλυτώσεις. Η τραγωδία είναι ένα μηχάνημα φτιαγμένο από ιστορίες, λέξεις και πρόσωπα, ρυθμισμένο ώστε να εξοντώσει τον πρωταγωνιστή της. Είναι το κείμενο που δεν αγαπά τον ήρωά του. Είναι ο δημιουργός που δεν θα τον λυπηθεί. Επειδή είναι λιτή και με συγκεκριμένες γραμμές, μπορεί η ενασχόληση με αυτή να βοηθήσει κάποιον συγγραφέα να καταστήσει το λόγο αλλά και τη σκέψη του απέριττη και ακριβή. Η τραγωδία απεχθάνεται τις επιμέρους υπερβολές καθώς είναι από τη φύση της μία υπερβολή, ως προς την λειτουργία και την απολυτότητά της. Ο συγγραφέας που θα ασχοληθεί με τραγωδία θα πρέπει να αφαιρέσει από το κείμενό του όλα τα περιττά χρυσάφια, να σφυρηλατήσει πάλι και πάλι τις λέξεις του για να τις κάνει αποτελεσματικές και κοφτερές σαν μαχαίρια- πρέπει να κάνει την ιστορία του έτσι ώστε κάθε κομμάτι της να είναι τόσο απαραίτητο και καίριο, που αν αφαιρεθεί να μην μπορεί η προαναφερθείσα μηχανή να λειτουργήσει. Πρέπει να αρκεστεί στα λίγα πρόσωπα και σε δράση σχετικά γραμμική. Πρέπει να ενυπάρχει στην πλοκή του η έννοια της ανάγκης, των πραγμάτων που συμβαίνουν επειδή δεν μπορεί να γίνει αλλιώς.

Οι παραπάνω σημειώσεις είναι χρήσιμες αν επιλέξει κάποιος να ασχοληθεί αποκλειστικά με το είδος της τραγωδίας ή ακόμη και να συμπεριλάβει στο ευρύτερης έκτασης μυθιστόρημά του κάποιο τραγικό επεισόδιο. Και αυτό ακόμη, αν χτιστεί σωστά, μπορεί να ξεχωρίσει και να προσδώσει σε ολόκληρο το έργο τη σοβαρότητα και τη στιβαρότητα μιας τραγωδίας.

 

Edited December 17 by Ιρμάντα

[WILLIAM]

Μας μορφώνεις όπως πάντα.

Να προσθέσω:

Δεν είναι πάντα οι αμαρτίες του ήρωα που τον κατατρέχουν, ο Οιδίποδας πληρώνει την ακούσια πατροκτονία και την επίσης ακούσια αιμομιξία. Αλλά αν μη τι άλλο τις έκανε. Ο Αγαμέμνονας, η Ηλέκτρα και ο Ορέστης δεν πληρώνουν δικό τους έγκλημα, πληρώνουν τις αμαρτίες του Ατρέα. 

Επίσης υπάρχει και η τραγωδία που είναι πιο κοντά στα δικά μας σημερινά δεδομένα όταν κάποιος δεν πληρώνει αμαρτίες αλλά κάνει αυτό που θεωρεί σωστό ξέροντας ότι θα πληρώσει τις συνέπειες, όπως έκανε η Αντιγόνη.

(εδώ πληρώνει και ο Κρέων την ξεροκεφαλιά και την ύβρι αλλά πάμε σε άλλο θέμα)

 

Δεν ξέρω αν στο σήμερα θα μπορούσε να γραφεί μια τραγωδία τέτοιου είδους. Η προσωπική μου πείρα φτάνει μέχρι του στυλ του αρχαίου δράματος.

[Ιρμάντα]

On 12/18/2024 at 12:16 AM, Ιρμάντα said:

On 12/18/2024 at 12:30 AM, WILLIAM said:

Μας μορφώνεις όπως πάντα.

Να προσθέσω:

Δεν είναι πάντα οι αμαρτίες του ήρωα που τον κατατρέχουν, ο Οιδίποδας πληρώνει την ακούσια πατροκτονία και την επίσης ακούσια αιμομιξία. Αλλά αν μη τι άλλο τις έκανε. Ο Αγαμέμνονας, η Ηλέκτρα και ο Ορέστης δεν πληρώνουν δικό τους έγκλημα, πληρώνουν τις αμαρτίες του Ατρέα. 

Επίσης υπάρχει και η τραγωδία που είναι πιο κοντά στα δικά μας σημερινά δεδομένα όταν κάποιος δεν πληρώνει αμαρτίες αλλά κάνει αυτό που θεωρεί σωστό ξέροντας ότι θα πληρώσει τις συνέπειες, όπως έκανε η Αντιγόνη.

(εδώ πληρώνει και ο Κρέων την ξεροκεφαλιά και την ύβρι αλλά πάμε σε άλλο θέμα)

 

 

 

Όλα αυτά τα παραδείγματα ανήκουν στην κατηγορία της οικογενειακής ή προπατορικής κατάρας ή αμαρτήματος. Έτσι τα πρόσωπα καθίστανται τραγικά. 

[Nick V.]

On 12/18/2024 at 12:16 AM, Ιρμάντα said:

Πρέπει να πληρώνει αμαρτίες, ειδεμή ο κόσμος είναι ολωσδιόλου χωρίς νόημα.

χμμ, πληρώνεις, δεν πληρώνεις αμαρτίες, ο κόσμος είναι ολωσδιόλου χωρίς νόημα...

[Ιρμάντα]

11 hours ago, Nick V. said:

χμμ, πληρώνεις, δεν πληρώνεις αμαρτίες, ο κόσμος είναι ολωσδιόλου χωρίς νόημα...

Τώρα ανοίγεις τεράστια συζήτηση...🤔