ARTICLE Tips περί διηγήματος

[Ιρμάντα]

Στην Ελλάδα το διήγημα άνθισε μετά το 1880. Το ενδιαφέρον έχει μεταστραφεί από το ρομαντικό και το φαντασιακό στο πεζό, το οικείο, στο συγκεκριμένο, και τούτο ευνοεί οπωσδήποτε την άνθιση της πεζογραφίας. Προπάτορες του νεοελληνικού διηγήματος θεωρούνται οι Δημήτριος Βικέλας και προπαντός ο Γεώργιος Βιζυηνός, που κάνει την εμφάνισή του στα ελληνικά γράμματα στα 1883. Τότε, και καθώς το ενδιαφέρον για το είδος του διηγήματος φουντώνει, το λογοτεχνικό περιοδικό Εστία, έντυπο που πάντοτε παρακολουθούσε και συντασσόταν με τον σύγχρονό του καλλιτεχνικό παλμό, προκηρύσσει ένα διαγωνισμό διηγήματος. Το διήγημα σύμφωνα με τους όρους, θα έπρεπε να έχει «υπόθεσιν ελληνικήν» και στην κριτική επιτροπή πρωτοστατεί ο Ροΐδης. Το πρώτο βραβείο κέρδισε τότε ο Γιώργος Δροσίνης με το διήγημά του Χρυσούλα.

Το διήγημα αντλεί τη δημοφιλία του από τα εξής βασικά στοιχεία, που αφορούν εξίσου και τον πομπό της γραφής (τον συγγραφέα) και τον δέκτη (τον αναγνώστη).

·       Έχει μέγεθος μικρό, διαχειρίσιμο, άρα μπορεί να γραφεί γρηγορότερα και να διαβαστεί ευκολότερα. Το διήγημα είναι ιδανικό για τα εναρκτήρια βήματα ενός συγγραφέα καθώς εκδίδεται εύκολα, βρίσκεται συχνά σε φτηνότερα έντυπα με ευρύτερη διανομή και καθίσταται έτσι πρακτικά πιο προσβάσιμο. Για παράδειγμα, ένα περιοδικό διηγημάτων μπορεί να φιλοξενηθεί σε ένα κιόσκι, σε ένα περίπτερο, ενώ ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα ίσως όχι.

·       Λόγω του μεγέθους του επιτρέπει στον συγγραφέα να το χειριστεί με μεγαλύτερη ευκολία, να επεξεργαστεί λογοτεχνικά το υλικό του και άρα καθίσταται πλέον εύληπτο, ισορροπημένο και εξίσου φροντισμένο στα επιμέρους κομμάτια του. Ένα διήγημα δεν θα είναι εύκολα άνισο. Δεν προφταίνει να γίνει άνισο. Ένα μυθιστόρημα μπορεί να γίνει άνισο, καθώς κάποια κεφάλαιά του ίσως φαίνονται πιο επεξεργασμένα ή λιγότερο ενδιαφέροντα από άλλα. Τούτο συμβαίνει γιατί ένα διήγημα είναι δυνατόν να γραφτεί σε ένα βράδυ, ή πάντως σε λίγες μέρες, άρα η έμπνευση που το πυροδοτεί δεν προλαβαίνει να εξασθενήσει.

·       Το διήγημα επιτρέπει να εστιάσουμε σε ένα πρόσωπο, σε ένα γεγονός, να σκιαγραφήσουμε το σημείο ενδιαφέροντος με όλη την προσοχή μας. Για το λόγο αυτό συχνά αποτελεί μία πρώτης τάξεως άσκηση για νέους συγγραφείς.

Τι σημαίνει όμως διήγημα;

·       Το διήγημα είναι κείμενο μικρότερο από τη νουβέλα, πολύ μικρότερο από το μυθιστόρημα και τις περισσότερες φορές δεν ξεπερνά σε έκταση τις τέσσερις με πέντε χιλιάδες λέξεις. Το διήγημα αφηγείται ένα περιστατικό, μπορεί να έχει ένα ή περισσότερους χαρακτήρες αλλά δεν έχει χρόνο να φωτίσει υπερβολικά παρά μόνον τον πρωταγωνιστή. Η πλοκή του μπορεί να είναι γραμμική, αποσπασματική, in media res, κυκλική ή με ανάστροφη αφήγηση από το τέλος προς την αρχή. Σε κάθε περίπτωση το διήγημα είναι καλό να ολοκληρώνει αυτά που θέλει να πει, να κλείνει τον μικρό θύλακα πλοκής που άνοιξε  -αλλιώς μοιάζει με σκόρπιο κεφάλαιο από μισοτελειωμένο μυθιστόρημα. Η εντελώς απλουστευμένη συμβουλή: «αν θες να πεις πολλά γράψε μυθιστόρημα, αν θες να πεις λιγότερα, γράψε διήγημα» έχει την αξία της, οπωσδήποτε, αν και η διαφοροποίηση των δύο ειδών δεν έγκειται μονάχα στην έκταση. Η διαφοροποίηση πηγάζει από την μικρότερη έκταση του διηγήματος, αλλά επεκτείνεται σε περισσότερες μορφολογικές διαφορές.

·       Το διήγημα αποτελείται από ένα είδος προλόγου, που συνήθως αποκαλούμε έκθεση. Στο κομμάτι αυτό αποκαλύπτονται -εκτίθενται- πράγματα, λίγα ή πολλά, σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το πρόσωπο ή το συμβάν που απασχολεί τον συγγραφέα και που πρέπει με αυτές να τροφοδοτήσει τον αναγνώστη πριν τον εισάγει στην κυρίως πλοκή. Μπορεί να είναι μία μικρή ανασκόπηση, πέντε κουβέντες για τον ήρωα και τις συνήθειες του, μια περιγραφή τόπου ή αντικειμένου. Αυτά που λέγονται στον πρόλογο είναι σημαντικά, καθώς είναι αυτά που πιθανώς θα αποτελέσουν τον πυρήνα της επερχόμενης πλοκής: αν για παράδειγμα ξεκινάμε ένα διήγημα με την σύντομη περιγραφή του κυρ-Σταύρου, ο αναγνώστης υποθέτει ότι θα διαβάσει ένα διήγημα που θα αφορά στον κυρ-Σταύρο και σε όσα του συμβαίνουν.

·       Το διήγημα μπορεί να ξεκινά και πιο δυναμικά: ένας πυροβολισμός, μία κραυγή, εξωγήινοι στο ραντάρ, μια κλήση από άγνωστο αριθμό, ένα έντονο συμβάν στο μετρό κ.λπ..

·       Η κυρίως πλοκή προφανώς αποτελεί την δράση του διηγήματος, με ένα επεισόδιο ή περισσότερα που περιγράφονται από τον συγγραφέα με αυξημένη συνήθως εστίαση. Και βέβαια, ακολουθεί η λύση, όπου πρέπει να οδηγείται η πλοκή σε μία ταιριαστή έκβαση.

Ο Φώκνερ πίστευε πως το διήγημα είναι το δυσκολότερο είδος μετά την ποίηση. Είναι αλήθεια ότι τόσο η ποίηση όσο και το διήγημα πρέπει να είναι επιμελημένα με μια τεχνική «απόσταξης», δηλαδή διαρκούς φιλτραρίσματος προκειμένου να απομείνει στο χαρτί μας ό,τι είναι απολύτως απαραίτητο. Το διήγημα οφείλει να αφήσει το βαθύ του ίχνος στη συνείδηση του αναγνώστη. Το μυθιστόρημα επίσης στοχεύει σε αυτό, αλλά το μυθιστόρημα έχει όλον τον καιρό και την έκταση να το πράξει. Το διήγημα έχει ποιότητες μικρογλυπτικής και αυτή είναι η κύρια δυσκολία του.

Πώς μπορούμε να κάνουμε το διήγημά μας να αφήσει ίχνος; Το κλειδί για αυτό βρίσκεται στο τέλος του διηγήματος, στη λεγόμενη λύση. Εδώ να διευκρινίσουμε ότι το τέλος κάθε κειμένου οφείλει να είναι προσεγμένο και στιβαρό, ωστόσο ακριβώς επειδή ένα διήγημα είναι πολύ σύντομο, είναι πιθανό ένα εντυπωσιακό τέλος να επισκιάσει ακόμη και ένα μέτριας ανάπτυξης διήγημα. Αντίστοιχα, ένα τέλος σαθρό και αδύναμο θα στείλει ακόμη και το δυνατό διήγημά μας στα αζήτητα των αναγνωστικών αναμνήσεων.

Και τι σημαίνει άραγε σωστό τέλος για ένα διήγημα;

·       Ένα διήγημα όπου ολοκληρώνονται τα ζητήματα που θέτονται στον κορμό του είναι σίγουρα μια ασφαλής συμβουλή. Ένα διήγημα όπου έχουμε πει όλα όσα θέλουμε να πούμε, όλα όσα αποφασίσαμε πως έπρεπε να μοιραστούμε, όταν καθίσαμε να το γράψουμε.

·       Ένα διήγημα που λήγει με διττό τέλος. Ζει η ηρωίδα ή όχι; Τα φαντάστηκε ο μεθυσμένος ή όχι; Ήταν ή δεν ήταν το φάντασμα του νεκρού κόμη; Είναι πλέον αρκετά σύνηθες αλλά μπορεί να αποτελέσει συστατικό ενός ατμοσφαιρικού ψυχολογικού θρίλερ ή μιας ιστορίας τρόμου.

·       Ένα διήγημα λήγει όπως ξεκίνησε. Με την ίδια σκηνή, ή με περίπου την ίδια σκηνή. Αυτό είναι η λεγόμενη κυκλική δομή. Ένα ζευγάρι βρίσκονται να λένε ακριβώς τα ίδια λόγια όπως και στην αρχή της ιστορίας. Σε αυτή την περίπτωση συμβαίνει ένα από τα δυο: είτε η τελευταία σκηνή ταυτίζεται με την αρχική, και άρα ο κορμός του διηγήματος είναι μία αναδρομή σε σχέση με το ξεκίνημά του, είτε πρόκειται για μία επαναλαμβανόμενη ιστορία, ένα μοτίβο που οι ήρωες πράττουν ή υφίστανται ξανά και ξανά.

·       Ένα διήγημα αφήνει περισσότερα ερωτηματικά από όσο ξεκίνησε για να μας απαντήσει. Αυτό μπορεί να φαίνεται ως ατέλεια, αλλά δεν είναι, όταν συμβαίνει σωστά. Όσα πρέπει να διαπραγματευτούμε, θα τα έχουμε διαπραγματευτεί, απλά θα αποδεικνύεται στο τέλος ότι το ζήτημα είναι πολύ μεγαλύτερο από όσο πίστευαν οι ήρωες και οι αναγνώστες.

·       Δεν πρέπει επίσης να φοβόμαστε να χειριστούμε στο διήγημα τεχνικές που συνήθως βλέπουμε στα μυθιστορήματα, όπως αλλαγή ΟΓ, αναδρομές, σύντομα κεφάλαια, ακόμη και πρόλογο και επίλογο, όλα αυτά βέβαια σε μέγεθος και περιεχόμενο που να ταιριάζουν και να μην ξεχειλώνουν τη μικρή φόρμα.

Σε ένα διήγημα mainstream λογοτεχνίας είναι ίσως συνηθέστερος ο πειραματισμός, δηλαδή να γράφονται κείμενα χωρίς αρχή ή χωρίς τέλος ή με μορφή σπασμένων κομματιών από αναμνήσεις και όνειρα ή με χωρικές/χρονικές ανακατατάξεις. Δεν είναι απαγορευτικό να χρησιμοποιήσουμε τέτοιου είδους τεχνάσματα στη λογοτεχνία είδους, αλλά είναι πιθανό να τραβήξουμε τη προσοχή του αναγνώστη μας σε λάθος σημεία, αν το κάνουμε. Επίσης είναι αρκετά δυσκολότερο να διαχειριστούμε παράλληλα και έναν αλλόκοτο κόσμο, και την ύπαρξη ενός βρικόλακα, και τη θραυσματική αφήγηση ενός διαταραγμένου προσώπου που θέτει έτσι κι αλλιώς στον αναγνώστη το γρίφο του να τοποθετήσει τα κομμάτια στη σωστή σειρά. Μπορεί να συμβεί, αλλά χρειάζεται δεξιοτεχνία. Εξάλλου αυτό που αναζητά ένας αναγνώστης στη λογοτεχνία είδους δεν είναι ο πειραματισμός και οι νεωτερικές φόρμες, αλλά η φαντασία, η πρωτοτυπία, οι συγκινήσεις σε άγνωστους τόπους και οι ανεξίτηλοι χαρακτήρες.

Περισσότερα περί διηγημάτων εδώ και εδώ.

 

 

Edited March 16 by Ιρμάντα

[Thodoris]

Καλησπέρα @Ιρμάντα

 

Πολύ ενδιαφέρον θέμα!

 

Διηγήματα άρχισα να διαβάζω πριν 2 χρόνια και από τότε έχω διαβάσει καμιά 120-130 συλλογές διηγημάτων, κυρίως από δημοτικές βιβλιοθήκες που δανείζομαι κατά καιρούς.

Μου αρέσουν τα διηγήματα κυρίως για τον αριθμό των σελίδων τους που σου επιτρέπουν να διαβάσεις μία ιστορία σε λιγότερο από 20 (ή 30 το πολύ)  λεπτά και έτσι αν δεν σου άρεσε και πολύ, θα έχεις χάσει μόνο αυτή τη μισή ώρα από την ζωή σου, κάτι που στο μυθιστόρημα δεν ισχύει και μπορεί μετά από μέρες να το μάθεις.

 

Επίσης μου κρατάνε απίστευτα περισσότερο το ενδιαφέρον επειδή κατά την γνώμη μου πάντα, κάθε διήγημα μπορεί να μετατραπεί και σε νουβέλα ή μυθιστόρημα, αν ο/η συγγραφέας του προσθέσει περισσότερες λεπτομέρειες και κάνει υπερανάλυση των γεγονότων που εξιστορεί. Είναι δηλαδή (για μένα) κάτι σαν μινιμαλιστικό μυθιστόρημα το οποίο κρατάει κυρίως την ουσία και το "μήνυμα" της ιστορίας.

 

Είναι επίσης μία πολύ καλή μέθοδος/στρατηγική για να ανακαλύψεις συγγραφείς πριν διαβάσεις μεγαλύτερα έργα τους, π.χ. αν διαβάσεις (αν έχει γράψει, δεν γράφουν όλοι) κάποια συλλογή με διηγήματά του/της, μπορείς να καταλάβεις αν θα σου αρέσουν και τα μυθιστορήματα επειδή πιστεύω πως συνήθως (είτε εκούσια είτε υποσυνείδητα) ο/η κάθε συγγραφέας μένει πιστός/η στο ίδιο (αν όχι ίδιο, αρκετά παρόμοιο) στυλ γραφής, παρατηρείς κάποια επαναλαμβανόμενα μοτίβα που είτε θα σε γοητεύουν αρκετά είτε όχι, πάντως οι 10-35 (μέσος ορος) σελίδες ενός διηγήματος, είναι ό,τι πρέπει για να πάρεις μία γεύση ας το πω.

 

Ένιωσα πανευτηχής τις όσες φορές κατάφερα να βρω και συλλογές διηγημάτων, και ποιητικές συλλογές αλλά και μυθιστορήματα του ίδιου συγγραφέα.

Είναι σαν να τον ανακαλύπτεις με 3 διαφορετικά πρόσωπα, είμαι λάτρης του διηγήματος κυρίως (παλιότερα μόνο του μυθιστορήματος ήμουν) αλλά καιντα ποιήματα έχουν ιδιαίτερη θέση στη πνευματική μου βιβλιοθήκη.  

[Ιρμάντα]

Χαίρομαι που σου άρεσε το άρθρο και που έχεις τέτοια ενδιαφέροντα! Μπορείς να βρεις πολλά διηγήματα εδώ στις βιβλιοθήκες, να διαβάσεις και άλλα άρθρα ή να ανεβάσεις και εσύ κάποια διηγήματα ή ποίηση στην ανάλογη βιβλιοθήκη!

Καλώς όρισες στο φόρουμ μας!

[Thodoris]

36 minutes ago, Ιρμάντα said:

Χαίρομαι που σου άρεσε το άρθρο και που έχεις τέτοια ενδιαφέροντα! Μπορείς να βρεις πολλά διηγήματα εδώ στις βιβλιοθήκες, να διαβάσεις και άλλα άρθρα ή να ανεβάσεις και εσύ κάποια διηγήματα ή ποίηση στην ανάλογη βιβλιοθήκη!

Καλώς όρισες στο φόρουμ μας!

 

Έχω ανεβάσει μερικά, αν και ήταν όλα έμπνευση της στιγμής ΕΚΤΟΣ από το ποίημα για τα Τέμπη που το σκεφτόμουν για μερικές μέρες εις ένδειξη σεβασμού στους νεκρούς.

 

Είχα παλιά blogspot (blogger).στο οποίο ανέβαζα διαφόρων ειδών ιστορίες (κυρίως διηγήματα και λίγα ποιήματα τύπου χαϊκου) όμως έγινε ένα μπέρδεμα και δεν μπορούσα να μπω, θα ήθελα να ανέβαζα 3-4 ιστορίες που είχα εκεί αλλά το καλό με όταν γράφεις κάτι είναι πως το θυμάσαι μετά και μπορείς να το ξαναγράψεις (όχι ολόιδιο βέβαια αλλά με αρκετή ομοιότητα).

 

Ίσως να τα ξαναγράψω κάποια στιγμή αν βρω τον χρόνο.

 

~ Ευχαριστώ για το καλωσόρισμα!!   ~

[WILLIAM]

Αν επισκεφτείς το μπλογκ σαν επισκέπτης δεν μπορείς να κάνεις copy paste;

Κρίμα να μην κρατάς αντίγραφα στο word σου, εγώ αυτό κάνω. Πρώτα τα γράφω στο word και μετά τα ανεβάζω στο μπλογκ.

[Thodoris]

12 minutes ago, WILLIAM said:

Αν επισκεφτείς το μπλογκ σαν επισκέπτης δεν μπορείς να κάνεις copy paste;

Κρίμα να μην κρατάς αντίγραφα στο word σου, εγώ αυτό κάνω. Πρώτα τα γράφω στο word και μετά τα ανεβάζω στο μπλογκ.

Δεν υπάρχει πλέον το blog, δεν μπορούσα να μπω  επειδή έκανα ενημέρωση στο πρόγραμμα περιήγησης, χάθηκαν οι κωδικοί από όλες τις ιστοσελίδες και δεν έβγαλα άκρη.

Κάπου έχει μία ρύθμιση που λέει πως αν δεν μπεις σε 1 μήνα κλειδώνεται.

[WILLIAM]

Ναι δεν μπορείς να μπεις αλλά δεν υπάρχει πια σαν μπλογκ; Γιατί έχω δει μπλογκς που είναι ανενεργά χρόνια ολόκληρα αλλά υπάρχουν ακόμα.

[Thodoris]

6 hours ago, WILLIAM said:

Ναι δεν μπορείς να μπεις αλλά δεν υπάρχει πια σαν μπλογκ; Γιατί έχω δει μπλογκς που είναι ανενεργά χρόνια ολόκληρα αλλά υπάρχουν ακόμα.

Ίσως παίζει ρόλο το ότι δεν είχα πολύ καιρό που ανέβαζα ιστορίες. 

Μπορεί άλλα επίσης ανενεργά να υπάρχουν επειδή όσο ήταν ενεργά είχαν μία κάποια επισκεψιμότητα (ή ανέβαζαν συχνά ιστορίες)  και αυτή η "κίνηση" ή "ροή"  ας το πω, να παίζει κάποιο ρόλο.

 

Δεν έχω ιδέα αλλά οκ δεν είχα και πολλές ιστορίες ανεβασμένες εκεί, περισσότερο τις ανέβαζα για back up επειδή είχε θέματα το τότε κινητό μου, έλεγα "αν χαλάσει, τουλάχιστον θα τα έχω ανεβασμένα εκεί" . Ειρωνία..   

Edited March 22 by Thodoris