Θρύλοι των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.

[Oberon]

Υπάρχουν πάμπολλοι θρύλοι σχετικά με τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά και τις άλλες γιορτές αυτών των ημερών. Αρκετοί δεν "αναγνωρίζονται" επίσημα από την εκκλησία, αλλά αυτό δεν μειώνει καθόλου το ενδιαφέρον τους ούτε βέβαια τον συμβολισμό τους που, όπως σε κάθε θρύλο, μπορεί να είναι πολύς βαθύς και πάρα πολύ όμορφος.

 

Ο πιο γνωστός είναι ο θρύλος του Αη-Βασίλη, που αν και γιορτάζεται επίσημα σαν άγιος, ή μάλλον άγιοι, έχει μετατραπεί σε ένα παγκόσμιο σύμβολο πέρα από τη θρησκεία.

 

Ένας θρύλος όμως που δεν είναι πολύ γνωστός και τον άκουσα πρώτη φορά από τον Κεφαλλονίτη παπού μου που είχε καταγωγή από Ιταλία, είναι ο θρύλος της Μπεφάνα.

Στην Ιταλία και ειδικά στη Ρώμη γιορτάζεται ανεπίσημα σαν έθιμο στις 6 Ιανουαρίου στην Piazza Navona με μια μεγάλη φιέστα που λέγετα La Festa della Befana. Στα παιδιά μάλιστα εκτός των άλλων δώρων δίνουν και το γλυκό της Μπεφάνα,

ένα σκληρό καραμελωμένο γλύκισμα που μοιάζει με κάρβουνο μια που κανένα παιδί δεν είναι απόλυτα καλό, ούτε απόλυτα κακό ποτέ.

Ίσως η Darkchilde που είναι Ελληνοιταλίδα να τον ξέρει το μύθο και το σχετικό έθιμο.

H Mπεφάνα λοιπόν είναι το θηλυκό αντίστοιχο του Άη-Βασίλη και μερικοί τη θεωρούν σαν γυναίκα του. Η Μπεφάνα όμως, της οποίας το όνομα βγαίνει από το Epifania/Θεοφάνεια, δεν είναι σύζυγος κανενός στην αρχική εκδοχή του.

Ο θρύλος έχει ως εξής:

 

Όταν φάνηκε το άστρο στον ουρανό που σηματοδοτούσε τη γέννηση του Χριστού, οι Μάγοι της Ανατολής πήραν το δρόμο για να πάνε να τον βρούν. Κάποια αστροφώτιστη νύχτα και έχοντας χάσει κάπως το δρόμο τους, σταμάτησαν σε ένα σπίτι.

Mπροστά του μια μεσόκοπη - ή  ίσως γριά -γυναίκα σκούπιζε την είσοδο. Oι Μάγοι της ζήτησαν οδηγίες.

Η γυναίκα που τίναζε τις σκόνες από το σπίτι της δεν ήξερε να τους πει το δρόμο, αλλά τους προσκάλεσε να περάσουν τη νύχτα εκεί.

Τους φιλοξένησε και τους περιποιήθηκε μια που ήταν πολύ καλόκαρδη και είχε τη φήμη της καλύτερης νοικοκυράς της περιοχής.

Οι μάγοι εντυπωσιασμένοι από την καλοσύνη και την νοικοκυροσύνη της γυναίκας, και την εξυπνάδα της, την προσκάλεσαν να πάει μαζί τους στο ταξίδι τους.

Εκείνη όμως έπιασε πάλι τη σκούπα της και είπε πως δεν μπορούσε να έρθει γιατί ήταν πολύ απασχολημένη με το νοικοκυριό της και δεν μπορούσε να το εγκαταλείψει.

Οι μάγοι έφυγαν και η Μπεφάνα άρχισε πάλι να σκουπίζει όλο το σπίτι και ειδικά την είσοδό του.

Λίγες μέρες όμως αργότερα η Μπεφάνα άλλαξε γνώμη. Αποφάσισε να πάει να αναζητήσει τους μάγους και να τους ακολουθήσει αλλά εκείνοι είχαν απομακρυνθεί πολύ πια.

Στεναχωρημένη και μετανιωμένη αποφάσισε να φύγει από το σπίτι της. Καβάλησε τη σκούπα της, πήρε ένα σάκο με δώρα και πετώντας(!) έφυγε για να αναζητήσει το παιδί-Χριστό. Έτσι αφήνει δώρα σε κάθε παιδί, και ένα κομμάτι κάρβουνο στα κακά παιδιά, και ψάχνει να βρει ποιο από όλα είναι ο Χριστός.

Τις αστροφώτιστες νύχτες του χειμώνα ανάμεσα στα Χριστούγεννα και τη γιορτή των Θεοφανείων η Μπεφάνα πετά στον ουρανό με τη σκούπα της, με την οποία καθάριζε τις σκόνες, γεμάτη στάχτες από τα τζάκια στα οποία κατεβαίνει για να αφήσει τα δώρα της, με το κασκόλ της να ανεμίζει στο νυχτερινό αέρα, τα μάτια λαμπερά και χαμογελώντας καλόκαρδα!

 

Η Μπεφάνα παρουσιάζεται πάντα σαν μια γυναίκα ντυμένη μάλλον φτωχικά

άλλοτε μεσόκοπη σαν μητρική φιγούρα άλλοτε πιο ηλικιωμένη αλλά ποτέ σαν νέα. 

Ανεξάρτητα από τα χαρακτηριστικά με τα οποία εμφανίζεται στην τέχνη, είναι πάντα, μα πάντα χαμογελαστή.

Κάθε λεπτομέρεια του θρύλου έχει μια συμβολική σημασία που αξίζει να την ψάξει όποιος ασχολείται με τον παντοδύναμο συμβολισμό του Μύθου. Ειδικά αυτός ο μύθος μ'αρέσει πάρα πολύ γι'αυτό και τον μοιράστηκα μαζί σας.

 

Aν γνωρίζετε άλλους τέτοιους όχι γνωστούς θρύλους των γιορτών μπορείτε ευχαρίστως να τον γράψετε εδώ, γι'αυτό και έβαλα ένα πιο γενικό τίτλο στο τόπικ.

Edited December 28, 2006 by Dain

[D'Ailleurs]

Οι πιο ωραίοι Χριστουγεννιάτικοι θρύλλοι καθώς και οι καλύτερες Χριστουγενιάτικες ιστορίες είναι Ρώσσικες:

 

In the culture of the eastern Slavs the traditional character Ded Moroz (Russian: Дед Мороз) plays a role similar to that of Santa Claus. The literal translation of the name would be Grandfather Frost. However, English-speakers traditionally translate his name as Father Frost.

 

Ded Moroz brings presents to children. However, unlike the clandestine ways of Santa Claus, he often brings them in person, at the celebrations of the New Year, at New Year parties for kids by the New Year Tree. The "in-person" gifts only occur at big organized celebrations, where the gifts can be "standardized." The clandestine operations of placing the gifts under the New Year tree still occur while the children are young. Ded Moroz is accompanied by Snegurochka (Russian: Снегурочка), or 'Snow Maiden', his granddaughter.

 

The traditional appearance of Ded Moroz has a close resemblance to that of Santa Claus, with his red coat, boots and long white beard. Specifically, Ded Moroz wears a heel-long red fur coat, a semi-round fur hat, and white valenki or high boots (sapogi), silver or red with silver ornament. Unlike Santa Claus, he walks with a long magical staff, does not say "Ho, ho, ho", and drives no reindeer but a troika.

 

The official residence of Ded Moroz in Russia is the town of Veliky Ustyug

Snegurochka (Russian: Снегурочка), or the Snow Maiden, is a character in Russian fairy tales.

 

In one story, she is the daughter of Spring and Frost, who yearns for the companionship of mortal humans. She grows to like a shepherd named Lel, but her heart is unable to know love. Her mother takes pity and gives her this ability, but as soon as she falls in love, her heart warms up and she melts.

This version of the story was made into a play by Alexandr Ostrovsky, with incidental music by Tchaikovsky. In 1878 the composer Léon Minkus and the Balletmaster Marius Petipa staged a ballet adaptation of Snegurochka titled The Daughter of the Snows for the Tsar's Imperial Ballet. The tale was also adapted into an opera by Nikolai Rimsky-Korsakov known as The Snow Maiden. Ruth Sanderson retold the story in the picture book The Snow Princess, in which falling in love does not immediately kill the princess, but turns her into a mortal human, who will die.

 

In a different version, such as the one collected by Louis Leger in Contes Populaires Slaves, an old couple make a girl out of snow, who turns into a living being. She grows up quickly. A group of girls invite her for a walk in the woods, after which they make a small fire and take turns leaping over it; in some variants, this is on St. John's Day, and a St. John's Day tradition. When Snegurochka's turn comes, she starts to jump, but only gets halfway before evaporating into a small cloud. Andrew Lang included this in The Pink Fairy Book.

 

Nowadays she is known as the granddaughter and helper of Ded Moroz, the 'Russian Santa'.

[Darkchilde]

Ξέρω τον μύθο της Befana, όντως. Και ακόμα κάνουμε πλάκα μεταξύ μας στο σπίτι, λέγοντας "Αν δεν είσαι καλό παιδί η Befana θα σου φέρει κάρβουνο!"

[Arachnida]

Πριν από πολλά χρόνια, τόσα που έχουμε ξεχάσει πια πότε ακριβώς συνέβησαν τα γεγονότα, ζούσε σ' ένα χωριό, ένα αγοράκι εφτά ετών, που το έλεγαν Ζοζέ.

Είχε χάσει τους γονείς του από πολύ νωρίς και τον είχε υιοθετήσει μια τσιγκούνα θεία του, που αν και είχε πολλά λεφτά, δεν ξόδευε σχεδόν τίποτε για τον ανιψιό της. Ο Ζοζέ, που δεν είχε μάθει ποτέ τι θα πει αγάπη, νόμιζε ότι έτσι είναι η ζωή και δεν τον ενοχλούσε αυτό.

Ζούσαν σε μία πλούσια συνοικία και η θεία με κάποιο τέχνασμα, ανάγκασε τον διευθυντή του σχολείου να δεχτεί τον ανιψιό της ως οικότροφο, πληρώνοντας μόνο το ένα δέκατο των διδάκτρων.

Ο διευθυντής που δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά, σε κάθε ευκαιρία έβαζε τα υπόλοιπα παιδιά να ταπεινώνουν τον Ζοζέ, ελπίζοντας ότι ο μικρός θα συμπεριφερόταν άσχημα και έτσι θα είχε μια καλή δικιολογία να τον αποβάλει. Ο Ζοζέ που δεν είχε μάθει ποτέ τι θα πει αγάπη, νόμιζε πως έτσι είναι η ζωή και δεν τον ενοχλούσε αυτό.

***

Είχε φτάσει η παραμονή των Χριστουγέννων και όλοι οι μαθητές θα παρακολουθούσαν την λειτουργία σε μια μακρινή εκκλησία.

Στο δρόμο οι συμμαθητές του Ζοζέ συζητούσαν για το τι θα έβρισκαν στις κάλτσες τους στο τζάκι το επόμενο πρωί: σοκολατένιες κούκλες, ακριβά πατίνια, ποδήλατα και γιρλαντίνια. Όλα τα παιδιά ήταν καλοντυμένα, εκτός απ' τον Ζοζέ, που φορούσε ακόμα τα κουρελιασμένα ρούχα και τα σανδάλια του, που ήταν φθαρμένα και μικρά για τα πόδια του (η θεία του τα είχε δώσει όταν ήταν τεσσάρων, λέγοντάς του πως θα του αγόραζε άλλο ζευγάρι όταν έκλείνε τα δέκα).

Μερικά παιδάκια του είπαν ότι ντρέπονταν να έχουν φίλο με τέτοια ρούχα και παπούτσια, καθώς όμως ο Ζοζέ δεν είχε μάθει ποτέ τι θα πει αγάπη, δεν ενοχλούνταν.

Ωστόσο όταν μπήκε στην εκκλησία και άκουσε το εκκλησιαστικό όργανο να παίζει και είδε τους πολυέλαιους αναμμένους, τους ανθρώπους ντυμένους γιορτινά, τις οικογένεις συγκεντρωμένες και τους γονείς να αγκαλιάζουν τα παιδιά τους, ο Ζοζέ ένιωσε το πιο δυστυχισμένο πλάσμα της Γης, χωρίς να ξέρει γιατί.

Μετά την θεία κοινωνία, αντί να γυρίσει στο χωριό του, κάθισε στο κατώφλι της εκκλησίας και άρχισε να κλαίει- αν και δεν είχε μάθει ποτέ τι θα πει αγάπη, τώρα καταλάβαινε τι σημαίνει να είσαι μόνος.

Τότε πρόσεξε στο πλάι του ένα ξυπόλητο αγοράκι, που έμοιαζε τόσο δυστυχισμένο όσο και ο ίδιος. Αφού η εκκλησία ήταν μακριά από τα χωριά της περιοχής, ο Ζοζέ συμπέρανε πως το αγοράκι θα είχε περπατήσει πολύ για να φτάσει εκεί. Σκέφτηκε: "Τα πόδια αυτού του παιδιού πρέπει να πονάνε πολύ. Θα του δώσω το ένα σανδάλι μου, έτσι τουλάχιστον θα απαλύνω κάπως τον πόνο του."

Παρόλο που δεν ήξερε τι θα πει αγάπη, ο Ζοζέ ήξερε τι θα πει πόνος και δεν ήθελε να νιώθουν το ίδιο και οι άλλοι.

Πράγματι έδωσε το ένα σανδάλι του στο αγοράκι και γύρισε πίσω, αλλάζοντας στη διαδρομή το σανδάλι στα πόδια του για να μην τον πληγώνουν πολύ οι πέτρες του δρόμου.

***

Μόλις ο Ζοζέ έφτασε σπίτι, η θεία του παρατήρησε αμέσως πως του έλειπε το ένα σανδάλι και θύμωσε: αν ο ΖΟζέ δεν κατάφερνε ως το έπόμενο πρωί να ξαναβρεί το χαμένο σανδάλι, τότε τον περίμενε η αυστηρότερη τιμωρία.

Ο Ζοζέ πήγε για ύπνο φοβισμένος, τρέμοντας για την τιμωρία που του ετοίμαζε η θεία του. Δεν κατάφερε να βρει ήσυχο ύπνο όλο το βράδυ και στριφογύριζε παλεύοντας στον ύπνο του με κάθε λογής παράλογα βασανιστήρια.

Το πρωί μπήκε φουριόζα και αναμαλλιασμένη στο δωμάτιό του η θεία, ρωτώντας τι είχε συμβεί.

Ο Ζοζέ σαστισμένος πήγε στο σαλόνι και είδε το σανδάλι που είχε χαρίσει στο αγοράκι, καταμεσής στο πάτωμα, σκεπασμένο από κάθε είδους δώρα: σοκολατένιες κούκλες, ακριβά πατίνια, ποδήλατα και γιρλαντίνια.

Την ίδια ώρα οι γείτονες είχαν βγει στο δρόμο φωνάζοντας πως κάποιος είχε κλέψει τα παιδιά τους, γιατί όταν ξύπνησαν δεν είχαν βρει τίποτε στις κάλτσες που κρέμονταν στο τζάκι.

Τότε εμφανίστηκε ξέπνοος ο ιερέας της εκκλησίας, όπου τα παιδιά του χωριού είχαν παρακολουθήσει την λειτουργία την παραμονή των Χριστουγέννων. Στο κατώφλι του ναού του είχε εμφανιστεί ένα άγαλμα του μικρού Ιησού, χρυσοντημένο, που φορούσε όμως μόνο ένα σανδάλι.

Σιωπή απλώθηκε και όλοι έπεσαν στα γόνατα για να δοξάσουν τον Θεό και τα θαύματά του. Ακόμα και η θεία του Ζοζέ έκλαψε και ζήτησε συγώρεση.

Και η καρδιά του Ζοζέ γέμισε με το νόημα της Αγάπης.

 

Μια μικρή παραλλαγή σ' ένα παραμύθι που διασκέυασε ο Paulo Coelho για τον Τύπο της Κυριακής της παραμονής των φετεινών Χριστουγέννων. Το πρωτότυπο παράμύθι είναι του Φρανσουά Κοπέ.

[Oberon]

Πολύ καλές οι διηγήσεις και του D'Ailleurs και του Arachnida. Tην Sengurochka την ηξερα, τον Ded Moroz όχι. Πράγματι οι Ρωσικοί θρύλοι, και ίσως γενικά οι Σλάβικοι, έχουν μια μοναδική αίσθηση που δεν τη συναντάς πουθενά αλλού. Kαι γνωρίζοντας τόσο την απύθμενη φαντασία τους όσο και το χειμώνα που διαρκεί επί πολλούς μήνες είναι λογικό να έχουν αναπτύξει τόσες όμορφες ιστορίες.

 

Και η ιστορία που παρέθεσε ο Arachnida έχει μια λατινοαμερικανική αίσθηση, και δεν εννοώ μόνο τι όνομα του Ζοζέ βέβαια, αλλά μάλλον την αίσθηση του "θαύματος" τόσο προσφιλή σ'αυτές τις Καθολικές χώρες.

[Oberon]

bump λόγω εποχής.

[Παρατηρητής]

bump λόγω εποχής.

 

Εδώ και τρία χρόνια έχω αφιερωθεί στο κυνήγι των χριστουγεννιάτικων θρύλων. Μακάρι να είχα και την πολυτέλεια να ταξίδευα στον κόσμο και να μάθαινα περισσότερους. Ωραίοι θρύλοι είναι επίσης αυτοί του Κράμπους και του Τζακ Φροστ. Ο πρώτος είναι ο δαίμονας που επισκέφτονταν τα παιδιά αν ήταν άτακτα σε αντίθεση με τον Σίντερκλας (Άη Βασίλη-Άη Νικόλα). Για φαντάσου να τον δεις να σε περιμένει στο έλατο αντί για τον αναμενόμενο καλοσυνάτο άγιο...!

Και ναι, η Μπεφάνα είναι απο τους αγαπημένους μου θρύλους

[Oberon]

Kαι μένα, εμφανώς, με ενδιαφέρουν αυτοί οι θρύλοι πολύ. Ίσως θα μπορούσες να έκανες ένα copy-paste από κάποιο κείμενο σχετικά με τον Jack Frost εδώ στο τόπικ, ή να έγραφες ο ίδιος την ιστορία του?

 

Ένα ενδιαφέρον βιβλίο που είδα πριν κανα δυο χρόνια είναι το Η ζωή και οι περιπέτειες του Σάντα Κλάους, γραμμένο από τον Lyman Frank Baum συγγραφέα του Μάγου του Οζ (εκτενέστατη παρουσίαση των βιβλίων της σειράς και του Μπάουμ ετοιμάζω ήδη για άλλο τόπικ).

 

Το Ελληνικό βιβλίο από τις εκδόσεις Πατάκη έχει εικονογράφηση από την Ελένη Τσαμπρά και μετάφραση από τον Φίλιππο Μανδηλαρά, αλλά το αρχικό κείμενο στα Αγγλικά υπάρχει δωρεάν στο Ιντερνετ.

Το βιβλίο αυτό αν και δεν περιγράφει ούτε τη ζωή του Αη Βασίλη, ούτε του χριστιανού αγίου Santa Claus/Saint Nicholas είχε πολλά να κάνει με τη διάδοση της εικόνας του αγίου, όσο και η διαφήμηση της Coca Cola - εντελώς άσχετη από το βιβλίο βέβαια - στο τέλος του 19ου αιώνα όπου τον έδειχνε για πρώτη φορά ακριβώς με τη μορφή που λίγο πολύ τον ξέρουμε σήμερα.

 

Το Life and Adventures of Santa Claus είναι καθαρά fantasy novel, πανέμορφο από κάθε άποψη, τοποθετημένο στο "σύμπαν" του Οζ αν και δεν έχει άμεση σχέση με τη χώρα του Οζ, αλλά διαδραματίζεται στο Νότο πέρα από την έρημο που χωρίζει το Οζ από την υπόλοιπη ήπειρο "Nonestica", στο δάσος του Burzee.

Εκεί, οι αθάνατες νεράιδες και ο Πατέρας του Δάσους υιοθετούν ένα εγκαταλελειμένο μωρό. Ή, για να είμαι πιο ακριβής, το υιοθετεί μια νεράιδα η Necile, πηγαίνοντας αντίθετα με το Νόμο του Πανάρχαιου Δάσους. Το αγοράκι ονομάζεται "Neclaus" που σημαίνει "Ο μικρούλης της Necile".

Μετά, περιγράφεται η παιδική του ηλικία στο Burzee μαζί με τις νεράιδες και τα άλλα όντα, η μύησή του από τον Ak, τον Πατέρα του Δάσους που λέγεται και Master Woodsman και αργότερα η ενηλικίωσή του και η αγάπη του για τους φτωχούς κλπ. αλλά και η συνεχής σχέση του με τον κόσμο του Burzee και τα αθάνατα και θνητά όντα που κατοικούν την ήπειρο (μεταξύ αυτών και τον Jack Frost που ανέφερε ο Παρατηρητής πιο πάνω), όπως και η δική του "άνοδος" σε αθάνατο ον.

 

Να ένα λινκ όπου μπορείτε να διαβάσετε όλο το βιβλίο μαζί με τα εξαιρετικά όμορφα αρχικά σχέδια της Mary Cowles Clark! (Aλλά και η Ελληνική έκδοση διαθέσιμη στα βιβλιοπωλεία δεν είναι καθόλου κακή).

 

http://digital.lib.umn.edu/clr-baum/assets/baulife.htm

 

Και ένα λινκ για όσους θέλουν να κατεβάσουν το βιβλίο (χωρίς δυστυχώς τα σχέδια).

 

http://www.gutenberg.org/etext/520

Edited December 25, 2008 by Dain

[Tiessa]

Έχω ένα πολύ όμορφο βιβλίο από τη σειρά του Time-Life "The Enchanted World". Λέγεται "The book of Christmas" και αφορά όχι μόνο τα Χριστούγεννα αλλά γενικότερα όλη την εποχή του χειμώνα, με εκτεταμένες αναφορές όχι μόνο σε θρύλους αλλά και σε έθιμα του βορρά από το Νοέμβριο μέχρι το Φεβρουάριο.

 

Να μια απεικόνιση της Μπεφάνα από το εν λόγω βιβλίο:

 

 

Εμένα επίσης μου αρέσουν ιδιαίτερα τα έθιμα και οι θρύλοι που έχουν σχέση με το θέμα του ηλιοστάσιου, από όπου αντλούμε, τα περισσότερα Χριστουγεννιάτικα έθιμα. Αρκεί να σκεφτούμε το φόβο των ανθρώπων στο βορρά, 1000, 2000, 3000 χρόνια πριν, όσο οι μέρες μίκραιναν ολοένα και περισσότερο (κι όσο βορειότερα πάμε τόσο πιο μικρές ήταν οι μέρες), ότι μπορεί ο ήλιος να χάνει τη δύναμή του και το σκοτάδι να κυριεύει τον κόσμο. Τα μισά τουλάχιστον από τα έθιμα γύρω από τα Χριστούγεννα έχουν σχέση με το φως και την επάνοδό του στον κόσμο.

 

Η εικονίτσα και το κείμενο που τη συνοδεύει είναι επίσης από το ίδιο βιβλίο:

The day of the Solstice

From time before memory, people danced to make magic, and throughout Europe, they danced at the solstice as a defence against the dark. The recollection of those early ceremonies lived in the form of village sword dances, performed on the shortest of days, December 21. Clothed in elaborate ribboned costumes, men would circle sunwise -from left to right, in the apparent path of the sun- using the swords they bore to form patterns in the air. The most important pattern marked the climax of the dance: It was a six-pointed star, the earthly symbol of the longed-for sun.

[Oberon]

Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, Βάσω! Και πράγματι οι μύθοι και θρύλοι της εποχής αυτής είναι πανάρχαιοι και πολύ πλούσιοι γι'αυτό και μ'αρέσει να τους "σκαλίζω" ακόμα και εκτός εποχής.