Πολιτική και επιστημονική φαντασία

[nikosal]

Πόσο στέρεη είναι η σχέση επιστημονικής φαντασίας και πολιτικής; Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι σε πολλά βιβλία εφ, ιδιαίτερα στις ουτοπίες και τις αντι-ουτοπίες (ή εσείς τις λέτε δυστοπίες; Όπως σας αρέσει...), η πολιτική είναι παρούσα αφού ο συγγραφέας επιχειρεί είτε σε πρώτο πλάνο, είτε -έστω- στο περιθώριο της κεντρικής πλοκής, να περιγράψει ένα κόσμο δομημένο σε κοινωνικοπολιτικό σύστημα λίγο ή πολύ διαφορετικό από το δικό μας. Αν αυτό δεν είναι πολιτική, τότε τι είναι;

 

Απάντηση: Αυτό δεν είναι πραγματική πολιτική. Και να γιατί -αρχίζοντας από τα εύκολα.

 

Στις πιο γνωστές αντί-ουτοπίες, όπως πχ. στο 1984 ή το κινηματογραφικό Μπραζίλ, ένα ολοκληρωτικό σύστημα ελέγχει ασφυκτικά την άχαρη ζωή των πολιτών, που έχουν απολέσει και την ελάχιστη πολιτική εξουσία. Φυσικά ο Όργουελ (για να μείνουμε στο 1984) κάνει μια απαισιόδοξη προέκταση στο μέλλον, χρησιμοποιώντας την υπερβολή για να ασκήσει κριτική στο σοβιετικό μοντέλο, που εκείνη την εποχή ήταν κυρίαρχο στη σταλινική αριστερά. Δικαίωμα του συγγραφέα η υπερβολή. Αυτό όμως που απουσιάζει από το βιβλίο είναι η πολιτική εξήγηση του πώς ο κόσμος οδηγήθηκε εκεί που βρίσκεται. Ποιες μάχες δόθηκαν και χάθηκαν, σε τόσο κοντινό στο σήμερα μάλιστα χρόνο, ώστε ο λαός να χάσει σε τόσο απόλυτο βαθμό την πολιτική εξουσία και να μεταβληθεί σε κοπάδι προβάτων; Και, άραγε, από τις μάχες αυτές, δεν έμεινε τίποτα;

 

Η κοινωνική πραγματικότητα, όπως την έχουμε γνωρίσει, είναι διαφορετική. Δικτατορικά, ολοκληρωτικά καθεστώτα έχουν υπάρξει πολλά στον 20ο αιώνα. Επιβλήθηκαν, κατέστειλαν, κυριάρχησαν πολιτικά και κοινωνικά -αλλά για σύντομο διάστημα. Έκαναν τον κύκλο τους. δεν άντεξαν για πάντα. Ακόμα και στη διάρκεια της κυριαρχίας τους, είχαν αντιφάσεις, παρουσίασαν ρωγμές, παρενοχλούνταν διαρκώς από κάθε μορφής αντίσταση, ομαδική ή ατομική. Για παράδειγμα, η Ελλάδα των συνταγματαρχών κάθε άλλο παρά ακλόνητη ήταν. Επιβίωσε όσο επιβίωσε και όταν κατάρρευσε γνωρίσαμε μια ανεπανάληπτη άνθιση κάθε είδους οργάνωσης, οι περισσότερες των οποίων διατηρούσαν πυρήνες στη διάρκειά της. Πού είναι οι πυρήνες στο 1984; Και πόσο ρεαλιστικός είναι ένας κόσμος που έχει προέλθει από την ακραία, απόλυτη, αδιαφιλονίκητη καταστολή κάθε πολιτικοποίησης; Κατά τη γνώμη μου, ελάχιστα.

 

Εξίσου μη ρεαλιστικός είναι ο κόσμος μιας από τις πιο γνωστές ουτοπίες, ο κόσμος του Σταρ Τρεκ. Σε αυτό κυρίαρχη πολιτική δύναμη είναι η ηθική. Πώς κατορθώνει όμως η ηθική να κερδίζει αυτή την επίζηλη θέση και να καθορίζει τις κοινωνικές σχέσεις; Ξέρουμε για παράδειγμα ότι η εφεύρεση των ρεπλικέιτορς έχει λύσει το ζήτημα των υλικών παροχών και έχει ωθήσει το χρήμα στην εξαφάνιση. Έτσι ο κόσμος κινείται από την προσωπική φιλοδοξία του καθενός για προσωπική βελτίωση, η κλοπή δεν είναι πλέον απαραίτητη, το οικονομικό έγκλημα, το αλκοόλ, το κάπνισμα, κάθε βλαβερή προσωπική συνήθεια έχει εκλείψει (και το χαίρομαι το Σταρ Τρεκ για αυτό). Αλλά υπάρχει μια μικρή ενοχλητική λεπτομέρεια: Απουσιάζει ο κόσμος, το κοινωνικό υποκείμενο και η πολιτική κίνηση που έκαναν τα παραπάνω εφικτά. Κάπου στο βάθος υπονοείται ότι η κοινωνία πέρασε στην ωριμότητα μετά από ένα καταστροφικό πυρηνικό πόλεμο -ξέρουμε όμως ότι δεκάδες πόλεμοι ως τώρα δεν είχαν ανάλογο αποτέλεσμα. Αυτό λοιπόν που λείπει, είναι ποιες πολιτικές δυνάμεις ανέλαβαν, μόχθησαν, συγκρούστηκαν, επέβαλαν αυτές τις αλλαγές. Αυτό που λείπει, είναι ο τρόπος, τα πολιτικά όργανα, οι πολιτικές συγκρούσεις, οι κοινωνικές συνθήκες που έκαναν δυνατές τις αλλαγές.

 

Ως αποτέλεσμα αυτής της αφαίρεσης, από τον κόσμο του Σταρ Τρεκ απουσιάζουν ενοχλητικά ορισμένες λεπτομέρειες. Τι γίνεται στην Ομοσπονδία όταν ένας πολίτης επιθυμεί να ζήσει μέσα σε ένα διαφορετικό κοινωνικό σύστημα; Πού απευθύνεται, πώς προπαγανδίζει την άποψή του; Πώς διαδηλώνει υπέρ της;

 

Μπορώ να κάνω πιο κατανοητό αυτό που εννοώ αν ανατρέξω στη δεκαετία του '80. Να σας θυμίσω ότι τότε για την ελληνική (σταλινική) αριστερά η Σοβιετική Ένωση και ολόκληρο το ανατολικό μπλοκ αποτελούσε μοντέλο. Ένας καλύτερος κόσμος, χωρίς φτώχεια, χωρίς ανεργία, χωρίς υλικές ελλείψεις. Ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» φρόντιζε για τα πάντα και ο γιγαντιαίος ρεπλικέιτορ του κράτους εξασφάλιζε δουλειές, αγαθά, σπίτια, νοσοκομεία, σχολεία. Και η αντιπολίτευση σε αυτό το μοντέλο, έλεγε «πού είναι η πολιτική εξουσία»; Σοσιαλισμός σημαίνει νοσοκομεία και σχολεία; Αυτά τα εξασφαλίζει και ο καπιταλισμός. Σοσιαλισμός δεν σημαίνει όλη η εξουσία στην εργατική τάξη και στα εργατικά συμβούλια; Σοσιαλισμός δεν σημαίνει αποφασίζω για το μέλλον μου, για το παρόν, για τις πράξεις μου και ταυτόχρονα έχω το δικαίωμα να μιλήσω ελεύθερα για τις διαφωνίες μου; Πράγματι, αυτός είναι ο σοσιαλισμός. Όχι ένα κοινωνικό σύστημα «ισότητας στην ευδαιμονία», αλλά ένα κοινωνικό σύστημα στο οποίο ο τελευταίος τροχός της αμάξης (το πολιτικό υποκείμενο) έχει άποψη και το δικαίωμα να διεκδικήσει την εφαρμογή της.

 

Πού είναι λοιπόν το πολιτικό υποκείμενο στο 1984 και πού είναι στο Σταρ Τρεκ; Απουσιάζει. Οι συγγραφείς το έχουν προσπεράσει, σαν να γίνεται να φτάσεις στο τέλος της διαδρομής χωρίς να χαράξει κανείς το δρόμο.

 

Υπάρχουν εξαιρέσεις; Σαφώς, πολλές. Μερικοί συγγραφείς εφ είναι κοινωνικά και πολιτικά πιο έμπειροι, πιο διεισδυτικοί και κατορθώνουν έτσι να κάνουν τα έργα τους ρεαλιστικά. Το πιο κλασικό παράδειγμα είναι η ΛεΓκεν. Στους Dispossessed (Ο αναρχικός των δύο κόσμων) όχι μόνο περιγράφει τη ιστορική διαδρομή αλλά επιπλέον παρουσιάζει κάτι πολύ σημαντικό, την απόγνωση του κύριου χαρακτήρα όταν μένει χωρίς πολιτικά εργαλεία στα χέρια για να διεκδικήσει την εφαρμογή της άποψής του. Ο Σάβεκ είναι ουσιαστικά απόβλητος σε δύο κόσμους. Και καλά στον καπιταλιστικό, όπου τα πάντα είναι ενάντια στις αρχές του, αλλά στο δικό του κόσμο; Αυτόν που έχει τόσο ανυστερόβουλα υπερασπιστεί; Ναι, τον έχει και πιστεύει σε αυτόν. Όταν όμως κάποια στιγμή διεκδικεί το άνοιγμα προς τον Ουράς δεν διαθέτει κανένα πολιτικό εργαλείο για να το πετύχει. Καταλήγει κακήν κακώς για ακρόαση σε ένα ανώτατο πολιτικό συμβούλιο και καθώς οι δυνατότητές του (ως μονάδα απέναντι στο γρανίτη της -υποτίθεται απούσας- εξουσίας) είναι πενιχρές, τσακίζεται χωρίς κόπο. Η ΛεΓκεν νομίζω πιάνει ακριβώς το νόημα της πολιτικής, την κίνηση του πολιτικού υποκειμένου και τις συνέπειές της. Αυτό ακριβώς που λείπει από δεκάδες άλλα «πολιτικά» έργα επιστημονικής φαντασίας...

[Oberon]

Eξαιρετικό θέμα, Νικ. Και απάντησε και στην ερώτηση που έκανα στο τόπικ του Φεστιβάλ. Εξαιρετικό και τεράστιο, και σίγουρα δεν θα μπορούσα να εξαντλήσω όσα θα ήθελα να πω - για να μην πούμε όσα θα ήθελα να λέγαμε όλοι - μόνο σε ένα ποστ, οπότε θα αναφερθώ σε 2-3 πράγματα μόνο, και σε άλλα ποστς το αναλύω περισσότερο. (Παρ'όλο που βγήκε σεντόνι και αυτό το ποστ εκ των υστέρων). :tongue:

 

Λοιπόν, σε σχέση με την πολιτική βλέπω την ε.φ. να έχει δύο ρόλους, οι οποίοι δεν αφορούν στην πολιτική μόνο.

Ο ένας είναι η ε.φ. σαν αλληγορία, δηλαδή σαν ένας παραμορφωτικός καθρέφτης, που επιτηδευμένα χρησιμοποιεί ένας συγγραφέας - ειδικά της λεγόμενης "στρατευμένης" ε.φ. - ώστε να σατιρίσει/σχολιάσει την παρούσα κατάσταση της ανθρώπινης κοινωνίας σε σύνολο. Ο καθρέφτης αυτός εντείνει κάποια χαρακτηριστικά ώστε να γίνουν σαφέστερα και να οριστούν καλύτερα, και βασισμένος σ'αυτή την "οπτική" αν θέλεις, να τα χρησιμοποιήσει για να πει αυτό που θέλει να πει. Παράδειγμα αποτελούν ο Orwell που ανέφερες πιο πάνω, ο Stanislaw Lem - σε ορισμένα βιβλία του - ακόμα και ο Douglas Adams.

Οι αντι-ουτοπίες (μ'αρέσει η λέξη, btw) ή έστω δυστοπίες που περιγράφινται δεν έχουν το ρόλο της "προφητικής" ή "μελλοντολογικής" ε.φ. αλλά της κοινωνικής κριτικής.

Ο άλλος ρόλος της ε.φ. - στα έργα τα οποία έχουν κάποιο βάθος και ασχολούνται με την πολιτική - είναι ο "προφητικός" και μελλοντολογικός, σε ιδανικές συνθήκες μιλώντας, όπου ο συγγραφέας *προτείνει* μια εναλλακτική κοινωνία στην οποία περιγράφεται μια νέα ιδεολογία, ένα νέο κοινωνικό μοντέλο, ένα νέο πολιτικό σχήμα.

Και αυτή η ε.φ. βέβαια αντανακλά το παραδεδεγμένο status της εποχής που γράφτηκε, αλλά προχωρά ίσως περισσότερο. Πράγματι, όπως λες παραπάνω, λίγα τέτοια έργα εμβαθύνουν πραγματικά στην εξέλιξη μιας κοινωνίας και βέβαια δεν περιγράφουν και τα στάδια από τα οποία πέρασε η κοινωνία του 30ου π.χ. αιώνα για να φτάσει εκεί που έφτασε, ειδικά όσον αφορά στην εξέλιξη της πολιτικής σκέψης και πράξης.

Πιθανά αυτό να οφείλεται τόσο λόγω της αναγκαίας εμπορικότητας που πρέπει να έχει ένα βιβλίο για να εκδωθεί, όσο και της διστακτικότητας αρκετών συγγραφέων οι οποίοι σίγουρα δεν θα ήθελαν να αγγίξουν "θέματα που πονάνε" στις κοινωνίες τις οποίες ζουν. Κυρίως δηλαδή στις ΗΠΑ και τη Βρετανία, αλλά πιθανά και σε χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ.

 

Δεν είναι να απορεί κανείς βέβαια που περισσότερες "παράξενες" ιδεολογίες και πολιτικοκοινωνικά μοντέλα έχουν εμφανιστεί σε βιβλία της λεγόμενης "soft" ε.φ. Το έδαφος εκεί είναι πιο πρόσφορο από οτι στην κλασσική "hard" ε.φ. ακριβώς λόγω της πιο κοινωνιολογικής/ανθρωπολογικής φύσης του υπο-είδους αυτού.

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τη fantasy.

 

Στην τηλεοπτική ε.φ. βέβαια τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα αφού υπάρχει αρκετή λογοκρισία που όμως παίρνει τη μορφή της ανάγκης για υψηλή θεαματικότητα. Το Σταρ Τρεκ, τόσο λόγω της φύσης του όσο και της 40ετούς πορείας του έχει ασχοληθεί με το θέμα της πολιτικής στο μέλλον, για να το πω πολύ απλά, σε αρκετά επεισόδια. Μάλιστα έχουν γραφτεί και σχετικά βιβλία. Όμως οι παραγωγοί έχουν συχνά αποφύγει να "σκαλίσουν" πολύ το *πώς* έφτασε η ανθρώπινη κοινωνία στον ουτοπικό κόσμο της Ομοσπονδίας του 24ου αιώνα.

Ακόμα και η νεώτερη σειρά Star Trek:Enterprise η οποία είναι χρονικά πιο κοντά σε μας από όλες, δεν ασχολήθηκε πολύ με τον 21ο αιώνα και ειδικά το τι συνέβη μετά τον σύντομο πυρηνικό όλεθρο.

Γνωρίζουμε πως οδηγήθηκε εκεί η ανθρωπότητα - ευγονική και άκρατος εθνικισμός/ρατσισμός, αδιαφορία των πλουσίων για τους φτωχούς, πολιτική διαφθορά, τρομοκρατία κλπ - αλλά στην πραγματικότητα το Σταρ Τρεκ βασίζει τη "μελλοντική ιστορία" του σε κάποια βασικά "conceits", τα οποία όμως στέκουν απόλυτα!

 

Το ένα είναι η πτώση του πολιτισμού στα μέσα του 21ου αιώνα για τους λόγους που ανέφερα παραπάνω. Το άλλο όμως είναι ο παράγοντας Χ! Η επαφή με ένα εξωγήινο φιλικό πολιτισμό! Και μόνο αυτό το γεγονός λειτουργεί ουσιαστικά σαν τσουνάμι, σαν τους διαύλους που άνοιξε ο Ηρακλής για να στρέψει τα νερά του ποταμού και να καθαρίσει τις Κόπρους των Στάβλων του Αυγεία! Όταν δηλαδή προσπαθεί κάποιος συγγραφέας ή και μελλοντολόγος να φτιάξει ένα νέο μοντέλο, να περιγράψει μια μελλοντική κοινωνία και τις ανάλογες πολιτικοκοινωνικές ιδεολογίες, μπορεί να το κάνει μέσα στα πλαίσια του *ήδη γνωστού*, χωρίς να βάλει κάποιον εξωγενή παράγοντα Χ. Ή μάλλον *απρόβλεπτο* παράγοντα Χ.

Και εδώ είναι το παράξενο. Οι "παράγοντες Χ" υπάρχουν και λειτουργούν πάντα, αλλά κανείς δεν μπορεί να τους προβλέψει. Ένα παράδειγμα είναι η εφεύρεση του αεροπλάνου. Αν δεν είχε εφευρεθεί το αεροπλάνο, θα είχε γίνει 2ος Παγκόσμιος Πόλεμος, έτσι όπως έγινε? Θα είχε γίνει καν? Το αεροπλάνο είναι ένας παράγοντας Χ που έστρεψε σε άλλη πορεία την ανθρωπότητα ολόκληρη. Η Επανάσταση στη Ρωσία είναι ένας άλλος, και συνεχώς εμφανίζονται καινούργιοι.

Όταν όμως ο συγγραφέας προσπαθεί να προβλέψει αυτούς τους παράγοντες, ειδικά αν έχουν τόσο τεράστια επιρροή όσο η επαφή με τους Βουλκάνιους στο Τρεκ, τότε πάμε μάλλον στο χώρο της fantasy εν μέρει.

Όπως έλεγε και ο Hari Seldon, όσο περισσότερο προσπαθεί κανείς να προβλέψει μικρότερης κλίμακας τάσεις - καταλήγωντας στο άτομο - τόσο πιο δύσκολο είναι για την Ψυχοιστορία να είναι ακριβής.

Πιθανόν λοιπόν, ένας βασικός λόγος που οι συγγραφείς ε.φ. αποφεύγουν να περιγράψουν τα στάδια μέσα από τα οποία μια κοινωνία εξελίχθηκε έτσι ώστε να αυτοκυβερνάται μέσα από το Α ή Β ή Γ πολιτικό σύστημα, είναι πως τα στάδια αυτά είναι σχεδόν τελείως aribtrary (μου διαφεύγει η Ελληνική λέξη αυτή τη στιγμή) για το μέλλον.

Όχι πως δεν θα ήταν ενδιαφέροντα πολύ, αλλά ενώ για το παρελθόν μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα πώς και γιατί εξελίχθηκαν τα πράγματα όπως εξελίχθηκαν - 

αφού ήδη γνωρίζουμε τους διάφορους μικρότερης ή μεγαλύτερησ σημασίας παράγοντες Χ, για το μέλλον απλά δε γίνεται. Ή τουλάχιστον δεν γίνεται εύκολα τόσο ώστε να το κάνουν περισσότεροι συγγραφείς. Εκτός αν φτιάξει κάποιος ένας εντελώς φανταστικό εξ αρχής κόσμο, όπως το Dune ή το Star Wars, oπότε εκεί αλλάζει το πράγμα.

Για την ε.φ. όμως που ασχολείται με τη "μελλοντολογική κοινωνιολογία/πολιτική επιστήμη" στη Γη, είναι αρκετά πιο δύσκολο.

Ένα παράδειγμα πάντως ενός πιθανού παράγοντα Χ που δυνητικά μπορεί, αν συμβεί, να αλλάξει την πορεία της κοινωνίας ολόκληρης και φυσικά και τα πολιτικά της πρότυπα/σχήματα είναι η λεγόμενη Singularity, που πρωτοανέφερε ο Vernor Vinge πριν 10-15 χρόνια. Η δημιουργία δηλαδή μιας αυτοεξελισσόμενης και αυτοσυντήρητης τεχνητής νοημοσύνης.

Νέες πολιτικές ιδεολογίες, νέες κοινωνίες μαζί με την επέκταση στα άστρα συζητώνται σε ένα περιβάλλον "hard sci-fi" αλλά με τεράστια δημιουργικότητα στο υπέροχο site Οrion's Arm. http://www.orionsarm.com , όπου μεταξύ άλλων έχουν φανταστεί και τα στάδια της συνολικής εξέλιξης μέχρι 10000 χρόν;ια στο μέλλον! Αξίζει τον κόπο να το δει κανεις, πραγματικά!!

 

Όσο για το Σταρ Τρεκ, οι πολίτες της Ομοσπονδίας έχουν το δικαίωμα να φύγουν από το "κοινωνικό" της σύστημα. Αλλά δεν είναι και όλοι ευχαριστημένοι, ούτε και η Ομοσπονδία είναι "αγία", γι'αυτό και δημιουργήθηκαν οι Maquis. ;)

 

Ειλικρινά ελπίζω να μην είμαι εκτός του θέματος. Με ενδιαφέρει πολύ το ζήτημα, οπότε θα επανέλθω με άλλα σχόλια αργότερα. Και πάλι thanks που το άνοιξες, Nικ.

Edited May 27, 2007 by Dain

[voodoo4]

nikosal θα διαφωνήσω μαζί σου, όσον αφορά το 1984

 

Αυτό όμως που απουσιάζει από το βιβλίο είναι η πολιτική εξήγηση του πώς ο κόσμος οδηγήθηκε εκεί που βρίσκεται. Ποιες μάχες δόθηκαν και χάθηκαν, σε τόσο κοντινό στο σήμερα μάλιστα χρόνο, ώστε ο λαός να χάσει σε τόσο απόλυτο βαθμό την πολιτική εξουσία και να μεταβληθεί σε κοπάδι προβάτων; Και, άραγε, από τις μάχες αυτές, δεν έμεινε τίποτα;

 

Νομίζω πως είναι προφανές γιατί δεν το κάνει. Δε χρειάζεται να το κάνει. Ο κόσμος της εποχής του, είχε δώσει ήδη δείγματα γραφής για το πως μπορούν τεράστιες μάζες ανθρώπων να παραχωρήσουν εν λευκώ την εξουσία σε μια ελίτ (βλ. Σοβ. Ένωση) ή και σε ένα μόνο άτομο (βλ. Ναζιστική Γερμανία).

Η διαδρομή καταντούσε τόσο προφανής, όσο και η πορεία προς ένα μετα-αποκαλυπτικό κοσμό, απόρεια ενός πυρηνικού ολέθρου, για τους λογοτέχνες του ψυχρού πολέμου.

 

Ούτως ή άλλως, σκοπός του συγγραφέα (και πολλών άλλων συγγραφέων) ήταν να στιλιτεύσει και να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Και ο καλύτερος τρόπος ήταν περιγράφοντας την κατάληξη σε ένα ζοφερό μέλλον. Όχι ένα μέλλον 500 χρόνια μετά, αλλά ένα κοντινό μέλλον. Απόρεια μιας πιθανής πορείας με βάση το "σήμερα" του συγγραφέα και τις διδαχές του παρελθόντος.

 

Μην ξεχνάς πόσους ανθρώπους αφύπνισε αυτό το βιβλίο και πόσο επηρέασε (και επηρεάζει) την παγκόσμια πολιτική σκέψη.

Δεν ταρακουνήθηκαν χωρίς λόγο.

 

Η κοινωνική πραγματικότητα, όπως την έχουμε γνωρίσει, είναι διαφορετική...

ολοκληρωτικά καθεστώτα...Έκαναν τον κύκλο τους. δεν άντεξαν για πάντα...

 

Θυμίσου τη δικτατορία του Φράνκο. Θυμίσου πόσες δεκαετίες άντεξε. Ένα καθεστώς σύμμαχος του άξονα, σε ένα κόσμο που κυριαρχείτο από τους αντιπάλους-νικητές.

Πόσες δεκαετίες κράτησε η απομώνοση της Κίνας, ή το σιδηρούν παραπέτασμα.

Και μπορεί να υπήρχαν θύλακες αντίστασης, αλλά ως επί το πλείστον τέτοια μακρόβια καθεστώτα έπεφταν από εξωγενείς παράγοντες.

Επιπλέον, ο Όργουελ δε μιλάει για καθεστώς που διαρκεί αιώνες. Μιλάει για ένα καθεστώς λίγων δεκαετιών.

Κι αν δεν περιγράφει οργανωμένες ομάδες αντίστασης, δε σημαίνει ότι τις αποκλείει. Απλώς δεν είναι αισθητή η παρουσία τους, όπως σε πολλά πραγματικά καθεστώτα.

 

 

Καταλήγεις: "Πού είναι λοιπόν το πολιτικό υποκείμενο στο 1984 και πού είναι στο Σταρ Τρεκ;"

Δεν ξέρω για το Σταρ τρεκ, δε μου πολυάρεσε και δεν το έβλεπα. Πάντως στο 1984 το πολιτικό υποκείμενο είναι εκεί, προσπαθεί να αποβάλλει τη χρόνια πλύση εγκεφάλου και να αντισταθεί, να εκφράσει άποψη, αλλά ισοπεδώνεται από μια καλά οργανωμένη μηχανή πριν τα καταφέρει. Κάτι που επίσης έχει γίνει σε πολλά πραγματικά καθεστώτα.

 

*EDIT*

Dain η αναφορά σου στον "παράγοντα Χ" και την τεχνητή νοημοσύνη, μου έφερε στο μυαλό το "Δεν έχω στόμα και πρέπει να ουρλιάξω" και ταινίες σαν το Terminator.

Γενικά έχει δημιουργηθεί ένα κλίμα τρόμου για ένα τέτοιο μέλλον και η ΕΦ έχει παίξει μεγάλο ρόλο σ'αυτό.

Έτσι μου 'ρχεται να βάλω το PC στην πρέσσα και να φωναξω "You're terminated, fucker!"

Edited May 27, 2007 by voodoo4

[Filotechnos]

Ενδιαφέρουσες οι απόψεις σου, nikosal, και κατά το πλείστον τείνω να συμφωνώ. Μάλιστα, είχα γράψει ένα μυθιστόρημα το 1999, και που εκδόθηκε το 2000 σε POD format από την Xlibris (τότε δεν ζητούσαν λεφτά), αφορώντας και το κοινωνικό σκέλος (πολιτική -- θρησκεία -- επιχείρηση) της επιστημονικής φαντασίας. Προβλέπω σ’ αυτό περαιτέρω αποφατικές και αυστηρότερες γεωπολιτικές και κοινωνικοπολιτικές διατάξεις ανά τον κόσμο λόγο έλλειψης συμμόρφωσης προς απλούς αλλά βασικούς κανόνες που συνάδουν τον άνθρωπο με την φύση του.

 

Ο εκτροχιασμός αυτός προέρχεται (στο βιβλίο) από τρεις κύριες πηγές: 1) εκτόπιση της φυσικής πραγματικότητας (λόγου χάρη, άσκηση vs καθισιό, μέτρο vs υπερβολή, συμφυής αλήθεια vs εικονική αληθοφάνεια, κ.α.), 2) εκμετάλλευση της παιδικής άγνοιας και αθωότητας (αντικατάσταση της ιστορίας από το παρόν ή και από ένα εικαστικό μέλλον αποτελούμενο από φαντασία χωρίς σκέψη, σπατάλη παιδικών -- και γονικών -- πόρων σε άγονες και πρόσκαιρες ενασχολήσεις αλλά επικερδείς για τους προαγωγούς των), 3) το χάσιμο του εαυτού σε μία φρενήρης κούρσα προς … προς … τα πού; Τρέχουμε όλοι, όπως τα αγρίμια στο κοπάδι, και δεν ξέρουμε για πού ή και γιατί. Και δεν μπορούμε να το μάθουμε … γιατί το σώμα μας και το μυαλό μας είναι πολύ εξαντλημένα από αυτήν την (εθελό;)τυφλη αναμέτρηση και ασφυκτική διαπάλη για να σκεφτούν λογικά, καθαρά και ανθρώπινα. Παρεμπιπτόντως, αν δεν κάνω λάθος ο Όργουελ ήταν σοσιαλιστής, και μάλιστα σε ένα σημείο του 1984 αναφέρει την λέξη INGSOC (INGlish SOCialism). Στις παλιές αγγλικές γραφές το England, English, κτλ, γράφονταν με ‘I’ και όχι με ‘E’, Ingland, Inglish, κτλ. Όπως θα δεις στο απόσπασμα, παραθέτω από διαλέξεις ή και έργα του G.O. και δεν τον δείχνουν για άνθρωπο ακραιοτήτων.

 

Θα ανεβάσω τον πρόλογο και το πρώτο κεφάλαιο στο sci-fi board για να το διαβάσεις ή να το διαβάσουν όσοι ενδιαφέρονται. Δυστυχώς είναι στα αγγλικά -- ίσως να ψάξω να βρω κάποιον να μεταφράσει το βιβλίο στο μέλλον … μεταφραστές υπάρχουν … χρήματα όμως ‘γιόκ’. Ο ελεύθερος χρόνος μου δεν επαρκεί για να κάνω εγώ ο ίδιος την μετάφραση και να την κάνω σωστά.

 

Τα σχόλιά σου, όπως και των άλλων της παρέας, είναι επωφελή και ζουμερά.

[araquel]

χμμμ... οριακά εντός του θέματος από τη μία, ουσιωδώς εντός από την άλλην (προλογίζω αυτά που θα γράψω).

 

από όσο θυμάμαι, μια κάπως διαφορετική προσέγγιση υπάρχει στην τριλογία του άρη του kim stanley robinson.

ενώ υπάρχουν ακόμα τα κράτη και οι διεθνείς οργανισμοί που εξασφαλίζουν την ειρηνική συνύπαρξη τους, τον κύριο λόγο έχουν οι metanationals, οι μεταεθνικές, εξέλιξη των διεθνών (international) εταιρειών. αν θυμάμαι καλά, έχουν αποκτήσει σφαίρες επιρροής που καλύπτουν ολόκληρες χώρες. όποιος έχει διαβάσει τις πρώτες ιστορίες του θεμελίου του ασίμωφ, θυμούνται πώς είχε καταφέρει να αποτρέψει την εισβολή και την κυριαρχία του από γείτονα πλανήτη, χάρη στην τεχνολογική εξάρτηση που είχε αυτός από το θεμέλιο (οικονομική εξάρτηση). κάτι τέτοιο συμβαίνει και στο μέλλον στο οποίο διαδραματίζεται η τριλογία του άρη.

 

έτσι, ενώ η αποστολή στον άρη γίνεται με συμφωνία των κρατών, αμέσως μετά οι μεταεθνικές αρχίζουν να διεκδικούν κομμάτια και σφαίρες επιρροής. αντίστοιχα, οι πρώτοι άποικοι (μεγάλη μερίδα τους) αποφασίζουν και εγκαθιδρύουν τη χαριστική οικονομία (gift economy), μια αρκετά ιδεαλιστική (άρα και ανέφικτη σε μεγάλη κλίμακα) πρακτική όπου ο σκοπός είναι να βγεις μέσα από μια οικονομική συναλλαγή ζημιωμένος (να δώσεις παραπάνω από όσα θα πάρεις). και το αφήνω αυτό εδώ, γιατί όσο ωραίο και αν είναι, δεν εκφράζει καμιά ρεαλιστική προοπτική.

 

αυτό που στο τέλος συμβαίνει είναι -και πάλι άμα θυμάμαι καλά- να υπάρχουν τρία πολιτικοοικονομικά συστήματα. το πρώτο είναι της χαριστικής οικονομίας, το οποίο λειτουργεί 'εντός' της αρειανής κοινωνίας και σε περιορισμένη κλίμακα, ο καπιταλισμός στις συναλλαγές με τη γη αλλά και μεταξύ τους, και ένα περίεργο είδος ιδεαλιστικού χιππισμού , όπου οι spiritual ecologists έχουν αποσυρθεί προσευχόμενοι για την αρειοφάνεια, την ιδεαλιστική μεταμόρφωση άρη (όπως αυτός κατέληξε) και γης, και ζούνε σε αυτόνομες κοινότητες.

 

το τι συμβαίνει στον άρη, μου φαίνεται πιθανό, αλλά δεν θα σταθώ εκεί, αλλά σε αυτό που συμβαίνει στη γη. η ένταση του καπιταλισμού και του δυτικού πρότυπου ζωής έχει οδηγήσει σε πτώση του επιπέδου ζωής. ο υπερπληθυσμός είναι μόνο μία έκφανσή του (αν και από όσο ξέρω, στις χώρες του παγκόσμιου βορρά (δυτικός κόσμος) αυτό που παρατηρείται είναι πτώση του πληθυσμού - η.π.α. και ευρώπη)

και είναι ένα πιθανό σενάριο. η ένταση και η επέκταση κάποιων εταιρειών, τα δίκτυα αλληλοϋποστήριξης και επιρροής που αναπτύσσουν αποτελούν ένα προοίμιο που ταιριάζει σε αυτήν την δυστοπική περιγραφή του ρόμπινσον. αν και αλήθεια είναι ότι δεν την περιγράφει ως αντι-ουτοπία/δυστοπία, παρά ως την καθημερινότητα. δηλ. απλώς αυξάνει την ένταση της σημερινής κατάστασης.

δεν είναι απίθανο το σενάριο όπου η κυβέρνηση ενός κράτους δεν θα έχει παρά διακοσμητικό ρόλο και τον κύριο λόγο θα έχουν ένα σύνολο εταιρειών στη λειτουργία των οποίων θα βασίζεται ο εγχώριος πληθυσμός. και ενώ είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος να πέσουν τα σύνορα, και να χαρεί και λίγο ο john lennon εκεί πάνω, σημαίνει επίσης και οικονομική εξαθλίωση της κατώτερης κοινωνικοοικονομικής τάξης (που αποτελεί ποσοστιαία και τη μεγαλύτερη ομάδα) σε ένα τέτοιο σενάριο.

 

υγ: όλα αυτά είναι από όσα θυμάμαι από την τριλογία του άρη και από δικούς μου συλλογισμούς. καμία αντιστοιχία με την πραγματικότητα -τωρινή ή μελλοντική- δεν είναι απαραίτητη. my brain, not unlike god, moves in mysterious ways...

 

edit: υποθέτω μπορούμε εναλλακτικά να ονομάσουμε το νήμα αυτό "το τόπικ με τα μεγάλα ποστς"...:tongue:

Edited May 28, 2007 by araquel

[nikosal]

Το έργο του Ρόμπινσον, από όσο ξέρω (γιατί δεν έχω διαβάσει Πράσινο και Μπλε Άρη) στέκει καλά στα πόδια του από πολιτική άποψη. Είναι εξαίρεση στον κανόνα, όμως. Μάλιστα ο Άρης αναφέρθηκε στη σχετική πολιτική συζήτηση του 3ου φεστιβάλ εφ από αρκετούς ομιλητές ως θετικό παράδειγμα.

Πολιτικά, έστεκε στα πόδια της και η ιστορική αναδρομή στο Ράμα ΙΙ (στα αρχικά κεφάλαια), όπου το αρκετά θετικό πολιτικά κλίμα του πρώτου βιβλίου (Ραντεβού με το Ράμα) ανατρέπεται πλήρως και περιγράφεται μια ανθρωπότητα που είχε φτάσει στο χείλος της καταστροφής πριν ξαναβρει εν μέρει τη δρόμο της - θυμάμαι ήταν από τα σημεία του Ράμα ΙΙ που άξιζαν.

 

voodoo4 said:

Ούτως ή άλλως, σκοπός του συγγραφέα (και πολλών άλλων συγγραφέων) ήταν να στηλιτεύσει και να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Και ο καλύτερος τρόπος ήταν περιγράφοντας την κατάληξη σε ένα ζοφερό μέλλον. Όχι ένα μέλλον 500 χρόνια μετά, αλλά ένα κοντινό μέλλον. Απόρροια μιας πιθανής πορείας με βάση το "σήμερα" του συγγραφέα και τις διδαχές του παρελθόντος. Μην ξεχνάς πόσους ανθρώπους αφύπνισε αυτό το βιβλίο και πόσο επηρέασε (και επηρεάζει) την παγκόσμια πολιτική σκέψη. Δεν ταρακουνήθηκαν χωρίς λόγο.

Το 1984 πράγματι επηρέασε την πολιτική σκέψη, τη νεολαία, τις τέχνες, αναρίθμητους άλλους συγγραφείς κλπ. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι είναι ένας σταθμός στη λογοτεχνία. Η μεταξύ μας συζήτηση είναι κατά πόσο ήταν ρεαλιστικό πολιτικά. Αμφισβητώντας αυτό δεν μειώνω την αξία του. Ο συγγραφέας έχει δικαίωμα να καταφύγει στην υπερβολή και -πράγματι- δεν έχει καμιά υποχρέωση να δείξει σώνει και καλά ό,τι έχουμε εμείς στο μυαλό μας, πχ. αν υπάρχουν ή όχι οργανωμένες ομάδες αντίστασης (αυτό που εσύ λες

Επιπλέον, ο Όργουελ δε μιλάει για καθεστώς που διαρκεί αιώνες. Μιλάει για ένα καθεστώς λίγων δεκαετιών. Κι αν δεν περιγράφει οργανωμένες ομάδες αντίστασης, δε σημαίνει ότι τις αποκλείει. Απλώς δεν είναι αισθητή η παρουσία τους, όπως σε πολλά πραγματικά καθεστώτα.

Από την άλλη βέβαια το κλίμα που βγαίνει από το βιβλίο είναι η απόλυτη συντριβή κάθε οργανωμένης εστίας αντίστασης. Είναι πιθανή; Ο Χίτλερ, ο Στάλιν, ο Φράνκο πάντως δεν τα κατάφεραν... Και ήταν και οι τρεις απίστευτα σκληροί.

[Guest roriconfan]

Ενδιαφέρον ερώτημα, αν και η απάντηση είναι ολοφάνερη.

 

 

Η επιστημονική φαντασία αποσκοπεί στο να παρουσιάσει εναλλακτικές πραγματικότητες και να μεταδώσει κοινωνικο-πολιτικά μηνύματα που διευρύνουν το μυαλό των αναγνωστών/θεατών. Όχι απαραίτητα να σχολιάσει το πώς δημιουργήθηκαν. Όπως αναφέρθηκε ήδη, η επιστημονική φαντασία είναι «στρατευμένη», δηλαδή απλά παρουσιάζει μια υπερβολική (συνήθως αντιθετική) εκδοχή της κοινωνίας που ζούμε. Μας λέει «τι θα γινόταν αν το τάδε στοιχείο, είχε εξελιχθεί διαφορετικά» και όχι απαραίτητα το «γιατί εξελίχθηκε διαφορετικά». Αν προσπαθούσε να εκλογικεύσει τα πάντα, θα ήτανε λιγότερο πιστευτή. Δεν είναι λάθος να το παίζει χαζός ο συγγραφέας. Πόσες σειρές θα ήτανε το ίδιο ενδιαφέροντες αν για το κάθε πράγμα υπήρχε και μια μαθηματική εξίσωση που το εξηγούσε λογικά;

 

 

Άλλωστε, αν ο πυρήνας μιας ιστορίας είναι ο ανθρώπινος παράγοντας, τότε όλα είναι δυνατά. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα καλούπια στις ανθρώπινες συμπεριφορές, οπότε ότι μορφή κι αν έχει μια κοινωνία που ιδρύθηκε από κάποιον χαρισματικό ή φιλόδοξο ηγέτη, είναι σε γενικά πλαίσια ορθή. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί κάποιον σαν τον Αϊνστάιν που θα πάσαρε την θεωρία της σχετικότητας και θα έφερνε επανάσταση στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα; Ποιος θα μπορούσε να μας πασάρει την δικιά του θεωρία μέσα από μια φανταστική ιστορία χωρίς να τον κοροϊδέψουμε κι ας έχει δίκιο; Το αν μπορεί να επιβιώσει μακροπρόθεσμα μια ιδέα ή μια κοινωνία, εξαρτάται μόνο από τα μυαλά των συμμετεχόντων της και όχι τόσο από την πρακτικότητα ή την ορθότητα τους.

 

 

Δεν θα αποκαλούσα την επιστημονική φαντασία προφητική ή μελλοντολογική. Μπορεί κάποιοι συγγραφείς να ήταν σωστοί στις μελλοντολογικές ιδέες τους. Αλλά στο σύνολο, οι περισσότερες ιδέες είναι άτοπες φαντασιώσεις που είχαν λαϊκή απήχηση στον καιρό που γράφτηκε η ιστορία. Περισσότερο τύχη είναι παρά λογικός υπολογισμός. Θυμάμαι χαρακτηριστικά που η επιστημονική φαντασία στις αρχές του 20^ου αιώνα παρουσίαζε τον 21^ο αιώνα γεμάτο ιπτάμενα αυτοκίνητα, ρομπότ οικιακούς βοηθούς, αποικίες στην Σελήνη, εισβολές Αριανών και τα πάντα να είναι καλυμμένα με καλώδια και ηλεκτρονικά φωτάκια (παλαιού τύπου υπολογιστές). Σχεδόν ποτέ δεν ακουγόταν λέξη για ένα ασύρματο δίκτυο επικοινωνίας, όπως το διαδύκτιο ή τα κινητά τηλέφωνα. Και φαντάζομαι πόσο διαφορετικό θα είναι το μέλλον από όσο το παρουσιάζουνε οι σημερινές ταινίες και σειρές.

[Cyrano]

Ίσως σκοπός κάποιων συγγραφέων δεν είναι να περιγράψουν μια μελλοντική πολιτική κατάσταση (άρα να έχουν την υποχρέωση να μας πουν πως οδηγηθήκαμε σε αυτή). Ας πούμε ότι έχουμε ένα συγγραφέα που τον απασχολεί η πολιτική φιλοσοφία και διαβάζει κάπου μια πολιτική θεωρία για την ιδανική πολιτεία. Ο συγγραφέας μας λοιπόν, αντί να αντικρούσει την πολιτική αυτή θεωρία σε επίπεδο ρεαλισμού (μα πως θα φθάσουμε σε αυτή; αφού η ιστορία διδάσκει ό,τι... κλπ), επιλέγει να χρησιμοποιήσει το φιλοσοφικό εργαλείο που λέγεται “bite the bullet”. Δηλαδή, έστω ότι ο κόσμος που περιγράφει η θεωρία είναι, με κάποιο τρόπο, εφικτός. Ας αφήσουμε κατ' αρχήν κατά μέρος τις δυσκολίες υλοποίησής του κι ας κάνουμε ένα thought experiment να δούμε αν όντως θα λειτουργούσε όπως ιδανικά περιγράφεται.

[Το ίδιο μπορεί να εφαρμοστεί και για κόσμους που θεωρούνται απευκταίοι].

Ασφαλώς δε γράφουν όλοι με αυτό το σκεπτικό κι αυτοί που το κάνουν δεν είναι απαραίτητο ότι το πετυχαίνουν (αν αφήσεις έξω την ανθρώπινη φύση, το έχεις χάσει το παιχνίδι - ομοίως αν κάνεις θετική ή αρνητική προπαγάνδα, στρογγυλεύοντας ή απλοποιώντας τα ερωτήματα). Αλλά είναι ένας τρόπος να φτιάξεις ένα σοβαρό έργο με πολιτικό πυρήνα, παρακάμπτοντας την εξιστόρηση της γενεαλογίας του μελλοντικού κόσμου. Έργο προβληματισμού βέβαια κι όχι οραματισμού.