O Θαυμάσιος Μάγος του Οζ

[Oberon]

 

Ναι, είναι μια από τις πιο γνωστές και αγαπημένες ταινίες του κινηματογράφου. Υπολογίζεται πως ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν δει το Μάγο του Οζ με την αξέχαστη Judy Garland. To δε τραγούδι "Over The Rainbow" είναι επίσης από τα πιο αναγνωρίσιμα τραγούδια του 20ου αιώνα (Kάντε κλικ στους στίχους).

 

Ρωτώντας σχεδόν οποιονδήποτε "τι είναι ο Μάγος του Οζ", η πιθανότερη απάντηση είναι: "Μια παλιά παιδική ταινία, ένα μιούζικαλ με ένα κοριτσάκι το οποίο ένας κυκλώνας φέρνει στη μυθική χώρα του Οζ". Και θα ήταν σωστή η απάντηση.

 

Αλλά δεν είναι παρά η κορυφή, ή μάλλον, *μία* από τις κορυφές του παγόβουνου!

 

Γιατί αν ρωτήσετε οποιονδήποτε "book purist" φαν του "Μάγου του Οζ" η απάντηση που θα πάρετε είναι πολύ διαφορετική! Θα σας μιλήσει για το "πραγματικό" Οζ, και όχι για την ταινία. Φυσικά θα εκτιμά και την ταινία, αλλά χωρίς καμμία περιστροφή θα σας πει τα παρακάτω:

 

O "Θαυμάσιος Μάγος του Οζ" είναι το 1ο βιβλίο μιας σειράς που αρχικά γράφτηκε από τον Lyman Frank Baum το 1900. Ο L. Frank Baum, θεατρικός συγγραφέας, θεοσοφιστής, πτηνοτρόφος, δημοσιογράφος και διακοσμητής βιτρινών έγραψε το "Μάγο του Οζ" βασισμένος στις ιστορίες που έλεγε στους μικρούς του γιους.

Λέγεται πως την ιδέα να γράψει αυτές τις ιστορίες σε βιβλίο (είχε ήδη δύο ακόμα παιδικά βιβλία στο ενεργητικό του) του την έδωσε η πεθερά του, Μatilda Gage, γνωστή σουφραζέτα και φεμινίστρια της εποχής που είχε μάλιστα γίνει και αδελφοποιητή των Ιροκέζων Ινδιάνων για το έργο της υπέρ τους.

 

Lyman Frank Baum, o Πρώτος Βασιλικός Ιστορικός του Οζ

 

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με την "καταγωγή" του ονόματος "Οζ". Λέγεται πως δεν είναι παρά το O-Z κάτω από το Α-Ν των δύο συρταριών που είχε ο Baum για τα αρχεία του.

Ο Kevin Maguire, συγγραφέας τριών νέων και "αιρετικότατων" βιβλίων Οζ "για μεγάλους" έχει τη θεωρία πως η λέξη Οζ προέρχεται από το "Oasis" μια που η χώρα του Οζ πράγματι είναι σαν μια τεράστια όαση που περιβάλλεται από ερήμους!

 

Ο L. Frank Baum (Μπάουμ ή Μπομ) πάντως δεν περίμενε με τίποτα την απίστευτη επιτυχία του Θαυμάσιου Μάγου του Οζ που ήταν ένα παραμύθι τελείως διαφορετικό από κάθε άλλο που είχε γραφτεί ως εκείνη την εποχή.

Μάλιστα, λίγο μετά που εκδώθηκε το Wizard of Oz το 1900, πήγε στον εκδότη του να ζητήσει κάποια προκαταβολή. Ο εκδότης του έδωσε μια επιταγή και ο Baum την έβαλε στην τσέπη του έχοντας δει στα γρήγορα το ποσό των 300 δολλαρίων που για τότε ήταν μια μικρή περιουσία.

Επιστρέφοντας στο σπίτι του, η γυναίκα του Μaud Gage Baum, η οποία συχνά ήταν η πρώτη κριτικός των έργων του, κόντεψε να λιποθυμήσει όταν διαπίστωσε πως η επιταγή ήταν για 3000 δολλάρια, και όχι για 300!

 

Μέχρι το θάνατό του το 1919, ο L. Frank Baum είχε γράψει ακόμα 13 βιβλία στον "κόσμο" του Οζ. Αν και μετά το 6ο βιβλίο "The Emerald City of Oz" είχε αποφασίσει να σταματήσει τη σειρά, τόσο η επιμονή των εκδοτών και των μικρών και μεγάλων αναγνωστών του, όσο και οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε, τον ανάγκασαν να συνεχίσει τόσο τη σειρά Οζ, όσο και να γράψει κάμποσα ακόμα βιβλία με το όνομά του αλλά και με διάφορα ψευδώνυμα.

 

Όταν ο Baum έφυγε από τη ζωή όμως, η σειρά δεν στάματησε στα 14 βιβλία. Η Ruth Plumly Thompson, η "Δεύτερη Βασιλική Ιστορικός του Οζ" - όπως ήταν Πρώτος ο Baum - έγραψε 19 ακόμα βιβλία μέχρι το 1939. Μετά ανέλαβαν κάποιοι άλλοι συγγραφείς ώσπου τα 40 βιβλία που ονομάζονται "Famous Forty" και θεωρούνται ο "κανών" της σειράς συμπληρώθηκαν μέχρι το 1963!

 

Τα 40 αυτά βιβλία θεωρούνται από τους περισσότερους αναγνώστες αλλά και από το International Wizard of Oz Club σαν η "πραγματική" ιστορική σειρά, αν και ορισμένοι θεωρούν μόνο τα 14 πρώτα του Baum σαν "επίσημα" και λίγοι πιο σκληροπυρηνικοί, μόνο τα πρώτα δύο "The Wonderful Wizard of Oz" και "The Marvelous Land of Oz".

 

Kάθε βιβλίο είναι ουσιαστικά αυτοτελές και με εξαίρεση ίσως τα δύο πρώτα που είναι απαραίτητο να διαβαστούν μια που θέτουν τις βάσεις της σειράς και του κόσμου του Οζ, μπορεί κανείς να τα διαβάσει ανεξάρτητα από το πότε εκδώθηκαν.

 

Φυσικά, το οπτικό μέρος του Οζ χαρακτηρίζεται από τα σχέδια που πλούτιζαν τα βιβλία, συχνά πανέμορφες έγχρωμες εικόνες και πολλά ασπρόμαυρα σκίτσα. Ο "Θαυμάσιος Μάγος του Οζ" εικονογραφήθηκε από τον W.W. Denslow ενώ τα περισσότερα από τα επόμενα 39 βιβλία από τον John R. Neill, το στυλ του οποίου καθορίζει ακόμα και σήμερα το "λουκ" που θεωρείται κλασσικό για το Οζ.

 

Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης από τον W.W. Denslow

Glinda, Ozma και Dorothy από τον John R. Neill

 

Έχουν γραφτεί δεκάδες βιβλία που πραγματεύονται τόσο το συμβολισμό του Οζ (αν υπάρχει), όσο και τις αιτίες της επιτυχίας του αλλά και το γεγονός πως ακόμα και σήμερα, έναν αιώνα από τότε που γράφτηκε, το 1ο βιβλίο και πολλά από τα υπόλοιπα βρίσκονται ακόμα στα ράφια των βιβλιοπωλείων μεταφρασμένα σε δεκάδες γλώσσες!

 

Πριν τον Τόλκιν, πριν τον C.S. Lewis, πριν τις τριλογίες, επταλογίες, δεκαλογίες της μοντέρνας λογοτεχνίας του φανταστικού υπήρχε ο L. Frank Baum και ο Μάγος του Οζ, με την αρχική δεκατετραλογία και τα 4-5 παρεμφερή βιβλία του!

 

Είναι πολύ δύσκολο, αν όχι ακατόρθωτο, να εξακριβωθεί με οποιαδήποτε βεβαιότητα η τεράστια επιρροή των βιβλίων αυτών στη λογοτεχνία του φανταστικού γενικά, μια που σχεδόν όλοι οι πιτσιρικάδες την εποχή εκείνη - το πρώτο μισό του 20ου αιώνα δηλαδή - οι οποίοι αργότερα έγιναν διάσημοι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας και φαντασίας αλλά και επιστήμονες, είχαν διαβάσει τουλάχιστον το 1ο βιβλίο και κατά πάσα πιθανότητα και κάποια από τα επόμενα.

 

Βλέπετε, σε αντίθεση με την ταινία του 1939 με τη Judy Garland που παιδικοποίησε το Οζ, τα βιβλία "Οζ" αν και απευθύνονται σε παιδιά κυρίως, έχουν τόσα στοιχεία που συνδυάζουν την ε.φ. και τη fantasy, τόσους παράδοξους χαρακτήρες, ιδέες, εικόνες και τοποθεσίες που ακόμα και σήμερα δύσκολα μπορεί κανείς να τα πει "απλώς παιδικά" ή να καθορίσει σε τι είδος λογοτεχνίας ανήκουν. Oύτε μπορεί να μετρηθεί το πόσο επιρρέασαν τους αναγνώστες τους που αργότερα έγιναν συγγραφείς μια που πάμπολλα στοιχεία τα οποία αργότερα βλέπουμε συχνά σε βιβλία ε.φ. και φαντασίας έχουν την "σπερματική" τους αρχή - μεταξύ άλλων βιβλίων βέβαια - και στη σειρά Οζ.

Συγχρόνως τα μυθιστορήματα που τοποθετούνται στο Οζ και σε άλλα κοντινά "μέρη" έχουν πολυεπίπεδη αναγνωσιμότητα που τα κάνει εξ ίσου απολαυστικά και για μεγάλους.

 

Δεν είναι να απορεί κανείς λοιπόν που γνωστές προσωπικότητες όπως oι συγγραφείς Poul Anderson, Ray Bradbury, Carol Ryrie Brink, L. Sprague de Camp, John Dickson Carr, Edward Eager, Harlan Ellison, Nora Ephron, Philip Jose Farmer, Martin Gardner, William Lindsay Gresham, Robert Heinlein, Diana Wynne Jones, Phyllis McGinley, Russell B. Nye, Ellery Queen, Salman Rushdie, James Thurber, Gore Vidal, Philip Wylie, και Jane Yolen έχουν δηλώσει "φανς" της σειράς ή και έχουν παραδεχτεί - κάποιοι από αυτούς - πως η συγγραφική τους καριέρα οφείλει κάτι στα βιβλία που διάβασαν μικροί.

 

Αλλά και επιστήμονες όπως οι αστρονόμοι Frank Drake και Carl Sagan συγκαταλέγονται ανάμεσα στους "Ozians".

Εξ άλλου το "Σχέδιο Οζμα" σκοπός του οποίου ήταν η αναζήτηση ραδιοσημάτων από εξωγήινους πήρε το όνομά του από την πριγκίπισσα Όζμα του Οζ για την οποία θα μιλήσω παρακάτω. Το όνομα δώθηκε από τον αστρονόμο Frank Drake μια που στα βιβλία του ο Μπάουμ έλεγε (όχι κυριολεκτικά βέβαια) πως επικοινωνούσε με ραδιοσήματα με τη χώρα του Οζ, από όπου η Όζμα αλλά και άλλοι χαρακτήρες τού έλεγαν τις περιπέτειες που συνέβαιναν στη μυθική, σουρεαλιστική, νεραϊδομαγεμένη τους χώρα!

 

Από αυτό το παλιομοδίτικο συγγραφικό τέχνασμα όμως, ξεκίνησε η "έρευνα" του Οζ, και των περιοχών από τις οποίες αποτελείται, από τους αναγνώστες της σειράς!

Οι δύο "απόψεις" της μοντέρνας Οζιανής έρευνας είναι οι εξής: "Oζ σαν Ιστορία" και "Οζ σαν Λογοτεχνία".

 

Η άποψη "Οζ σαν Λογοτεχνία" έχει εμφανές νόημα και αφορά στην ανάλυση των 40 βιβλίων από λογοτεχνική, συγγραφική άποψη αλλά και των άλλων "δευτεροκανονικών" βιβλίων σχετικά με το Οζ, σε συνδυασμό με τα κοινωνικά δεδομένα, γούστα κλπ της εποχής που γράφτηκαν.

 

Η άποψη "Οζ σαν Ιστορία" όμως, είναι αυτή που ασχολείται με την προσπάθεια να γίνει μια συστηματική, "ιστορική" τοποθέτηση όλων των γεγονότων που διαδραματίζονται και στην Pre-Dorothean εποχή (δηλαδή την ιστορία του Οζ πριν τη στιγμή που ο κυκλώνας έφερε τη Ντόροθυ από το Κάνσας στο Οζ) και στις μεταγενέστερες εποχές. Αλλά αφορά και στην προσπάθεια να επεξηγηθούν οι ασυνέχειες και ασυνέπειες ανάμεσα στα διάφορα βιβλία και να εξεταστεί ολόκληρη η ύπαρξη του Οζ και των άλλων χωρών της μυθικής ηπείρου που ορισμένοι ονομάζουν Nonestica (από το όνομα του Nonestic Ocean γύρω από την ήπειρο αυτή) *σαν να ήταν πραγματική*! Δηλαδή από κοινωνιολογική, πολιτική, ιστορική, ανθρωπολογική, γεωλογική και γεωγραφική (ή ΓεΟΖγραφική) άποψη! Όπως δηλαδή θα κάναμε αν ανακαλύπταμε έναν άλλον κατοικημένο πλανήτη!

 

Περίπου "όπως θα κάναμε", δηλαδή...

 

(Και ευτυχώς για το Οζ, τόσο η πριγκίπισα Όζμα, όσο και η Μάγισσα Γκλίντα και οι άλλοι Οζιανοί έχουν πανίσχυρες μαγικές δυνάμεις. Έτσι αποκλείουν να ανακαλυφθεί ευρέως το Οζ από τους ανθρώπους γενικά γιατί δεν θα ήταν μόνο επιστήμονες οι "ενδιαφερόμενοι", ειδικά αν μαθευόταν, ας πούμε, πως στη Σμαραγδένια Πόλη - την πρωτεύουσα και μοναδική "μεγαλούπολη" του Οζ - τα τεράστια σμαράγδια και άλλοι πολύτιμοι λίθοι όπως και ο χρυσός χρησιμοποιούνται μόνο για διακοσμητικούς λόγους και δεν έχουν κάποια άλλη, ιδιαίτερη αξία!)

 

Ερωτήματα λοιπόν όπως π.χ. σχετικά με το σεξ στο Οζ μπορούν να αντιμετωπιστούν και από τις δύο απόψεις. Από το "Οζ σαν Λογοτεχνία" η ανυπαρξία του σεξ δικαιολογείται φυσικά μια που είναι κυρίως παιδικά βιβλία γραμμένα σύμφωνα με τις αρχές της "καθώς πρέπει" Βικτωριανής εποχής που θεωρούσε το σεξ κάτι ιδιαίτερα ποταπό και αμαρτωλό (έτσι φαινόταν εξωτερικά τουλάχιστον) και σίγουρα η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ήταν επιοικώς ανύπαρκτη, πόσο μάλλον σε ένα παιδικό βιβλίο φαντασίας. Όμως τα βιβλία στο Οζ που γράφτηκαν αργότερα, την εποχή της Τζαζ δηλαδή αγγίζουν πολύ ελαφρά το θέμα αυτό.

Από την άποψη όμως του "Οζ σαν Ιστορία" τα πράγματα σχετικά με το σεξ είναι πολύ πιο ενδιαφέροντα και περίπλοκα αν σκεφτεί κανείς το Οζ σαν "πραγματική" χώρα και κοινωνία σύμφωνα με τα "ιστορικά" συμβάντα που εξιστορούνται στα Famous Forty βιβλία της σειράς!

 

Εκατοντάδες άρθρα και χιλιάδες συζητήσεις σχετικά με την ιστορία και γεωγραφία του Οζ και της Nonestica έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά όπως το Baum Bugle που εκδίδει ο Διεθνής Σύλλογος αλλά και στο Διαδίκτυο και δεν υπάρχει ακριβώς "επίσημη" άποψη αλλά η πιο διαδεδομένη είναι η παρακάτω:

 

Χάρτης του Οζ από τους James Haff και Dick Martin, Oz scholars.

 

Πριν από χιλιάδες χρόνια, σε μια άγνωστη περιοχή της Γης - πιθανά κάπου στο Νότιο Ειρηνικό - η ήπειρος Nonestica δεν είχε κάποια ιδιαίτερη μαγεία εκτός από την περιοχή του Αρχέγονου Δάσους Burzee. Εκεί κατοικούσαν αθάνατα όντα σαν νεράιδες, με αρχηγό τη Βασίλισσα Lurline (ή Lulea σε άλλα βιβλία). Ήταν άγρια η ήπειρος αυτή κατοικούμενη και από ανθρώπινες και μη ανθρώπινες φυλές. Στο κέντρο της ηπείρου υπήρχε μια όμορφη χώρα, σχεδόν ακατοίκητη.

Την περιοχή αυτή επέλεξε η Lurline να "μαγέψει" ώστε να γίνει υπόδειγμα ειρήνης για όλες τις άλλες. Η χώρα ονομάστηκε Οζ - όπως και ο πρώτος βασιλιάς της - και χωρίστηκε από τις άλλες με 4 θανατηφόρες ερήμους. Το σχήμα του Οζ ήταν τετράγωνο λίγο πολύ, και το μέγεθός του περίπου σαν το Βέλγιο ή σαν την Ιρλανδία (οι απόψεις διίστανται πάρα πολύ πάνω σ'αυτό το θέμα).

Μέσα στις χιλιετηρίδες που πέρασαν το Οζ, αλλά και άλλες περιοχές όπως το Ev, το Ix, η Merryland κλπ "εκπολιτίστηκαν" αλλά η "μαγεία" του Οζ όχι μόνο διαπέρασε κάθε περιοχή της ηπείρου αλλά και δημιούργησε δεκάδες ή και εκατοντάδες μικρές απομονωμένες και πολύ παράξενες "φυλές" και στην επιφάνεια και στο... υπέδαφος!

 

Χάρτης της ηπείρου Nonestica γνωστής και σαν "Continent of Imagination" από τους James Haff και Dick Martin

 

Οι 4 περιοχές/τεταρτημόρια που αποτελούν το Οζ, χαρακτηρίζονται από ένα συγκεκριμένο "χρώμα" που φαίνεται να κυριαρχεί (χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια πως κάθε τι εκεί έχει αυτό το χρώμα). Είναι τριγωνικές και το κέντρο τους είναι η ευρύτερη περιοχή της Σμαραγδένιας Πόλης όπου κυριαρχεί το πράσινο χρώμα. Το Munchkin Country στα Ανατολικά χαρακτηρίζεται από το μπλε και είναι η πιο πυκνοκατοικημένη και καλλιεργημένη περιοχή. Στο βορρά η γεμάτη δάση και βουνά περιοχή του Gillikin Country με κύριο χρώμα το μωβ, στη Δύση το κίτρινο Winkie Country και στο Νότο η κόκκινη περιοχή του Quadling Country.

Aν και το ονόματα ακούγονται παιδικά και κάπως whimsical, σε αντίθεση με την ταινία (και κάποιες εικόνες του πρώτου βιβλίου) οι ανθρώπινοι κάτοικοι του Οζ δεν είναι συμπαθή νανάκια ή κάτι τέτοιο. Οι άνθρωποι είναι περίπου όπως εμείς ανατομικά - ντυμένοι ιδιαίτερα φανταχτερά - εκτός αν έχουν κάποια μαγική επιρροή επάνω τους. Στην αρχή, γεννιώνταν, ζούσαν και πέθαιναν, όπως οι άνθρωποι της Γης.

Με τα χρόνια έγιναν και κάποιοι πόλεμοι και αναστατώσεις και λίγο πριν ξεκινήσει η "γνωστή" ιστορία του Οζ το 1900 τέσσερις μάγισσες, κακές μάγισσες, είχαν καταφέρει να πάρουν την εξουσία στα τεταρτημόρια του Οζ! Οι χρήστες της μαγείας, διαφόρων ειδών, αφθονούσαν στο Οζ τότε, και τα όρια μαγείας και επιστήμης (ειδικά της μηχανικής) δεν ήταν πολύ σαφή. Στο Βορρά και το Νότο οι καλές μάγισσες Locasta (ή Tattypoo) και Glinda καταφέρνουν να νικήσουν τις δύο αντιπάλους τους. Στην Ανατολή και τη Δύση όμως (δηλαδή στα Munchkin και Winkie Countries) οι δύο πανίσχυρες στρίγγλες με τη βοήθεια κιόλας μιας άλλης μάγισσας κρατούν σκλαβωμένες τις δύο "χώρες" του Οζ.

 

Ώσπου ένας ταχυδακτυλουργός και απατεωνάκος από την Ομάχα των ΗΠΑ φτάνει με ένα αερόστατο στο κέντρο του Οζ. Το όνομά του είναι τεράστιο αλλά γίνεται γνωστός κυρίως σαν Oscar Zorοaster Marvel. Πάνω στο αερόστατο υπάρχουν τα αρχικά του.

 

Ο.Ζ!

 

Οι κάτοικοι πιστεύουν πως είναι ο εξόριστος βασιλιάς Οζ που θα απελευθερώσει όλη τη χώρα από τις δύο στρίγγλες. Μάλιστα, ο Oscar κάνει μερικά "κολπάκια" πείθοντας τους αθώους κατοίκους πως είναι μεγάλος μάγος και ανακηρύσεται βασιλιάς του Οζ αφού πρώτα τους βάζει να χτίσουν μια μεγάλη πόλη για πρωτεύουσά του. Τη Σμαραγδένια Πόλη!

Στην πανέμορφη "art deco/art nouveau" πόλη ζουν περίπου 60000 κάτοικοι, άλλοι τόσοι στα περίχωρα και ακόμα τετρακόσιες χιλιάδες υπολογίζεται πως ζουν σε ολόκληρο το υπόλοιπο Οζ.

Οι σχέσεις του Θαυμάσιου Μάγου του Οζ με τη Locasta και τη Glinda είναι καλές, αλλά τρέμει στην ιδέα των δύο άλλων κακών μαγισσών που σίγουρα επιβουλεύονται τόσο τη δική του βασιλεία όσο και το υπόλοιπο Οζ. Ο μόνος τρόπος για να μείνει ασφαλής είναι να επιβεβαιώνει συνεχώς με τα ταχυδακτυλουργικά του κόλπα και τη σχετική τεχνογνωσία του τη φήμη του σαν πανίσχυρου Μάγου! Του μεγαλύτερου Μάγου του Οζ!

 

Η Σμαραγδένια Πόλη. Eπάνω από τον W.W. Denslow, κάτω από τον John R.Neill

 

Να όμως που ένας κυκλώνας στο Κάνσας το 1899 παρασέρνει ένα μικρό σπίτι σε μια φάρμα, που μέσα του υπάρχει ένα κοριτσάκι περίπου 6 χρόνων τότε μαζί με ένα σκυλάκι. Ο κυκλώνας - που μερικοί λένε πως δεν ήταν κυκλώνας αλλά διαστατική πύλη προς τη διάσταση του Οζ - κάνει το σπίτι να πέσει πάνω... στην Κακιά Μάγισσα της Ανατολής η οποία σκοτώνεται.

Και έτσι με τον κυκλώνα, ξεκινά η σύγχρονη ιστορία του Οζ, με την άφιξη της Ντόροθυ και του Τότο στη μυθική αυτή χώρα.

Στο πρώτο βιβλίο λοιπόν εξιστορείται το πώς έφτασε η Ντόροθυ στο Οζ (Τoto, I have a feeling we are not in Kansas anymore), το πώς απέκτησε τα Ασημένια Γοβάκια (και όχι Ρουμπινένια όπως στην ταινία), το φιλί προστασίας που της έδωσε η Locasta/Tattypoo η Μάγισσα του Βορρά, το ταξίδι της μέσω του Δρόμου από Κίτρινα Τούβλα (έναν από τους κάμποσους τέτοιους δρόμους) μέχρι τη Σμαραγδένια Πόλη, η συνάντησή της με το Σκιάχτρο, τον Τενεκεδένιο Ξυλοκόπο, το Δειλό Λιοντάρι και πολλούς άλλους χαρακτήρες και φυλές που αφαιρέθηκαν από τη γνωστή ταινία. Και μετά η περιπέτεια μέχρι να βρουν και να... σκοτώσουν τη μάγισσα της Δύσης όπως τους ζήτησε ο Μάγος για να τους δώσει αυτά που επιθυμούν, η αποκάλυψη της ψεύτικης ταυτότητάς του, η συνάντηση με την πάνσοφη και μυστηριώδη, αθάνατη Γκλίντα (που ουδεμία σχέση έχει σαν χαρακτήρας με τη χαζούλα, παιδιάστικη Γκλίντα της ταινίας) και τελικά η επιστροφή της Ντόροθυ στο Κάνσας.

 

Με αυτό τον τρόπο ξεκίνησε η δημιουργία - ή η… επαφή - του δικού μας κόσμου με το σύμπαν του Οζ που πλουτίστηκε σε τεράστιο βαθμό σιγά-σιγά, βιβλίο το βιβλίο, χρόνο το χρόνο.

Από την αρχή σχεδόν, αλλά κυρίως μετά την ταινία του 1939, διάφοροι διανοούμενοι αλλά και κριτικοί δημιούργησαν κάμποσες θεωρίες σχετικά με το συμβολισμό του Οζ,. Άλλοι το είδαν σαν κοινωνικοπολιτική αλληγορία, άλλοι σαν οικονομολογική θεωρία, άλλοι σαν πολιτική σάτιρα, άλλοι σαν βαθύ μεταφυσικό έργο, άλλοι σαν πρωτοφεμινιστική λογοτεχνία και άλλοι σαν καλυμμένη σοσιαλιστική προπαγάνδα.

 

Εικόνες από το πρώτο βιβλίο. Σχέδια: W. W. Denslow

 

Για τα επόμενα βιβλία, μερικούς χαρακτήρες ανάμεσα στους 600 και παραπάνω που εμφανίστηκαν στα 40 βιβλία της σειράς, τις "ερμηνευτικές" αυτές θεωρίες και τους επίγονους των αρχικών συγγραφέων του Οζ θα γράψω σε επόμενο μέρος της παρουσίασης.

 

Tέλος πρώτου μέρους.

 

Copyright κειμένου: Διον. Τζαβάρας 2008. Οι εικόνες από το βιβλίο είναι public domain. Οι χάρτες ανήκουν στους δημιουργούς τους και στο International Wizard of Oz Club.

Edited January 1, 2009 by Dain

[DinoHajiyorgi]

Αγαπητέ Διονύση, σε ευχαριστώ πολύ. Μακάρι να τα ήξερα αυτά από μικρός ώστε να είχα καλύψει, το κατά δύναμη, την τεράστια και απολαυστική αυτή ανάγνωση. Θα φροντίσω όμως σύντομα, να διαβάσω το πρώτο βιβλίο, στα αγγλικά. Η τόσο κομψή σου παρουσίαση μου φανέρωσε πως έχω στερηθεί κάποιου σημαντικού πλούτου.

 

Η πρώτη μου επαφή με τον μύθο έγινε με τα Μικρά Κλασσικά Εικονογραφημένα. Μέναμε ακόμα στην Τουρκία τότε, και όποτε ο πατέρας μου κατέβαινε Ελλάδα για δουλειές, επέστρεφε με τις βαλίτσες του γεμάτες παραμύθια και κόμιξ – στα ελληνικά: που ήταν για μένα η έξτρα γοητεία τους. Αυτόν τον Οζ γνώρισα και αγάπησα.

Χρόνια μετά είχα αγοράσει την 18άλεπτη εκδοχή της κλασσικής ταινίας σε Super 8 και την ταινία ολόκληρη είδα επιτέλους στην τηλεόραση στην Αμερική.

 

Μόνο στη σκηνή της βιβλιοθήκης, της ταινίας «Ζάρντοζ», μου γεννήθηκε η περιέργεια για το βιβλίο, αλλά δεν έτυχε η περίσταση να το πετύχω σε κάποιο βιβλιοπωλείο.

 

Περιμένω με αγωνία την συνέχιση της έρευνας σου!

[Oberon]

Πράγματι Ντίνο, το Zardoz έχει δανειστεί πολλά στοιχεία από το Μάγο του Οζ. Εξ άλλου και ο τίτλος της ταινίας είναι λογοπαίγνιο παρμένο από το Wizard (of) Oz.

 

Φαντάστηκα πως εσένα θα σε ενδιέφερε η παρουσίαση του Οζ που κάνω και χαίρομαι που την απόλαυσες!

 

Οι εικόνες που πόσταρες πιο πάνω είναι πολύ όμορφες, και εμφανώς επιρρεασμένες από την ταινία.

 

Προσωπικά δεν μπορώ να πω πως υπήρξα φαν του Οζ σαν παιδί. Για άγνωστο λόγο - αν και μια μοντέρνα εκδοχή με άλλη εικονογράφηση από την αρχική είχε εκδοθεί στα Ελληνικά από την αρχή των 60ς - δεν είχα διαβάσει ούτε το βιβλίο, ούτε τα Μικρά Κλασσικά.

Θυμάμαι πως είχα δει μικρός την ταινία και μου είχε αρέσει μεν αλλά χωρίς να μου προκαλέσει κάποια ιδιαίτερη εντύπωση τότε. Μάλιστα νόμιζα πως τα βιβλία και κόμικς που είχε τύχει να δω βασίζονταν στην ταινία, αντί για το ανάποδο και δεν τους είχα δώσει καμμία σημασία.

 

Αργότερα είδα και την ταινία Return to Oz της Ντίσνευ, γύρω στο '86 αλλά δεν είχα εντυπωσιαστεί και η ταινία αυτή γενικά θεωρείται μάλλον αποτυχία από πολλές απόψεις.

 

Ήταν όμως το '93 όταν σε μια έκθεση βιβλίου στην Κηφισιά που οι εκδόσεις Ύψιλον (αν θυμάμαι καλά) εξέδωσαν τα δύο πρώτα βιβλία στα Ελληνικά με την αρχική εικονογράφηση (αν και χωρίς τις έγχρωμες εικόνες). Μ'άρεσε πολύ η "κλασσικότητα" που ανέδιδαν τα δύο βιβλία, είχαν όλα τα παραμυθένια στοιχεία που ήμουν αρκετά μεγάλος πια ώστε να επανεκτιμήσω σωστά οπότε τα αγόρασα και... τα ρούφηξα μονοκοπανιά!!

 

Δεν περίμενα πως το Οζ θα ήταν κάτι τόσο πλούσιο και παράξενο και αλλόκοτο και... science fictional σχεδόν! Από τότε έγινα θαυμαστής του και παρ'όλο που δεν έχω διαβάσει ούτε τα μισά από τα Famous Forty τα αγοράζω σιγά-σιγά, όπως και κάποια ακόμα από νέους συγγραφείς που παραμένουν πιστοί (ή και άπιστοι) στο κλασσικό Οζ.

 

Ανακαλύπτω ακόμα το Οζ, βλέπεις, και είναι από τα πλουσιότερα και περιπλοκότερα φανταστικά σύμπαντα που υπάρχουν!

 

Έχω αγοράσει κάποιες φτηνές εκδόσεις στα Αγγλικά που περιέχουν και την αρχική εικονογράφηση και τις έγχρωμες εικόνες, και αν δεν ήταν κάπως ακριβά σίγουρα θα αγόραζα τα facsimiles που εκδίδει ένας οίκος στην Αμερική, ακριβώς όπως ήταν στην αρχή οι πρώτες εκδόσεις των βιβλίων.

 

Κάποια στιγμή θα γραφτώ και στο International WOZ Club μια που θέλω να δω τα απίστευτα άρθρα που συχνά δημοσιεύονται στο Baum Bugle, όπως και το περιοδικό Oziana που βγαίνει μια φορά το χρόνο και περιέχει νέες ιστορίες και σχέδια από fans (επαγγελματίες και μη) του Ozziverse.

Edited December 30, 2008 by Dain

[mariposa]

Πολύ όμορφη παρουσίαση και εικόνες. Θέλω να αγοράσω το πρώτο βιβλίο. Προτείνετε κάποιο; Εχουν βγεί και άλλα ή μόνο αυτό των εκδόσεων Υψιλον;

[Oberon]

Ευχαριστώ Μαρία

 

Στα Ελληνικά έχει βγει το πρώτο βιβλίο σε διάφορες εκδόσεις, συνήθως "παιδικές", χωρίς όλο το κείμενο και με άλλες εικονογραφήσεις. Οι μόνες εκδόσεις που έχω βρει και να είναι πιστές στο αρχικό κείμενο ΚΑΙ να περιέχουν την αρχική εικονογράφηση (χωρίς τα color plates) είναι "Ο Θαυμάσιος Μάγος του Οζ" και η "Θαυμάσια Χώρα του Οζ" από τις εκδόσεις Υψιλον και κοστίζουν 10 Ευρώ έκαστο. Από ό,τι είδα, κυκλοφορούν ακόμα.

 

Kαι τα δύο είναι τα βασικότερα βιβλία στη σειρά. Στο πρώτο βασίζεται η ταινία βέβαια αλλά στο δεύτερο είναι που βλέπει κανείς πόσο μεγάλος και περίπλοκος κόσμος αρχίζει να είναι το Οζ. Θα πρότεινα λοιπόν να διαβάζατε και τα δύο μαζί.

 

Οι εκδόσεις Ερατώ έχουν βγάλει επίσης το 1ο βιβλίο με την αρχική εικονογράφηση. Η τιμή του είναι κάπου 20 Ευρώ. Δεν το έχω δει όμως και ίσως να έχει και τα 24 color plates μέσα.

 

Τέλος, ο Πατάκης έχει εκδόσει το "Η Ζωή και οι Περιπέτειες του Σάντα Κλάους" με εικονογράφηση της Ελένης Τσαμπρά.

Είχα ρίξει μια ματιά στο βιβλίο και νομίζω πως το κείμενο τουλάχιστον είναι ολόκληρο και όχι διασκευή με περικοπές.

Αν και δεν ανήκει αυστηρά στη σειρά του Οζ, (ανήκει στα "Borderlands") επειδή αναφέρεται ως ένα βαθμό στο δάσος Burzee και στη Lurline και τις νεράιδες της που μάγεψαν το Οζ, και επειδή λαμβάνει χώρα ούτως ή άλλως στην ήπειρο Nonestica, θεωρείται μέρος της επεκταμένης ιστορίας του Οζ.

 

Θα πρότεινα πάντως, εκτός αν κάποιος τα θέλει για να τα διαβάσει σε μικρά παιδιά, να αγόραζε τα βιβλία από Άμαζον ή κάποιο άλλο online βιβλιοπωλείο. Oι εκδόσεις Dover Publications έχουν βγάλει και τα 14 του Baum μαζί με τα "Borderlands" σε φτηνές εκδόσεις που περιέχουν το αρχικό κείμενο, την αρχική εικονογράφηση ΚΑΙ τα color plates.

 

Eπειδή είναι όλα public domain πια μπορούν να βρεθούν όλα και στο Ιντερνετ. Κρίμα που δεν έχουν βγει στα Ελληνικά ακόμα. (Εκτός αν βγήκαν κάποτε και δεν τα έχω ανακαλύψει ως τώρα. Μακάρι δηλαδή...)

Edited December 31, 2008 by Dain

[Oberon]

Scraps η Κουρελού: I hate dignity

 

Για να μιλήσει κάποιος για το έργο του Μπάουμ και γενικά για το "Οζ σαν Λογοτεχνία" πρέπει να λάβει υπ'όψη του τόσο το συγγραφικό ταλέντο των "ιστορικών" του, όσο και την εποχή που γράφτηκε κάθε βιβλίο.

Το πέρασμα από το 19ο στον 20ο αιώνα σηματοδοτούσε το τέλος της Βικτωριανής εποχής, τη βιομηχανική άνοδο, την εξέλιξη των επιστημών, τη "μηχανιστική" αντίληψη του κόσμου και τον ερχομό ενός νέου αιώνα εφευρέσεων και θαυμάτων.

Η Διεθνής Έκθεση στο Σικάγο λίγα χρόνια πριν εντυπωσίασε πάρα πολύ τον L. Frank Baum όπως και τον ζωγράφο W.W. Denslow. Μια ολόκληρη λειτουργική πόλη είχε στηθεί εκεί για τη διάρκεια της Έκθεσης επιδεικνύοντας ό,τι το πιο μοντέρνο είχε να επιδείξει η τότε τεχνολογία και το αρχιτεκτονικό art nouveau στυλ.

Συγχρόνως, η εκβιομηχάνιση των ΗΠΑ και του Δυτικού κόσμου εν γένει, είχε φέρει μια "φουτουριστική" εντύπωση για το μέλλον, όπου η πρόοδος της επιστήμης, της τεχνολογίας και των εξερευνήσεων υπόσχονταν τη λύση των ανθρώπινων προβλημάτων.

Έτσι, ο συγγραφέας του "Μάγου του Οζ" θέλησε να γράψει ένα βιβλίο το οποίο ναι μεν θα είχε όλον τον κλασσικό "παραμυθικό" κόσμο της Ευρώπης, που είχε και ο ίδιος γνωρίσει σαν παιδί, μαζί με όμως με την περιπέτεια των "dime novels" που ήταν η "παραλογοτεχνία" της εποχής και απευθυνόταν και σε παιδιά και σε μεγάλους.

Δεν ήθελε όμως τα βιβλία του και οι χαρακτήρες του να είναι δέσμιοι της Βικτωριανής ιδέας περί "διδακτικότητας" και "ηθικών μαθημάτων" τα οποία θεωρούνταν απαραίτητα για κάθε παιδικό βιβλίο (και η ιδέα αυτή δεν έχει ξεπεραστεί εντελώς ακόμα και σήμερα, ούτε και στην Ελλάδα). Οι εκδότες του βέβαια ίσως είχαν κάπως διαφορετική γνώμη...

 

Ο Μπάουμ προτιμούσε τα όποια διδάγματα βρίσκονταν στα βιβλία του να δίνονται έμμεσα και φυσικά, να τα αντιλαμβάνονται οι αναγνώστες του από μόνοι τους μέσω της ταύτισης με τους χαρακτήρες και ό,τι τους συνέβαινε και όχι σαν έτοιμα "χάπια" όπου οι κακοί τιμωρούνταν, οι καλοί ανταμείβονταν και το "ηθικόν δίδαγμα" να ταυτίζεται με το σύνηθες "προσέξτε, γιατί αλλιώς..." το οποίο θεωρούνταν το μέτρο κρίσης ανάμεσα σε ένα "ωφέλιμο" και "βλαβερό" βιβλίο, ανάμεσα στην παιδική λογοτεχνία και την "χαμηλής ποιότητας" σκουπιδολογική παραλογοτεχνία!

 

Θα περνούσαν πολλά χρόνια μέχρι οι διανοούμενοι της "επίσημης" λογοτεχνίας να καταδεχτούν καν να αξιολογήσουν το Μάγο του Οζ και τις συνέχειές τους σαν κάτι λογοτεχνικά αξιόλογο. Μάλιστα μετά τον πόλεμο στην Μακαρθική εποχή, εξ αιτίας κάποιων ιδεών που αναπτύσσονταν στα βιβλία αυτά, αλλά με τη δικαιολογία της "κακής λογοτεχνίας, ακατάλληλης για παιδιά" κάποιες βιβλιοθήκες αρνούνταν τα βιβλία του Μπάουμ, της Τόμπσον και των άλλων "Οζιανών Ιστορικών".

 

Όμως, όπως βλέπουμε συχνά και σήμερα - με το φαινόμενο του Χάρυ Πότερ ας πούμε - η λεγόμενη "καλή λογοτεχνία" δεν αποτελεί καμμία εγγύηση πως ένα βιβλίο θα γίνει διάσημο. Πως θα αγγίξει και θα διεγείρει τη φαντασία των αναγνωστών, μικρών και μεγάλων!

 

Θα ήταν άδικο λοιπόν να συγκρίναμε βιβλία με τεχνική, "λογοτεχνική" αρτιότητα και "αξία" (αξία για ποιούς; Για τους διανοούμένους και μόνο; ) με βιβλία όπως τα 40 του Οζ με άλλα αριστουργήματα της παγκόσμιας παιδικής - και όχι μόνο - λογοτεχνίας, όσο και να συγκρίναμε μπανάνες με πορτοκάλια. Όσο το να συγκρίναμε τη Ρόουλινγκ με τον Τόλκιν, ή τον Ασίμωφ με τον Μαρσέλ Προυστ!

 

Το γεγονός είναι πως ο L. Frank Baum αλλά και οι συνεχιστές του εξελίχθηκαν σαν συγγραφείς με τα χρόνια, και δεν μπορεί κάποιος να περιμένει πως όλα τα βιβλία τους θα είχαν την ίδια τεχνική αρτιότητα. Υπάρχουν βιβλία στο Οζ που από καθαρά ψυχρή, τεχνική συγγραφική άποψη είναι μέτρια. Υπάρχουν άλλα που είναι καλά, έως και αριστουργήματα.

 

Ο κόσμος όμως που άρχισε να πλάθεται και να εξελίσσεται σιγά-σιγά, είναι τόσο ευφάνταστος, τόσο διαφορετικός από τα τυπικά παραμύθια που, αν και παραμένει παραμυθικός κόσμος, έχει συχνά μια αίσθηση επιστημονικής φαντασίας συνδυασμένης με μυθικά πρότυπα και μοτίβα.

 

Δεν μπορεί ένας αναγνώστης να μη νιώσει πως όλες αυτές οι μικρές, απομονωμένες κοινότητες και φυλές, τόσο παράξενες, αλλόκοτες και αυτοκυβερνούμενες που συναντάμε σε κάθε βιβλίο Οζ θυμίζουν αισθητά ταξίδι σε άλλους πλανήτες και συναντήσεις με εξ ίσου παράδοξες εξωγήινες κοινωνίες και φυλές που αργότερα θα δούμε σε ολόκληρη την επιστημονική φαντασία. Το ίδιο ισχύει και για τις εφευρέσεις και τα αλλόκοτα "τεχνητά" όντα που κατοικούν το Οζ και τις άλλες περιοχές.

 

Για παράδειγμα, το βιβλίο "Sky Island" που ανήκει στα "borderlands" του Οζ, δηλαδή δεν είναι μέρος της κανονικής σειράς αλλά παρουσιάζει χαρακτήρες που είχαν ήδη εμφανιστεί στα κανονικά βιβλία.

Στο Sky Island o μικρός Button-Bright, ένα κοριτσάκι η Trot και ένας γέρος ναυτικός o Cap'n Bill ταξιδεύουν με μια μαγική ομπρέλα στο "Νησί του Ουρανού". Είναι η πρώτη φορά που μαθαίνουμε για "ουράνιες χώρες" σχετικές με το Οζ, μέχρι την τελική εμφάνιση της Planetty που έρχεται από τον "Anuther Planet" στο "Silver Princess of Oz" ένα απο τελευταία βιβλία της επίσημης σειράς.

 

Εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης του Sky Island, από τον John R. Neill

 

Στο Sky Island συναντούν δύο φυλές, μία μπλε και εντελώς "εξωγήινη" και μια ροζ και πολύ πιο ανθρώπινη. Αλλά σε αντίθεση με πολλά βιβλία ε.φ. που θα γράφονταν στο μέλλον, εδώ δεν υπάρχουν ακριβώς καλοί και κακοί. Οι Μπλε είναι αισθητικά άσχημοι για τους Γήινους και ο Boolooroo τους (ο βασιλιάς τους δηλαδή) κακός και η κοινωνία τους παράξενη, μια που η τιμωρία που επιβάλλεται είναι η κοπή στα δύο με κάποιο μηχάνημα "υψηλής τεχνολογίας" και η επανασύνδεση του αριστερού μέρους του σώματος ενός "τιμωρημένου" με το δεξί ενός άλλου είτε ταιριάζει ακριβώς, είτε όχι! Σχιζοφρενική τιμωρία, θα λέγαμε!

 

Αλλά και οι Ροζ δεν πάνε πίσω. Είναι μεν πιο "πολιτισμένοι" από τους μπλε, αλλά ρατσιστές, τοπικιστές και πολύ ξενόφοβοι, ενώ η μικρή τους κοινωνία απαιτεί η βασίλισσα Tourmaline να ζει όσο πιο φτωχικά γίνεται, ενώ όλος ο λαός όσο πιο πλούσια γίνεται!

Ευτυχώς ένας από τους μπλε, ο αξιωματικός Ghip-Ghisizzle που είναι εναντίον του βασιλιά, και μια μάγισσα των Ροζ η Rosalie όπως και οι πρωταγωνιστές του βιβλίου, χωρίς ακριβώς να καταφέρουν να συμφιλιώσουν τις δύο φυλές, τουλάχιστον τις φέρνουν πιο κοντά! Και να σκεφτεί κανείς πως το βιβλίο γράφτηκε το 1912!

Όσο για το fantasy στοιχείο, υπάρχει άφθονο και εδώ. Τα όντα που μάγεψαν την ομπρέλα και τελικά βοηθούν πολύ στη πορεία της ιστορίας, δεν είναι παρά οι νεράιδες των νεφών και ειδικά η Polychrome, η κόρη του Βασιλιά του Ουράνιου Τόξου που συχνά εμφανίζεται στα βιβλία του Οζ. H "Poly" είναι ένας γλυκύτατος και πολύ σέξυ χαρακτήρας με τα διαφανή της πέπλα, και από τις λίγες νεράιδες που εμπλέκονται συχνά στις περιπέτειες των ανθρώπινων και τεχνητών (ή μαγικών) όντων του Οζ, στην "μοντέρνα" εποχή τουλάχιστον.

 

O Boolooroo των Blueskins του Sky Island, η Polychrome, Κόρη του Βασιλιά του Ουράνιου Τόξου από τον John R. Neill. Ο χρωματισμός στην έγχρωμη εικόνα της Poly έγινε από την Amanda Jean Lopez .

 

Φυσικά, μάγοι, μάγισσες και νεράιδες, γνώμοι και δράκοι (καλοί και κακοί) και άλλα μυθικά όντα συγκατοικούν το Οζ και ολόκληρη τη Nonestica, συχνά παιδιάστικοι και whimsical, παράλογοι και σουρεαλιστικοί, κάνοντας τα βιβλία αυτά κάτι το πολύ ιδιαίτερο και μοναδικό, και αναμφισβήτητα πολύ μπροστά από την εποχή στην οποία γράφτηκαν.

 

Βλέπετε, πριν καν υπάρξει η ε.φ. σαν αναγνωρισμένο λογοτεχνικό είδος, πριν καν η Τσέχικη λέξη "ρομπότ" γίνει παγκοσμίως γνωστή για τεχνητά όντα- "εργάτες", πολλές δεκαετίες πριν ο Δόκτωρ Σούνγκ και η γυναίκα του κατασκευάσουν τον Data του Star Trek: The Next Generation, το Οζ κατοικούνταν ήδη από χαρακτήρες όπως η Scraps, the Patchwork Girl, η... "Κουρελού" δηλαδή (πρώτη εμφάνιση: Τhe Patchwork Girl of Oz του L. Frank Baum), το κορίτσι φτιαγμένο από κομμάτια ύφασμα και παραγεμισμένο με μπαμπάκι που κατασκεύασε ένας παράξενος μάγος-εφευρέτης ο Δόκτωρ Pipt και η γυναίκα του Margolotte για να γίνει υπηρέτριά τους.

 

Αλλά δεν είχαν υπολογίσει κάποια πράγματα, όπως το ανεξάρτητο και αντικονφορμιστικό πνεύμα της Scraps! Η Scraps θέλει να είναι ελεύθερη, τραγουδά και χορεύει, γελά και αστειεύεται και μισεί την "αξιοπρέπεια".

Τουλάχιστον με την κλασσική Βικτωριανή έννοια του καθωσπρεπισμού! (To Σκιάχτρο πάντως την θεωρεί "θεά της ομορφιάς").

 

To Oζ κατοικούνταν ήδη από τον Tik-Tok έναν μηχανικό άντρα, στρουμπουλό και συμπαθή που κουρδιζόταν για να λειτουργήσει, κατασκευασμένος κι αυτός από επιστήμη και μαγεία στη μεγάλη πόλη Evna, πρωτεύουσα της γειτονικής χώρας Ev. Θεωρείται το πρώτο ρομπότ της σύγχρονης λογοτεχνίας. Εντελώς steampunk χαρακτήρας! (Πρώτη εμφάνιση: Οzma of Oz του L. Frank Baum).

 

Κατοικούνταν και από τον "Benny" ένα μεταλλικό αγάλμα κάποιου "Public Benefactor" της Βοστώνης (Δημόσιου Ευεργέτη. Υποθέτω πως αν μεταφραζόταν στα Ελληνικά το βιβλίο στο όποιο πρωτοπαρουσιάζεται ο Benny, θα τον λέγαμε ίσως "Δήμο"). O Benny ζωντανεύει κατά λάθος όταν ένας νεαρός ράφτης διαβάζει φωναχτά ένα μαγικό κείμενο στα Κέλτικα που βρήκε στο σακάκι κάποιου πελάτη του. Ο Benny βρίσκεται στο Οζ πέφτοντας μέσα σε μια τρύπα καθώς προσπαθεί να ξεφύγει από το κατατρομαγμένο πλήθος, και παρ'όλο που είναι εξαιρετικά δυνατός, μπορεί να μιλά και είναι πανέξυπνος, δεν γνωρίζει τίποτα για τον εαυτό του και το μόνο που επιθυμεί είναι... να γίνει άνθρωπος! Τουλάχιστον όμως, στο Οζ κανείς δεν τον θεωρεί κάτι "διαβολικό". (Πρώτη εμφάνιση: Τhe Giant Horse of Oz της Ruth Plumly Thompson).

 

H Scraps, o Tik-Tok και ο Benny (λίγο πριν φύγει από τη Βοστώνη). Σχέδια του John R. Neill

 

Θα πρέπει εδώ να θυμίσω επίσης τον Τενεκεδένιο Ξυλοκόπο που πιθανότατα να είναι το πρώτο cyborg που εμφανίστηκε ποτέ. Όλοι γνωρίζουν τον καλόκαρδο αυτό χαρακτήρα - κι ας πίστευε πως δεν έχει καρδιά - από την ταινία, αλλά μόνο όσοι έχουν διαβάσει τα βιβλία ξέρουν την ιστορία του. Που είναι πολύ λιγότερο ρομαντική και περισσότερο "τραγική" από όσο νομίζει κανείς. Το τι μπορεί να συμβολίζει η ιστορία αυτή, αφήνεται στη φαντασία του κάθε αναγνώστη.

Ο Tin Woodsman λοιπόν λέγεται Nick Chopper κανονικά και ήταν ένας απλός ξυλοκόπος που αγαπούσε μια κοπέλα. Για διάφορους λόγους, εκδίκηση κυρίως, η Κακιά Μάγισσα της Ανατολής (αυτή που σκοτώθηκε όταν έπεσε πάνω της το σπίτι της Ντόροθυ) μάγεψε τον πέλεκύ του, κάνοντάς τον να του κόβει ένα-ένα, τα χέρια και τα πόδια.

Ο Nick τα αντικαθιστούσε με μεταλλικά μέλη με τη βοήθεια κάποιου άλλου εφευρέτη-μάγου, αλλά στο τέλος δεν είχε μείνει τίποτα από το αρχικό σώμα του! Είχε μείνει όμως...τι; Η ταυτότητά του, η ψυχή του, το πνεύμα του, ή ίσως κάποιο "πρότυπο" που τον έκανε αυτό που ήταν; Εξ άλλου στο Οζ δεν υπάρχει θάνατος εκτός αν κάποιος "καταστραφεί" εντελώς!

Ο μάγος όμως δεν αντικατέστησε την καρδιά του Nick και έτσι εκείνος ένιωθε πως δεν μπορούσε πια να αγαπά την κοπέλα του! Δεν λυπάται καθόλου που δεν έχει πια σάρκα, αλλά μόνο γιατί πιστεύει πως δεν μπορεί να αγαπήσει!

 

Aπό αυτή την ιστορία και μόνο μπορεί κάποιος να δει την πολυεπίπεδη αναγνωσιμότητα που ανέφερα στο πρώτο μέρος, μέσα στα βιβλία του Οζ. Ένα παιδί και ένας μεγάλος θα έβλεπαν διαφορετικά την κατάσταση του Nick Chopper, και είναι εμφανές πως παρά την σχετική παιδικότητα της διήγησης, ο Baum (αλλά και οι άλλοι συγγραφείς της σειράς) σαν Θεοσοφιστής που ήταν έδινε και μια κάποια "πνευματική"/φιλοσοφική διάσταση στα βιβλία του, χωρίς όμως ποτέ να περνάει θρησκευτικά μηνύματα κάποιας θρησκείας!

 

Εξ άλλου στο Οζ, δεν φαίνεται να υπάρχει θρησκεία, ούτε εκκλησίες με μόνη εξαίρεση μία διακοσμητική εκκλησία από πορσελάνη που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού μιας απομονωμένης φυλής που είναι επίσης από πορσελάνη!

Οι Οζιανοί νιώθουν κάποιο σεβασμό για τις μεγάλες και καλές μάγισσες του κόσμου τους, νιώθουν ίσως κάποιο δέος για τη νεραϊδοβασίλισσα Lurline που ουσιαστικά δημιούργησε το Οζ, αλλά δεν έχουν άλλον "θεό"!

 

Αν υπάρχει ένα ον το οποίο χαίρει απόλυτου σεβασμού και αγάπης δεν είναι άλλο από την πριγκίπισσα Όζμα, την "αυτοκράτειρα" του Οζ! Η Όζμα είναι ο πιο αγαπητός χαρακτήρας και για τους αναγνώστες, όσο και η Ντόροθυ. Εμφανίζεται σαν ένα κορίτσι 13-15 χρόνων συνήθως, αλλά θεωρείται πως είναι μια νεράιδα χιλιάδων ετών στην πραγματικότητα. Η καταγωγή και ιστορία της Όζμα είναι από τα μεγάλα μυστήρια που συναντά κανείς στο Οζ, και ακόμα και σήμερα οι αναλυτές του "Οζ σαν Ιστορία" δεν έχουν καταλήξει σε μια συνεκτική άποψη για την ταυτότητα και την ιστορία της όμορφης πριγκίπισας, που ντύνεται απλά με λευκά (ή κόκκινα και ροζ) φορέματα, το στέμα της και δύο χαρακτηριστικές μεγάλες παπαρούνες να κοσμούν το κεφάλι της.

 

Η πριγκίπισσα Όζμα, "αυτοκράτειρα του Οζ". Επάνω από τον John R. Neill. Κάτω, η Όζμα και η Γκλίντα από το νέο καλλιτέχνη Ken Cope

 

Η Όζμα πρωτοεμφανίζεται στο δεύτερο βιβλίο της σειράς "The Marvelous Land of Oz". H ιστορία ξεκινά με ένα ορφανό αγόρι τον Tippetarius που έχει δωθεί από μωρό σε μια γριά μάγισσα τη Mombi, μια κακιασμένη στρίγγλα που τον χρησιμοποιεί σαν υπηρέτη. Ο ονειροπόλος Tip το σκάει κάποια στιγμή κλέβοντας και ένα σακούλι γεμάτο με τη "Σκόνη της Ζωής" αφού πρώτα έχει ζωντανέψει ένα σκιάχτρο με κεφάλι από κολοκύθα που το ονομάζει Τζακ!

Στο μεταξύ, στη Σμαραγδένια Πόλη, η στρατηγός Jinjur (ναι, Η στρατηγός) έχει δημιουργήσει έναν επαναστατικό στρατό από γυναίκες με τον οποίο σχεδιάζει να πάρει την εξουσία του Οζ στα χέρια της, εκδιώκοντας πρώτα το βασιλιά της πόλης που δεν είναι άλλος από το γνωστό μας Σκιάχτρο του πρώτου βιβλίου! Η Γκλίντα τον είχε διορίσει βασιλιά όταν εξορίστηκε ο Μάγος στο πρώτο βιβλίο. Η Jinjur τα καταφέρνει, πράγμα πολύ εύκολο γενικά μια που ο στρατός του Οζ αποτελείται από ένα και μοναδικό άτομο!

Η Jinjur όμως, δεν διστάζει να ζητήσει τη βοήθεια της... Mombi ενάντια στο Σκιάχτρο! Και η Μombi που δεν αποκλείεται να ήταν μια από τις 4 μάγισσες που κάποτε καταδυνάστευαν το Οζ δράττει της ευκαιρίας αμέσως.

Δεν χρειάζεται να πω όλη την ιστορία εδώ βέβαια. Θα αρκεστώ μόνο σ'αυτό: Προς το τέλος του βιβλίου και αφού η Γκλίντα συλλαμβάνει τη γριά μάγισσα αποκαλύπτεται πως ο Μάγος του Οζ είχε δώσει τον Tippetarius στη Mombi όταν ήταν μωρό! Μόνο που...

o Τip δεν "υπάρχει" ουσιαστικά. Το μωρό που έδωσε ο Μάγος στη Mombi ήταν η Όζμα, και η μάγισσα τον μεταμόρφωσε σε αγόρι!

 

Με την επάνοδο της πριγκίπισσας Όζμα η νόμιμη κυβερνήτης του Οζ παίρνει πάλι την εξουσία της χώρας. Απαγορεύει τη μαγεία εκτός από ορισμένα άτομα μόνο και με ένα μαγικό - ένα από τα πολλά - δίνει ξανά την αθανασία σε ολόκληρο το Οζ. Οι κάτοικοι του Οζ δεν μεγαλώνουν ποτέ, εκτός αν θέλουν να μεγαλώσουν! (Προφανώς αυτό δεν ισχύει για μωρά που δεν έχουν γεννηθεί ακόμα, και υπάρχουν διάφορες απόψεις για το πότε γίνεται συνειδητή η ικανότητα των κατοίκων να "σταματούν" το χρόνο). Το Οζ μεταμορφώνεται και πάλι στη νεραϊδίσια ουτοπία που ήταν κάποτε, με πολίτευμα ένα είδος φωτισμένης μοναρχίας με σοσιαλιστικές τάσεις, μια που το χρήμα που χρησιμοποιούνταν την εποχή που βασιλιάς ήταν ο Μάγος του Οζ, καταργείται πια, και οι κάτοικοι απλά προσφέρουν ο ένας στον άλλον ό,τι χρειάζεται. Η ίδια η χώρα όμως, το απίστευτα πρόσφορο έδαφός της προσφέρει τα πάντα στους κατοίκους της.

Βέβαια, παρά την απαγόρευση της Όζμα περί της άσκησης της μαγείας, οι μάγοι και μάγισσες πολλών και διαφόρων ειδών συνεχίζουν να αφθονούν σε όλα τα βιβλία της σειράς!

 

O Tip και ο Jack Pumpkinhead, και η γριά Mombi (Τιπ, Τζακ ο Κολοκυθοκεφαλής και Μομπί στην Ελληνική έκδοση), από τον John R. Neill

 

Πορτρέτο της Jinjur. H στρατηγός Jinjur και ο στρατός της καταλαμβάνουν τη Σμαραγδένια Πόλη. Σχέδια του John R. Neill

 

 

Στη "Θαυμάσια Χώρα του Οζ" όμως, πρωτοεμφανίζεται άλλος ένας κλασσικός χαρακτήρας που δίνει επίσης και το επιστημονικοφανταστικό στοιχείο του βιβλίου σε μία, κατά τα άλλα, fantasy ιστορία: Ο κύριος καθηγητής H.M. Wogglebug T.E., ο οποίος στην Ελληνική έκδοση λέγεται Υ.Μ. Μαύρος Κοριός Τ.Σ.

 

O Mαύρος Κοριός δεν ήταν παρά ένα απλό, μικροσκοπικό έντομο του Οζ, όταν μια μέρα τρύπωσε σε ένα σχολείο. Εκεί, παρακολούθησε τα μαθήματα επί τρία χρόνια μέχρι που ο καθηγητής τον τσάκωσε και αποφάσισε να κάνει ένα μάθημα εντομολογίας στους μαθητές. Τον έβαλε λοιπόν κάτω από ένα μικροσκόπιο και με τη βοήθεια κάποιας άγνωστης τεχνολογίας (θυμηθείτε πως το βιβλίο εκδώθηκε το 1904) προέβαλλε την μεγεθυμένη εικόνα του εντόμου πάνω σε μια οθόνη. Ο Μαύρος Κοριός ενθουσιάστηκε με την εικόνα του εαυτού του που ήταν τόσο μεγάλη και σπουδαία που πίστεψε πως πράγματι ήταν τόσο μεγάλος! Έτσι, πήδηξε από την οθόνη (ναι, από την οθόνη που προέβαλλε την εικόνα του εαυτού του μεγεθυμένη πολύ!) και το έσκασε! Ντύθηκε με ρούχα που έμοιαζαν με κείνα του καθηγητή, υιοθέτησε τους τρόπους και τη φωνή του και υπερήφανος πέρα από κάθε φαντασία, έδωσε στον εαυτό του το όνομα Highly Magnified Wogglebug, Thouroughly Educated ή, στην Ελληνική έκδοση, Υπερβολικά Μεγεθυμένος Μαύρος Κοριός, Τέλεια Σπουδαγμένος!

 

Oι ιστορίες του Wogglebug με τον ιδιαίτερο σατιρικό τρόπο έκφρασής του, τα σχόλιά του με ύφος "απόλυτης αυθεντίας" που δημοσιεύονταν σε μορφή comic strips - από τα πρώτα comic strips που εκδώθηκαν ποτέ - σε διάφορες εφημερίδες (ανεξάρτητα από τα βιβλία του Οζ) και η εμφανέστατη σάτιρα και ειρωνία του Baum προς τους διανοούμενους και τους δικηγόρους της εποχής, είχαν τόση επιτυχία που δημιούργησαν για ένα διάστημα κάτι σαν Wogglebug-mania στις ΗΠΑ της αρχής του 20ου αιώνα!

 

Αριστερά ο κύριος Υ.Μ. Μαύρος Κοριός, Τ.Σ. και άλλοι χαρακτήρες. Δεξιά, διαφημιστικό πόστερ για τα comic strips με το Wogglebug. Σχέδια του John R. Neill

 

Γίνεται, πιστεύω, πολύ εμφανές πια πως τα βιβλία της σειράς Οζ είναι γραμμένα έτσι ώστε να περιέχουν πολλά επίπεδα αναγνωσιμότητας και ερμηνείας, πολλούς τρόπους ερμηνείας και "άποψης" ώστε η ανάγνωσή τους να κρύβει πολλά "μυστικά" τόσο για ένα παιδί, όσο και για έναν ενήλικα αναγνώστη.

Είναι επίσης εμφανές πως ο L. Frank Baum τοποθέτησε και πολλές φιλοσοφικές/μεταφυσικές ιδέες που βρίσκονται κυρίως στη Θεοσοφία, στα βιβλία του, αλλά συγχρόνως μάς παρουσιάζει μια καθαρά μητριαρχική κοινωνία (προφανώς επιρρεασμένος και από την πεθερά του), κάνοντας μαζί και σάτιρα της πραγματικής κοινωνίας της εποχής, όπως για παράδειγμα προς τις ακρότητες του "μιλιταριστικού σουφραζισμού/φεμινισμού", που υπάρχει ακόμα και σήμερα με παρόμοια μορφή, 105 χρόνια μετά!

 

Ήταν πολύ λογικό λοιπόν να δημιουργηθούν κάμποσες θεωρίες, όπως έλεγα στο πρώτο μέρος του αφιερώματος, σχετικά με το "τι θέλει να πει ο συγγραφέας". Θεωρίες αντικρουόμενες συχνά, γεμάτες αντιφάσεις, όσο γεμάτα - φαινομενικές - αντιφάσεις και φαντασία είναι και τα βιβλία. Αυτά τα... "παδικά", "παραλογοτεχνικά" βιβλία...

 

Με όλα αυτά όμως, και με τα υπόλοιπα βιβλία (εν συντομία) θα ασχοληθώ σε επόμενο μέρος του αφιερώματος!

 

Tέλος δεύτερου μέρους.

 

Copyright κειμένου: Διον. Τζαβάρας 2009. Οι εικόνες από τα βιβλία είναι public domain. H εικόνα της Όζμα με τη Γκλίντα ανήκει στον Ken Cope. O χρωματισμός στην έγχρωμη εικόνα της Polychrome ανήκει στην Amanda Jean Lopez.

Edited January 1, 2009 by Dain

[DinoHajiyorgi]

Οι Tik-Tok και Jack Pumpkinhead στην ταινία Return to Oz του 1985.

[Darkchilde]

Διονύση πολύ καλό αφιέρωμα...

 

Νομίζω ότι έκλεισε τι θα πάρω στην επόμενη παραγγελία του Amazon :tongue:

[Oberon]

Thank you Βούλα! Θα σου σύστηνα τις εκδόσεις των Books of Wonder που είναι λίγο πιο ακριβές αλλά είναι πλήρη facsimiles των αρχικών (και πολυτελών) εκδόσεων μαζί με όλα τα color plates.

Aρκετά από τα βιβλία υπάρχουν στο Αμερικανικό Amazon αλλά και στο site των εκδόσεων: http://www.booksofwonder.com όπου μπορείς να δεις πολλά άλλα εξαιρετικά παιδικά βιβλία και όχι μόνο!

 

Πολύ καλή έκδοση είναι επίσης το Annotated Wizard of Oz που επανεκδόθηκε πρόσφατα για τα 100 χρόνια από την πρώτη έκδοση. το Annotated έχει αρκετά άρθρα, essays και πληροφορίες όπως και όλα τα notes από διακεκριμένους "Oz scholars" αν θέλεις περισσότερη εμβάθυνση σχετικά με το Οζ γενικά!

 

Nτίνο, όμορφες οι εικόνες και αν το Return to Oz είχε ένα καλό ήταν οι πολλοί και διάφοροι χαρακτήρες από όλο το Οζ που εμφανίστηκαν έστω και στιγμιαία (δυστυχώς η βασική "κακιά" της ταινίας είναι ένα κάκιστο αμάλγαμα της Mombi που ανέφερα στα δύο μέρη του αφιερώματος και της Λαίδης Langwidere που δεν ήταν καν villain ακριβώς).

 

Στην πρώτη φώτο πάντως, εκτός από τη Ντόροθυ που ενσαρκώθηκε αξιοπρεπώς από την μικρούλα τότε Fairuza Balk υπάρχει και η Billina η κότα, που είναι σημαντικός χαρακτήρας στο Οζ! (Και φυσικά μιλάει, και φυσικά έχει ένα deadpan σατιρικό χαρακτήρα και κοφτερά σχόλια, και φυσικά γουστάρει να ζει εκεί και να μεγαλώνει τα κοτόπουλά της αφού οι Οζιανοί δεν τρώνε γενικά κοτόπουλο! Κι αν οι λίγοι κόκκορες που ζουν στη Σμαραγδένια Πόλη είναι πράσινοι, η Billina δε φαίνεται να έχει πρόβλημα αφού ζει κιόλας σαν αριστοκράτισα!)

Edited January 3, 2009 by Dain

[Shinigami]

@Dain

Συγχαρητήρια για το αφιέρωμα!! Ομολογώ πως δε γνώριζα την ύπαρξη του συγκεκριμένου site/forum κι έπεσα επάνω του αναζητώντας στο Google ορισμένες πληροφορίες για τον κόσμο του Οζ. Μετά τη Wiki νομίζω πως αυτό ήταν ό,τι πιο κατατοπιστικό διάβασα. Κι ιδιαιτέρως "πειστικό" μάλιστα ώστε να ασχοληθώ κάποια στιγμή με τα (πρώτα 14 τουλάχιστον) βιβλία. Και πάλι μπράβο σου!!

[Δημήτρης]

Απίστευτη παρουσίαση Dain. Τέλος, είσαι κινητή εγκυκλοπαίδεια Και ναι, το ήξερα ότι το Οζ δεν είναι μόνο ταινία την οποία φυσικά και έχω δει, αλλά και σειρά βιβλίων.

[Oberon]

Δεν είχα δει πως το τόπικ είχε σχόλια στα οποία δεν είχα απαντήσει αλλά λείποντας από το φόρουμ για μεγάλο διάστημα ήταν αναμενόμενο να μην τα δω. Έστω και καθυστερημένα λοιπόν, ευχαριστώ τους Δημήτρη και Shinigami για τα σχόλιά τους στις παρουσιάσεις μου.

[Airbourne]

Έχω μείνει άναυδος με την πληρέστατη παρουσίαση. Τα παιδικά μου χρόνια πέρασαν αστραπιαία μπροστά απο τα μάτια μου. Έχουν ειπωθεί πάρα πολλά για τον συγγραφέα κυρίως με τους απόκρυφους συμβολισμούς της ιστορίας. Έτσι για να δέσει το γλυκό να συμπληρώσω ότι λέγεται πως οι pink floyd έχουν γράψει το απίστευτο Dark Side of the Moon (1973) σε συγχρονισμό με  την ταινία, Ο μάγος του ΟΖ με την Τζούντι Γκάρλαντ (1939) και κυρίως στο τραγούδι Over the Rainbow. Κάποιοι αναφέρονται  σε αυτό ώς The Dark side of the Rainbow. Φανταστική δουλειά και πάλι μπράβο..

[Oberon]

Σ'ευχαριστώ Χρήστο. Λέω να στρωθώ να γράψω και τα άλλα δύο μέρη σύντομα, να μη με λέει και η wordsmith "Master of Unfinished Projects" που, φυσικά, έχει απόλυτο δίκιο να με λέει έτσι εντελώς άδικο και οι κατηγορίες αυτές είναι ανυπόστατες.

Edited June 5, 2013 by Oberon