Ασάφεια

[aScannerDarkly]

Με αφορμή το διήγημα αυτό είχαμε μία συζήτηση γύρω από την ασάφεια. Ήγουν: Είναι ένα αυθεντικό, θεμιτό μέσο έκφρασης, άλλοθι για να κρύψει κανείς την αδυναμία του να γράψει κάτι πλήρες και ένα φτηνό μέσο εντυπωσιασμού;

 

 

Αναλυτικότερα, εκφράστηκαν οι εξής απόψεις:

Σαν σεναριογράφος και συγγραφέας όταν γράφω μια ιστορία μέλημα μου είναι να γίνομαι κατανοητός και να κλείνω, το κατά δύναμη, κάθε σεναριακή ή νοητική «τρύπα» που μπορεί να δημιουργηθεί στην εξέλιξη της πλοκής. Πολλές ιδέες για διηγήματα, κάθε είδους, τις απορρίπτω αν έχουν μόνο δυνατές εικόνες αλλά δεν βγάζουν νόημα. Μπορεί να στήσω π.χ. ένα αστυνομικό μυστήριο με το πιο ανεξιχνίαστο έγκλημα, και επειδή ακριβώς δεν έχω βρει ούτε εγώ μια λογική λύση, να μην το γράψω ποτέ.

 

Σε πιο στάδιο αποφασίζει κανείς να κάνει πράξη την «ασάφεια» ως άλλη καλλιτεχνική επικοινωνία; Έχει σχέση με το ανωτέρω σκεπτικό μου; Δηλαδή είναι έγκυρο ή άκυρο όταν κάποιος συγγραφέας βγάζει στο κλαρί το έργο του, που δεν μπορεί να το τελειώσει, βαφτίζοντας το…σουρεαλιστικό; Δείχνει επιτηδευμένο; Ο αληθινός καλλιτέχνης πρέπει – από το κέντρο της ψυχής του – να σκέφτεται, να πλάθει και να ολοκληρώνει με ασάφεια;

 

Είναι όντως η «ασάφεια» πάντοτε γνήσια; Δεν είναι ποτέ άλλοθι;

 

''Είναι όντως η «ασάφεια» πάντοτε γνήσια; Δεν είναι ποτέ άλλοθι;'' (DinoHajiyorgi)

Λατρεύω τη ζωγραφική και ζωγραφίζω. Ήμουν δύσπιστος κάποτε για την αυθεντία του Πικάσο, μέχρι που είδα τους πίνακες και τα σκίτσα των πρώτων περιόδων του. Ναι, είπα μετά. Ο άνθρωπος δικαιούται να ασυδοτεί. Να εκφράζεται μέσα από μια ιδιάζουσα παρανοϊκή οπτική. Έστω κι αν ποτέ δεν την αποδέχτηκα σαν κομμάτι της προσωπικής μου αισθητικής, έπαψα να αναρωτιέμαι αν ήταν άλλοθι. Νομίζω, DinoHajiyorgi ότι κανένας μας δεν είναι εύκολο να δεχτεί την ''a priori'' αυθεντικότητα κάποιου στοιχείου αν δεν αγγίζει είτε το δικό του βιωματικό πεδίο, είτε το σύστημα γνώσης και επιλογών του. Ή αν δεν του προσφέρονται ικανά πειστήρια. Όλα τίθενται υπό κρίση και κριτική. Πολύ περισσότερο όταν ζούμε σ' έναν κόσμο, όπου έχουμε αντιληφθεί πως ενίοτε (αν όχι συχνά) μας πουλάνε φύκια για μεταξωτές κορδέλες, ή μας επιβάλλουν τεχνητές αξίες.

 

Η γνώμη μου είναι πολύ απλά ότι αν πλασάρεις κάτι ασαφές και ημιτελές επειδή απλά και μόνο δεν μπορείς να κάνεις κάτι καλύτερο, μπας και τσιμπήσει κανείς, θα φανεί. Άλλωστε δεν είναι μια συνταγή πανάκεια. ΠΧ, το αστυνομικό που λέει ο Ντίνος, δε θα είχε νόημα να γραφεί όντως, γιατί χάνει στην ουσία του ως αστυνομικό.

 

Γενικότερα, νομίζω ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα λογοτεχνικό ή μη έργο, αυτό το σκοπό έχει (νομίζω): Να δημιουργήσει σκέψεις και συναισθήματα στον αναγνώστη, αφήνοντάς του και μία "ελευθερία κινήσεων". Αλλιώς θα ήταν ένα δοκίμιο ή άρθρο στην εφημερίδα, ή επιστημονική εργασία. Εδώ είναι ίσως μία ακραία μορφή αυτού του πράγματος.

 

Θεωρητικά ένα κείμενο δεν είναι ποτέ πλήρες ή συνεπές, πάντοτε είναι ημιτελές. Ποτέ δεν τα λέει/περιγράφει όλα. Και πάντοτε ο αναγνώστης έχει να συμπληρώσει σε αυτό τα δικά του στοιχεία (να τα προβάλει, που λένε και οι ψυχολόγοι).

 

Πάντοτε αναρωτιόμουν, πότε ξέρει ένας καλλιτέχνης ότι το έργο του είναι "ολοκληρωμένο"; Δυστυχώς μετά από πολύ ψάξιμο έχω καταλήξει στην απάντηση "όποτε νιώσει ο ίδιος ότι είναι ολοκληρωμένο". Και λέω δυστυχώς, γιατί πολύ συχνά εγώ ως αναγνώστης/θεατής δεν έχω την ίδια άποψη, με αποτέλεσμα να επιβαρύνομαι με ένα αίσθημα ανολοκλήρωτου.

 

Ίσως αυτό που έχει σημασία είναι πότε/εάν το κάνετε επίτηδες ως συγγραφείς και, ακόμα πιο σημαντικό, αν σας αρέσει ως αναγνώστες/θεατές!

 

Πότε λοιπόν η ασάφεια και έλλειψη συνοχής ενός έργου σταματά να είναι τρόπος έκφρασης και αρχίζει να γίνεται άλλοθι;

Edited June 14, 2009 by aScannerDarkly

[Electroscribe]

Ο Χέμινγκουέι είχε γράψει:

 

"Αυτό το παρέλειψα βάσει της νέας μου θεωρίας, πως μπορείς να παραλείψεις οτιδήποτε, αν ξέρεις τι παραλείπεις, και αυτό κάνει δυνατότερη την ιστορία και τους αναγνώστες να αισθάνονται κάτι παραπάνω απ' ό,τι καταλαβαίνουν."

 

(ο Ζελάζνι έγραψε ένα άρθρο πάνω στο ζήτημα και θα το βρείτε εδώ, alt afctor, από τεύχος του Απαγορευμένου Πλανήτη)

 

 

Κατά τα άλλα, μια ιστορία οφείλει να μη λέει άλλα σε μια σελίδα και άλλα σε άλλη, όπως και να μην έχει λογικά κενά (του τύπου "μα εδώ, δε θα γινόταν αυτό;")

 

Και επίσης οφείλει να μην παρουσιάζει λύσεις από το πουθενά (από μηχανής θεούς - ή απο μηχανής δαίμονες, αν μιλάμε για κακό τέλος), όπως και να μην εισαγάγει στοιχεία που τελικά δεν τα κάνει τίποτα (το λεγόμενο "Όπλο του Τσέχωφ").

 

Λέω "οφείλει", υποθέτοντας ένα συγγραφέα που θέλει να συντάξει ένα κείμενο που να σέβεται τον αναγνώστη και τη νοημοσύνη του.

 

 

Από κει και πέρα, το να εξηγεί ένα κείμενο τα πάντα στην παραμικρή λεπτομέρεια χωρίς να το απαιτούν τα δυο προαναφερθέντα κριτήρια, συχνά δεν είναι παρά ευτελισμός. Η ανατροπή από το πουθενά στην τελευταία γραμμή και η δομή αίνιγματος ("Μπορείς να καταλάβεις τι συμβαίνει, αναγνώστη; Όχι, αλλά θα το πάρει το ποτάμι στο τέλος οπότε υπέμεινε") δεν αποτελούν ενδείξεις λογοτεχνικής αξίας, έστω κι αν συχνά χαρακτηρίζουν ψυχαγωγικές ιστορίες.

[Glowleaf]

Συμφωνω με τον electroscribe. Γενικα δεν μου αρεσει η ασαφεια, και θελω να κλεινουν ολα τα κενα, η τουλαχιστον τα σημαντικοτερα. Σιχαθηκα το Lost πχ ακριβως γιατι με ειχε συναρπασει στην αρχη, και οσο προχωρουσε οχι μονο δεν εξηγουσε, αλλα εμφανιζε νεα μυστηρια.

Πιστευω οτι το να ξερεις ποτε να "ικανοποιησεις" τον αναγνωστη ειναι τεχνη, και το να το τραβας οσο δεν παει ειναι βλακεια. Οπως υπαρχει η καταλληλη στιγμη σε μια βραδυα για να κανεις την κινηση οταν φλερταρεις, ετσι υπαρχει και η καταλληλη στιγμη να λυσεις το μυστηριο.

 

Επισης, οι απο μηχανης θεοι για εμενα ειναι απογοητευτικοι. Λατρευω εναν ηρωα ο οποιος λυνει ενα μυστηριο με το μυαλο του και τις ικανοτητες του. Φυσικα και να εχει βοηθεια, φυσικα και να στηριχθει σε αλλους δευτερευοντες ηρωες, αλλα θελω να τα βγαλει περα μονος του στην πλειοψηφια των περιπτωσεων. Το μονο αποδεκτο για εμενα ειναι οι απο μηχανης πληροφοριοδοτες, οι οποιοι προωθουν την πλοκη.

[Nihilio]

H ασάφεια δεν είναι απαραίτητα τέχνασμα για να καλύψει ότι δεν ξέρει ο συγγραφέας. Είναι όμως η εύκολη λύση για να το κάνει, για αυτό και εμφανίζεται πολύ συχνά σε τέτοιες περιπτώσεις, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι, όταν χρησιμοποιηθεί σωστά, δεν κάνει τη ιστορία καλύτερη. Πιο σημαντική κατά τη γνώμη μου είναι η συνέπεια, παρά η σαφείνια του κειμένου.

[Guest roriconfan]

Η ασάφεια είναι πολύ καλή για εμένα αρκεί να την κρατάνε μέχρι ένα σημείο που ο θεατής/αναγνώστης δε θα χάνει τον μπούσουλα.

 

Η ασάφεια κάνει μια ιστορία μυστηριώδης και αγωνιώδης. Αν την χειριστείς σωστά, αφήνει πάντα χώρο για νέα σενάρια, συνέχειες και prequel που επεκτήνουνε τον κόσμο και διανθίζουνε τους χαρακτήρες. Αλλά σε υπερβολικό βαθμό μπερδεύει και διώχνει το κοινό. Οπότε παίζει ρόλο και τι απαιτήσεις έχει ο θεατής/αναγνώστης.

 

Για παράδειγμα, χτες είδα με άλλους τέσσερις του φόρουμ την νέα ταινία Τερμινέητορ. Η πλοκή μου φάνηκε τόσο αυθαίρετη και παράλογη που δεν μου άρεσε συνολικά. Στο τέλος υπήρχε μια σκηνή που εξηγούσανε τι παίχτηκε με το μυστήριο στο σενάριο αλλά τελικά γέννησε πολλά περισσότερα ερωτήματα (ή τρύπες) από ότι απάντησε. Οπότε, έμεινα με την εντύπωση ότι όλα γίνονταν όπως γούσταρε ο σεναριογράφος και δεν ήταν καθόλου πιστευτά.

Edited June 14, 2009 by roriconfan

[Tiessa]

Εγώ είμαι γενικά κατά της ασάφειας και όταν διαβάζω και όταν γράφω. Πιθανότατα αυτός είναι ο λόγος που δεν τα πάω και πολύ καλά και με τη μοντέρνα ζωγραφική και τη μοντέρνα ποίηση.

Αυτό ωστόσο που είναι πιθανό καμία φορά είναι να έχεις μπει τόσο πολύ μέσα σε μια ιστορία που γράφεις, που να νομίζεις ότι όλα είναι φανερά ή ότι όλοι είναι ικανοί να δουν την οπτική σου γωνία, οπότε σ' αυτή την περίπτωση, προχωράς νομίζοντας ότι τα έχεις εξηγήσει όλα μια χαρά και δεν χρειάζεται να πεις τίποτα άλλο, αλλά οι υπόλοιποι αναρωτιούνται πού το πας, κι ακόμα χειρότερα φτάνουν στο τέλος και αισθάνονται ότι δεν τους τα εξήγησες.

[Πυθαρίων]

Υπογραμμίζω φράσεις από το σχόλιο του Odesseo στο topic του aScannerDarkly :

 

--‘‘ Όσον αφορά το κείμενο καθαυτό, δεν είναι ιστορία. Είναι η περιγραφή ενός πίνακα, στατική απεικόνιση μορφών που η κίνηση που παρουσιάζουν είναι φαινομενική.’’

 

--‘‘Ανεξάρτητα από τη λογοτεχνική δεινότητα του συγγραφέα, κείμενα αυτού του είδους συνιστούν πρόκληση ανάλογη με εκείνη ενός λαβύρινθου: «Δεν υπάρχει διέξοδος για εκείνον που δεν τόλμησε να μπει.» ’’

 

Έξοχα εύστοχος ο φίλος Odesseo.

 

Υπάρχουν πλαίσια ( προτιμώ την λέξη από την λέξη: κανόνες ) συγγραφής ενός διηγήματος, μιας ιστορίας. Με κυρίαρχη την περιγραφή και ''φαινομενική'' την αφήγηση, το κείμενο του aScannerDarkly, δεν αποτελεί ένα κλασσικό τέτοιο διήγημα.

Το πνεύμα της συζήτησης κατά την ταπεινή μου αντίληψη, προκύπτει από το ερώτημα ‘’επιτρέπεται σ’ ένα λογοτεχνικό εγχείρημα αυτού του είδους να παρουσιάζει τέτοια ασάφεια; ‘’ Και, ‘’είναι η ασάφεια αυτή τέχνασμα, ή αυθεντικό στοιχείο έκφρασης;’’

 

Ανεξάρτητα από προσωπικές αναγνωστικές προτιμήσεις (όντως η ασάφειά του κινείται στις ανώτερες βαθμίδες) και άσχετα με το πού κατατάσσεται το ανάγνωσμα, παρόμοιες συγγραφικές ανησυχίες έχουν ένα αντίστοιχο αναγνωστικό κοινό σαν στόχο. Όχι απαραίτητα ευρύ. Δεν θεωρώ πως ‘’πλασάρονται’’ σαν διηγήματα, ούτε πως μπορούν ή δικαιούνται να το κάνουν. Κι’ ούτε νομίζω ο aScannerDarkly μας ζητά μια τέτοια χάρη.

Είναι κάτι σαν ποιήματα στην πεζότερή τους μορφή. Περιέχουν και αισιοδοξούν να μεταφέρουν εικόνες και συναισθήματα. Θολά; Ναι. Γενικά; οπωσδήποτε. Ακατάληπτα; Ίσως.

 

Άς το δούμε έτσι: Μας αρέσει, δεν μας αρέσει. Ο ποιοτικός χαρακτηρισμός είναι κάτι ανεξάρτητο, σχετίζεται με τη γλώσσα και την λογοτεχνική ικανότητα του συγγραφέα. Τα υπόλοιπα είναι ένα εσωτερικό ζήτημα. Εφ’ όσον βέβαια αναγνωρίζουμε στον γράφοντα την αυθεντικότητα της ‘’παραφροσύνης’’ του. Κι εγώ το έχω ήδη κάνει.

 

Edited June 15, 2009 by Πυθαρίων

[odesseo]

Ένας άνθρωπος που ασχολείται με τη συγγραφή αισθάνεται την ανάγκη να κλείνει τρύπες. Επικαλείται λόγους συνέπειας και σαφήνειας προς όφελος των αναγνωστών, ενώ στην ουσία φέρνει τους αναγνώστες στα δικά του μέτρα. Ο ίδιος προφανώς δεν αντέχει την ασάφεια - υποθέτει, κρίνοντας εξ ιδίων, ότι ούτε κι ο αναγνώστης του θα την αντέχει. Έτσι μπορεί κάλλιστα να γράφει διηγήματα του φανταστικού, αλλά με προσοχή και σεβασμό στην κοινή λογική, την οποία (ιδού το μεγάλο ατόπημα) επικαλείται για λογαριασμό του αναγνώστη. Οπωσδήποτε, αυτός ο συγγραφέας μπορεί να γράψει καλή λογοτεχνία - αλλά δεν μπορεί να λυτρωθεί, επειδή δεν μπορεί να εμπιστευθεί ούτε τη φαντασία του, ούτε τη φαντασία του αναγνώστη.

 

Υπάρχει και εκείνος που του αρέσει να ανοίγει τρύπες. Αυτός ο άνθρωπος έχει ανάγκη από αέρα: γράφει για να ξεδώσει, να ανασάνει. Αντιμετωπίζοντας τη γραφή ως φυγή από την πραγματικότητα (αλλιώς θα έγραφε λυσάρια για φροντιστήρια), εσκεμμένα ανοίγει τρύπες ακόμη κι εκεί όπου δεν υπάρχει λόγος. Η φαντασία του τού επιτρέπει να φαντάζεται ότι -τι στο καλό- θα υπάρχει και κάποιος άλλος που θα συμμερίζεται την άποψη και, κυρίως, την αγωνία του μέσα από τη γραφή, ένας αναγνώστης-συνοδοιπόρος. Αυτό το κάνει με τη φαντασία του την ώρα της ρέμβης - γιατί στην πραγματικότητα, στην ώρα της συγγραφής, δεν σκέφτεται καθόλου τον αναγνώστη.

 

Ο συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του δεν καλοπιάνει τον αναγνώστη του. Στην πραγματικότητα, κανένας από αυτούς που ισχυρίζονται ότι σκέφτονται και σέβονται τους αναγνώστες τους δεν το κάνει. Απλώς δείτε πώς αντιδρά στις κριτικές...

 

Ο συγγραφέας που σέβεται τον αναγνώστη είναι ένα οξύμωρο: ο σεβασμός δεν μπορεί να είναι μονόδρομος. Για να είναι αμφίδρομος, πρέπει κι ο αναγνώστης να σέβεται το συγγραφέα. Εάν σκεφτείτε σε ποιο πλαίσιο, σε ποιο είδος σχέσης μπορεί να υπάρξει ένας τέτοιος αμφίδρομος σεβασμός, θα έχετε καταλάβει αμέσως περί τίνος μιλάμε, όταν μιλάμε για συγγραφείς που σέβονται τους αναγνώστες τους.

 

Θα τα ξαναπούμε

Edited June 15, 2009 by odesseo

[Guest roriconfan]

Το λοιπόν, μου θυμήσατε την κλασική φράση "Τι θέλει να πει ο ποιητής;"

Στο σχολείο διαβάζαμε ένα διήγημα, η καθηγήτρια μας ρωτούσε τι καταλάβαμε... και μετά μας απαντούσε ότι έλεγε το λυσάριο...

Συγνώμη δηλαδή αλλά αν δεν σκέφτεσαι ελεύθερα τι εννοεί ένα διήγημα, τότε δεν είναι σαν να σου επιβάλλουνε απόψεις; Αν δεν φτάνεις μόνος σε συμπεράσματα, τότε τα πάντα φαντάζουν προπαγάνδα ή κάτι τέτοιο. Πολλές φορές έφτανα σε συμπεράσματα που δεν συμφωνούσαν με ότι έλεγε η καθηγήτρια και έβγαινα και κακός από πάνω. Και συγνώμη δηλαδή που δεν εκτιμούσα τον Δων Κιχώτη για τα χαζά ιδανικά του ή τον στρατιώτη που δεν δέχτηκε να πυροβολήσει τον εχθρό και σκοτώθηκε.

 

Οπότε τι άλλο μπορεί να είναι η ασάφεια αν όχι ένας τρόπος για να σκέφτεσαι και να βάζεις τον εαυτό σου στο διήγημα, διαποτίζοντάς το με τις προσωπικές σου πεποιθήσεις εκεί που υπάρχει ασάφεια;

 

Για παράδειγμα, η Αγία Γραφή, ανάλογα πως την δεις, μπορεί να φανεί σαν μια χαζομάρα ή σαν την καλύτερη ιστορία του κόσμου. Ανάλογα με το ποιος παπάς την ερμηνεύει, μπορεί να σε κάνει να αγαπάς τον πλησίον σου ή να σε κάνει να παίρνεις κεφάλια αλλόθρησκων.

Edited June 15, 2009 by roriconfan

[odesseo]

Οπότε τι άλλο μπορεί να είναι η ασάφεια αν όχι ένας τρόπος για να σκέφτεσαι και να βάζεις τον εαυτό σου στο διήγημα, διαποτίζοντάς το με τις προσωπικές σου πεποιθήσεις εκεί που υπάρχει ασάφεια;

 

 

Αυτό είναι rorico! Ο αναγνώστης βρίσκει στο κείμενο ασάφειες ακριβώς εκεί από όπου λείπει ο ίδιος.

 

Όσο για τον Δον Κιχώτη, είναι εντελώς ηλίθιο να προσπαθούν να σε πείσουν να ενστερνιστείς τα ιδανικά του: αν το μάθαινε ο Θερβάντες, θα αυτοκτονούσε.

[Guest roriconfan]

Τυχαίνει το διήγημα που ανέβασα για τον διαγωνισμό να βασίζεται στην ασάφεια και την σύγχυση. Αποσκοπέι να κάνει τον αναγνώστη να μην καταλάβει πολλά αλλά στο τέλος να απαντηθούνε όλες του οι απορίες. Οπότε, εκεί δοκιμάζω να δω αντιδράσεις από αναγνώστες που και ασάφεια βρήκαν αλλά και εξήγηση στο τέλος. Χωρίς να είναι ακριβώς μασημένη τροφή.

[odesseo]

Τυχαίνει το διήγημα που ανέβασα για τον διαγωνισμό να βασίζεται στην ασάφεια και την σύγχυση. Αποσκοπέι να κάνει τον αναγνώστη να μην καταλάβει πολλά αλλά στο τέλος να απαντηθούνε όλες του οι απορίες. Οπότε, εκεί δοκιμάζω να δω αντιδράσεις από αναγνώστες που και ασάφεια βρήκαν αλλά και εξήγηση στο τέλος. Χωρίς να είναι ακριβώς μασημένη τροφή.

 

Μπράβο σου

Αναρωτήσου, όμως, τι νόημα έχει να αναφέρεις τα παραπάνω, αν δεν μπορεί να τα διακρίνει κάποιος στο κείμενό σου (εκτός κι αν τα λες με σκοπό να στρέψεις κόσμο στο διήγημά σου προκειμένου να αποσπάσεις σχόλια).

[Guest roriconfan]

Ντάξει, κάνω και προμόσιον την ιστορία μου. Είμαι σάκερ για σχόλια. Αλλά σχόλια επιτρέπονται σε έναν μήνα οπότε ποιος θα το θυμάται μέχρι τότε;

 

Συνήθως ότι καινούριο γράφω είναι (φυσικά) βασισμένο σε πρόσφατα γεγονότα γύρω μου. Οπότε, λίγο την ασάφεια που είδα σαν θέμα και λίγο το νέο Τερμινέητορ που πήγα και είδα μαζί με άλλους του φόρουμ, μου βγήκε κάτι που συνδιάζει τα δύο. Οπότε, το ένα φέρνει το άλλο και το ανέφερα για να φανεί στην πράξη αν είναι ή όχι καλό όπως μου βγήκε. Κάτι σαν πρακτική εφαρμογή του παρόν θέματος.

 

Αποτελέσματα, σε έναν μήνα...

[odesseo]

Γνωρίζω ότι ένας κύβος έχει έξι τετράγωνες επιφάνειες. Παίρνω έναν ξύλινο κύβο και τον φέρνω μπροστά στα μάτια μου. Στην καλύτερη περίπτωση, βλέπω μόνο ένα τετράγωνο. Εάν στρέψω τον κύβο για να δω περισσότερες από μία επιφάνεια, μπορώ να δω μέχρι τρεις επιφάνειες, καμιά από τις οποίες όμως δεν είναι τετράγωνο. Παρόλο που δεν είναι με κανένα τρόπο σαφές ότι πρόκειται για κύβο, έχω όμως τη βεβαιότητα ότι κρατώ στα χέρια μου έναν κύβο και περιμένω να βρω σε αυτόν όλα όσα γνωρίζω για τους κύβους.

Ένας συγγραφέας ξέρει να χειρίζεται την ασάφεια όταν μπορεί να χειραγωγεί τις ψυχολογικές προδιαθέσεις του αναγνώστη ανάλογα με το τι του προβάλλει. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ασάφεια αποτελεί συνθήκη που εγκυμονεί ανατροπή - ακόμη κι αν η ανατροπή αυτή δεν συντελείται πριν το τέλος του κειμένου, αλλά μετά το πέρας της ανάγνωσης.

 

Υπάρχουν κείμενα που μοσχοβολούν σαν νυχτολούλουδα ακόμη κι όταν τα κλείσεις, κι άλλα που μαραίνονται ενώ ακόμη τα κρατάς ανοιχτά στα χέρια σου.

[Nihilio]

Γνωρίζω ότι ένας κύβος έχει έξι τετράγωνες επιφάνειες. Παίρνω έναν ξύλινο κύβο και τον φέρνω μπροστά στα μάτια μου. Στην καλύτερη περίπτωση, βλέπω μόνο ένα τετράγωνο. Εάν στρέψω τον κύβο για να δω περισσότερες από μία επιφάνεια, μπορώ να δω μέχρι τρεις επιφάνειες, καμιά από τις οποίες όμως δεν είναι τετράγωνο. Παρόλο που δεν είναι με κανένα τρόπο σαφές ότι πρόκειται για κύβο, έχω όμως τη βεβαιότητα ότι κρατώ στα χέρια μου έναν κύβο και περιμένω να βρω σε αυτόν όλα όσα γνωρίζω για τους κύβους.

Ένας συγγραφέας ξέρει να χειρίζεται την ασάφεια όταν μπορεί να χειραγωγεί τις ψυχολογικές προδιαθέσεις του αναγνώστη ανάλογα με το τι του προβάλλει. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η ασάφεια αποτελεί συνθήκη που εγκυμονεί ανατροπή - ακόμη κι αν η ανατροπή αυτή δεν συντελείται πριν το τέλος του κειμένου, αλλά μετά το πέρας της ανάγνωσης.

 

Υπάρχουν κείμενα που μοσχοβολούν σαν νυχτολούλουδα ακόμη κι όταν τα κλείσεις, κι άλλα που μαραίνονται ενώ ακόμη τα κρατάς ανοιχτά στα χέρια σου.

Μιλάς με γρίφους, αλλά κρύβουν σοφία μέσα τους.

Ναι, η ασάφεια είναι δύσκολο μέσο και χρειάζεται έμπειρο συγγραφέα για να τα φέρει βόλτα όταν τη χρησιμοποιεί, αλλιώς συχνά αποδεικνύει ότι ο "βασιλιάς είναι γυμνός".

[Guest roriconfan]

Α, εδώ έχουμε κι ένα ακόμα σκηνικό που θυμήθηκα.

Το λοιπόν, εγώ βλέπω ανιμέ με το κιλό και η ασάφεια με την αφέλεια πάνε χέρι-χέρι εκεί. Κι όμως, οι περισσότεροι που τους το επισημαίνω αυτό απλά λένε "Δεν έχει σημασία". Γιατί στην τελική θέλουνε να ψυχαγωγηθούνε και όχι να το ψειρίσουνε. Οπότε, όταν στο άσχετο κάποιος νικάει έναν κακό ενώ έχει γίνει κιμάς στο ξύλο, ο μέσος ανιμετζής θα πει "Ω, κουλ, τι θέληση που έχει" και όχι "Μα πως το έκανε αυτό; Είναι παράλογο". Οπότε, παίζει ρόλο και πως το βλέπει ο αναγνώστης/θεατής.

Το technobabble σε όσα σημεία υπάρχει στο Star Trek είναι απλώς μια επιπόλαια εξήγηση για να προχωράει η πλοκή. Ο μέσος θεατής δεν θα σκεφτεί "Τι είναι το red matter;" αλλά "Ουάου, μια ύλη που δεν έχω ιδέα τι είναι, πολύ ψαγμένο κόνσεπτ". Κοινώς, και μπούρδες να λες/γράφεις, μεγάλο μέρος του κοινού θα το βρίσκει ενδιαφέρον ή αστείο γιατί ακριβώς δεν καταλαβαίνει που το πας και θα σου δίνει πολύ μεγαλύτερη προσοχή από όσο το αξίζεις.

Θυμάμαι σε ένα καρτούν, το Teen Titans, ο βασικός κακός συνέχεια ανέφερε για ένα τρομακτικό σχέδιο που είχε στα σκαριά στην διάρκεια όλης της σειράς. Ότι σχέδιο κι αν έκανε ποτέ δεν φαινόταν να έχει κίνητρο ή λόγο πέρα από ένα αόριστο "σατανικό σχέδιο" που είχε. Και τελικά η σειρά τελείωσε και δεν είδαμε ποτέ το σχέδιο του σε εφαρμογή. Όταν αργότερα ένας δημοσιογράφος ρώτησε τον σεναριογράφο της σειράς "Ποιό ήταν τελικά το σχέδιο του;" ο σεναριογράφος απλά απάντησε: "Δεν έχω ιδέα. Δεν μπορούσα να βρω κίνητρο για τον κακό και απλά είχα το μυστήριο για να δικαιολογώ την τρύπα."

[odesseo]

Μιλάς με γρίφους...

 

Ο γρίφος είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα ασάφειας. Σχεδόν όλοι όσοι ασχολούνται με τη λογοτεχνία του φανταστικού δεν τον αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό, ως πρόβλημα, αλλά ως εργαλείο εξέλιξης της ιστορίας. Μπροστά στο γρίφο μπορείς να κάθεσαι με τις ώρες, ξύνοντας το κεφάλι σου, μπορείς να δοκιμάσεις να τον ερμηνεύσεις με τον Χ, Υ, Ζ τρόπο (και να βρεθείς παρακάτω σε έναν απίστευτο κίνδυνο). Συνήθως οι γρίφοι επιδέχονται μία μόνο λύση (με την οποία συνήθως ανοίγει μια πόρτα).

 

Στα παραμύθια, γρίφος είναι μια συγκεκριμένη, αυστηρά καθορισμένη κατάσταση ασάφειας - ένα κρυπτογραφημένο μήνυμα, ένα άγνωστο αντικείμενο - που ταλαιπωρεί τον ήρωα της ιστορίας. Στα αστυνομικά μυθιστορήματα, ο γρίφος απλώνεται περισσότερο: γίνεται ένα μυστήριο που ο ντετέκτιβ καλείται να λύσει. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, ο γρίφος απλώνεται ακόμη πιο πολύ: απλώνει τα πλοκάμια του μέσα από τις σελίδες και τα τυλίγει γύρω από το λαιμό του αναγνώστη.

[aScannerDarkly]

Λέω "οφείλει", υποθέτοντας ένα συγγραφέα που θέλει να συντάξει ένα κείμενο που να σέβεται τον αναγνώστη και τη νοημοσύνη του.

 

Ο συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του δεν καλοπιάνει τον αναγνώστη του. Στην πραγματικότητα, κανένας από αυτούς που ισχυρίζονται ότι σκέφτονται και σέβονται τους αναγνώστες τους δεν το κάνει. Απλώς δείτε πώς αντιδρά στις κριτικές...

 

Ο συγγραφέας που σέβεται τον αναγνώστη είναι ένα οξύμωρο: ο σεβασμός δεν μπορεί να είναι μονόδρομος. Για να είναι αμφίδρομος, πρέπει κι ο αναγνώστης να σέβεται το συγγραφέα. Εάν σκεφτείτε σε ποιο πλαίσιο, σε ποιο είδος σχέσης μπορεί να υπάρξει ένας τέτοιος αμφίδρομος σεβασμός, θα έχετε καταλάβει αμέσως περί τίνος μιλάμε, όταν μιλάμε για συγγραφείς που σέβονται τους αναγνώστες τους.

 

Ο συγγραφέας που "σέβεται" τον αναγνώστη, όπως το θέτει ο Odesseo, είναι αυτός που στην πραγματικότητα δε σέβεται τον εαυτό του ως καλλιτέχνη και το έργο του. Γιατί τότε μιλάμε για ένα έργο μη αυθεντικό και κατά παραγγελία, που δεν αντικατοπτρίζει στ' αλήθεια το δημιουργό του, παρά το τι θα ήθελε κάποιο συγκεκριμένο κοινό από αυτόν. Άρα, με αυτή την έννοια, ο συγγραφέας δεν πρέπει να σέβεται, δεν πρέπει καν να έχει στο μυαλό του τον αναγνώστη.

 

Ο "κατά Electroscribe" σεβασμός προς τον αναγνώστη στην ουσία συνεπάγεται, και πάλι, σεβασμό του δημιουργού προς το ίδιο του το έργο, ώστε να δώσει ένα αποτέλεσμα, προϊόν σκέψης και κόπου, με ουσιαστικό λόγο ύπαρξης.

 

Με λίγα λόγια, ο σεβασμός του ενός και ο μη σεβασμός του άλλου, αποσκοπούν στο ίδιο. Ένα αποτέλεσμα που θα αντιπροσωπεύει και θα καταξιώνει το δημιουργό.

 

Ή, για να επανέλθω στο θέμα μας, πολύ απλά: ούτε απλοποιώ όσο γίνεται το έργο μου, ώστε το κοινό μου να είμαι σίγουρος ότι δε θα σκαλώσει, ούτε γράφω ασυναρτησίες και καλώ λύσεις από το πουθενά, είτε γιατί δεν είχα κάτι καλύτερο, είτε προσπαθώντας να κάνω τον αναγνώστη να "ψαρώσει". Γράφω αυτό που έχω στο μυαλό μου, αυτό που θέλω να δημιουργήσω, φροντίζοντας όμως να ξέρω τι γράφω και γιατί.

[Πυθαρίων]

Επιλογές σχολίων και τοποθετήσεις Πυθαρίωνα:

Σχόλιο odesseo:

''Ένας άνθρωπος που ασχολείται με τη συγγραφή αισθάνεται την ανάγκη να κλείνει τρύπες.

...αλλά δεν μπορεί να λυτρωθεί, επειδή δεν μπορεί να εμπιστευθεί ούτε τη φαντασία του, ούτε τη φαντασία του αναγνώστη.''

Τοποθέτηση Πυθαρίωνα:

Εμείς οι ερασιτέχνες (για να ακριβολογώ, εγώ ως ερασιτέχνης - και όσοι ερασιτέχνες συμφωνούν), αποζητούμε ( αποζητώ ) πιο πολύ τη λύτρωση δια μέσου της ανταλλαγής και της αλληλεπίδρασης και λιγότερο την αναγνώριση από ένα μελλοντικό αναγνωστικό κοινό - όσο το δυνατό πιο ευρύ - στου οποίου την ικανοποίηση αποσκοπούμε. (Μια διαδικασία αυτογνωσίας - αυτοεξέλιξης;) Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν σεβόμαστε τον υποψήφιο αναγνώστη ή ότι δεν επιθυμούμε ευρεία επιρροή. Σημαίνει όμως ότι αποδεχόμαστε ( ή θα έπρεπε να αποδεχόμαστε ) το κόστος ή το ρίσκο του να αφήσουμε ανικανοποίητους αρκετούς αναγνώστες τους οποίους, δυστυχώς ή ( μάλλον ) ευτυχώς, δεν είμαστε σε θέση να προεπιλέγουμε.

 

Σχόλιο odesseo:

''Υπάρχει και εκείνος που του αρέσει να ανοίγει τρύπες. ...Η φαντασία του τού επιτρέπει να φαντάζεται ότι -τι στο καλό- θα υπάρχει και κάποιος άλλος που θα συμμερίζεται την άποψη και, κυρίως, την αγωνία του μέσα από τη γραφή, ένας αναγνώστης-συνοδοιπόρος.''

Τοποθέτηση Πυθαρίωνα:

Ακριβώς αυτό.

 

Σχόλιο odesseo:

''Ο συγγραφέας που σέβεται τον εαυτό του δεν καλοπιάνει τον αναγνώστη του.''

'' ο σεβασμός δεν μπορεί να είναι μονόδρομος. Για να είναι αμφίδρομος, πρέπει κι ο αναγνώστης να σέβεται το συγγραφέα.''

Τοποθέτηση Πυθαρίωνα:

Δεν τον καλοπιάνει, δεν τον αγνοεί επίσης. Θα επιθυμούσε μόνο να μπορεί να επιδράσει πάνω του. Αν τελικά τα καταφέρει, τότε μόνο ο σεβασμός δεν είναι μονόδρομος.

 

Σχόλιο odesseo:

''Ο αναγνώστης βρίσκει στο κείμενο ασάφειες ακριβώς εκεί από όπου λείπει ο ίδιος.''

Τοποθέτηση Πυθαρίωνα:

Άρα κατ' επέκταση: Σέβομαι αυτό που κατανοώ ή συμμερίζομαι.

(*Εντυπωσιάζομαι από την φιλοσοφική σου βαθύτητα, φίλε odesseo)

 

Σχόλιο Πυθαρίωνα:

''παρόμοιες συγγραφικές ανησυχίες έχουν ένα αντίστοιχο αναγνωστικό κοινό σαν στόχο.''

Διόρθωση - τοποθέτηση Πυθαρίωνα:

Παρόμοιες συγγραφικές ανησυχίες έχουν ένα αντίστοιχο αναγνωστικό κοινό σαν αποδέκτη.

 

 

 

 

[odesseo]

Σχόλιο Πυθαρίωνα:

''παρόμοιες συγγραφικές ανησυχίες έχουν ένα αντίστοιχο αναγνωστικό κοινό σαν στόχο.''

Διόρθωση - τοποθέτηση Πυθαρίωνα:

Παρόμοιες συγγραφικές ανησυχίες έχουν ένα αντίστοιχο αναγνωστικό κοινό σαν αποδέκτη.

Υποψιάστηκες τι συνεπάγεται αυτή η διαφορά, Πυθαρίωνα;

 

Για να είναι αμφίδρομος, πρέπει κι ο αναγνώστης να σέβεται το συγγραφέα. Εάν σκεφτείτε σε ποιο πλαίσιο, σε ποιο είδος σχέσης μπορεί να υπάρξει ένας τέτοιος αμφίδρομος σεβασμός, θα έχετε καταλάβει αμέσως περί τίνος μιλάμε, όταν μιλάμε για συγγραφείς που σέβονται τους αναγνώστες τους.

 

Μήπως υποψιάζεσαι ποιο είναι το είδος σχέσης στο οποίο μπορεί να υπάρχει ένας τέτοιος αμφίδρομος σεβασμός;

(Βάλε μάσκα και αναπνευστήρα κι έλα να με βρεις στον πάτο της φιλοσοφικής μου βαθύτητας...)

Edited June 17, 2009 by odesseo

[Πυθαρίων]

odesseo, υποθέτοντας αισίως ότι δεν κάνουμε κατάχρηση χώρου, μια που αυτά που συζητάμε υποτίθεται πως περιστρέφονται γύρω από το θέμα του topic:

Απαντώ ξεκινώντας από το τέλος: '' βάλε μάσκα κλπ...''

1)Δεν είμαι σίγουρος, καλέ μου φίλε odesseo, ότι μπορώ να σε ακολουθήσω.

2)Θα ήθελα να σε προσφωνώ έτσι (καλέ μου φίλε), γιατί είσαι ''καλός αντίπαλος''. Η φράση είναι μεταφορική και δανεισμένη από παλιές μνήμες. Όπου: ''καλός αντίπαλος'' επέχει θέση ανθρώπου που κεντρίζει, προκαλεί με ανιδιοτέλεια χωρίς εγωϊσμό και με ευγενή κίνητρα τον συνοδοιπόρο του να μπει σε διαδικασία εσωτερικής επεξεργασίας και σκέψης, που ενδεχομένως θα τον οδηγήσει σε ανατροπές κατεστημένων αντιλήψεων (αφόρητο βάρος για κάποιους).

Συνεχίζοντας:

''Υποψιάστηκες τι συνεπάγεται αυτή η διαφορά, Πυθαρίωνα;''

1)Εγώ το έγραψα: Αποδέκτης αντί στόχος. Εννοούσα λοιπόν, ότι δεν ''εγκλωβίζω'' ως στόχο ένα προαποφασισμένο αναγνωστικό υλικό με πρόθεση να του επιβληθώ, ή να το χειραγωγήσω, ή να το εντυπωσιάσω, ή να το κερδίσω, ή να το εκμεταλλευτώ, αλλά απευθύνομαι σ' ένα πλήθος ανθρώπων με την ελπίδα να τους βρω ανοιχτούς δέκτες και ενεργούς συνεπεξεργαστές.

2)Δεν πουλάω τίποτα, είμαι με τη σειρά μου ανοιχτός δέκτης σε μια ατέλειωτη αλληλεπίδραση που αποδέχομαι ως ευεργετική και χρήσιμη για την δική μου προσωπική εξέλιξη, την οποία αντιλαμβάνομαι σαν μια ατέρμονη ανελικτική πορεία.

3)Αντίθετα, αγοράζω όσο - όσο. Δέχομαι και προσφορές.

4)Έχω την τιμή να αναγνωρίζω τους ανθρώπους που συμβάλλουν σ' αυτό.

Γι' αυτό δηλώνω, απόλυτα ειλικρινής, ότι οι δικές σου σημειώσεις:

α)''...κείμενα αυτού του είδους συνιστούν πρόκληση ανάλογη με εκείνη ενός λαβύρινθου: «Δεν υπάρχει διέξοδος για εκείνον που δεν τόλμησε να μπει.» ''

β)''Ο αναγνώστης βρίσκει στο κείμενο ασάφειες ακριβώς εκεί από όπου λείπει ο ίδιος.''

θα ήταν αρκετές να ανοίξουν και να κλείσουν την συζήτηση, όντας αυτοτελείς, περιεκτικές και εξαιρετικά φιλοσοφημένες όπως με απόλυτη και ακέραιη συνείδηση προείπα.

Τέλος,

''Μήπως υποψιάζεσαι ποιο είναι το είδος σχέσης στο οποίο μπορεί να υπάρχει ένας τέτοιος αμφίδρομος σεβασμός;''

Εικάζω διάφορα.Αντί να τα παραθέτω (ρισκάροντας να αποδειχτώ άστοχος ερμηνευτής), σεμνά προτιμώ να ακούσω από σένα.

Ανοίγω το ραδιόφωνο και περιηγούμαι στις συχνότητες για να σε βρω, να σε ακούσω. Δεν κλειδώνω σε συγκεκριμένους σταθμούς με γνώριμο ευχάριστο πρόγραμμα. Δεν έγινα μέλος του forum ξαφνικά στα 53 μου, (εντάξει, αν είσαι κακός σχεδόν στα 54) μόνο (εννοώ όχι μόνο) για να διαβάζω ψυχαγωγικές ιστορίες. Η ε.φ. μπορεί να είναι κάτι περισσότερο. Και οι άνθρωποι που την λειτουργούν. Και εσύ. Και άλλοι.

[odesseo]

odesseo, υποθέτοντας αισίως ότι δεν κάνουμε κατάχρηση χώρου, μια που αυτά που συζητάμε υποτίθεται πως περιστρέφονται γύρω από το θέμα του topic:

 

Ακριβώς αυτά είναι το θέμα του topic, Πυθαρίωνα. Τα μόνα off topic είναι οι αμοιβαίες φιλοφρονήσεις - τις οποίες θα αποφύγω

Μιλάμε για ασάφεια με την ασφάλεια που μας παρέχει η αίσθηση της βεβαιότητας και της σαφήνειας. Μιλάω για "αίσθηση", γιατί η βεβαιότητα και η σαφήνεια δεν είναι πραγματικά αντικείμενα. Είναι κρίσεις - και ξέρουμε καλά ότι οι κρίσεις είναι ανοιχτές στον έλεγχο και στη διάψευση. Παρόλα αυτά, πατώντας γερά επάνω στην κινούμενη άμμο των αντιλήψεών μας, κρίνουμε το τάδε ή το δείνα (ασαφές, αμφιλεγόμενο, εσφαλμένο, ανόητο, ανεπίτρεπτο, απαράδεκτο, επικίνδυνο) κι αρχίζουμε να κάνουμε αυτό που ξέρουμε καλύτερα: να αναζητούμε υπεύθυνους και να επιρρίπτουμε ευθύνες

Στο topic περί Λογοτεχνίας και Πραγματικότητας γίνεται πολύς λόγος για κάτι που δεν μας είναι καθόλου σαφές: για την πραγματικότητα. Απόψεις για το ζήτημα (όπως και για κάθε ζήτημα) έχουν όλοι, κι αυτό είναι μια πραγματικότητα. Όπως επίσης όλοι μπορούμε να έχουμε εσφαλμένες αντιλήψεις. Έχει νόημα να ισχυριστούμε ότι η πραγματικότητά μας είναι εσφαλμένη;

 

Έχει νόημα να ψάχνουμε σημεία επαφής ανάμεσα στη λογοτεχνία και στην πραγματικότητα; Ας το δούμε κι αλλιώς: έχει, φερ' ειπείν, νόημα να ψάχνουμε σημεία επαφής ανάμεσα στη φωτογραφία ενός δέντρου και στο ίδιο το δέντρο; Είναι δυο διακριτές οντότητες, όπου η μία απεικονίζει μία όψη της άλλης. Αυτό μας φαίνεται αρκετά σαφές. Από την άλλη, δεν μας φαίνεται αρκετά σαφής η σχέση μεταξύ λογοτεχνίας και πραγματικότητας. Και αντί λοιπόν να εξετάσουμε μήπως η ίδια η πραγματικότητα είναι μήτρα της ασάφειας, επιλέγουμε να εξετάζουμε την ασάφεια ως σύμπτωμα της ανεπάρκειας ενός κειμένου ή του συγγραφέα του.

 

Για να μη γίνει πιο δύσπεπτο το σχόλιό μου, σταματώ εδώ.

Αφήνω τη φαντασία μου να συνεχίσει να ψάχνει. Κι ας μην έχει πιστοποίηση γνησιότητας και κάρτα μέλους.

Και ίσως κάπου, κάποτε, να συναντήσει τη δική σου.

[Naurgul]

Πριν ξεκινήσω, να σημειώσω ότι νομίζω πως το θέμα Όταν ο αναγνώστης δεν καταλαβαίνει... είναι παρόμοιο με αυτό, δύσκολα μπορείς να βρεις διαφορά μεταξύ των δύο.

 

Ως προς το ζήτημα της ασάφειας, δηλαδή της επιτηδευμένης από το συγγραφέα μη-συγκεκριμενοποίησης ορισμένων στοιχείων μιας ιστορίας, προσωπικά είμαι γενικά θετικός. Είναι πράγματι ένας τρόπος έκφρασης που αλληλεπιδρά με τον αναγνώστη με έναν ιδιαίτερο τρόπο, σχεδόν διαδραστικό. Ο αναγνώστης γίνεται κομμάτι της συγγραφικής διαδικασίας, το γραπτό προσαρμόζεται στις προσωπικές του εμπειρίες. Θεωρώ λάθος το να μην γίνει εξερεύνηση αυτού του τρόπου έκφρασης... όπως και οποιοδήποτε άλλου τρόπου έκφρασης. Δυστυχώς, δε μπορώ να είμαι απόλυτα θετικός σε οποιαδήποτε εφαρμογή αυτής της τεχνικής, και όχι μόνο για λόγους ποιότητας. Έχω, λοιπόν, δύο ενστάσεις για την χρήση της ασάφειας στη συγγραφή, που με κάνουν διστακτικό και καχύποπτο όταν βρίσκομαι αντιμέτωπος με αυτή.

 

Η πρώτη ένσταση που θα ήθελα να επικαλεστώ είναι ένας κίνδυνος: Ένα συγγραφικό έργο μπορεί να γίνει απλώς ένα μεγάφωνο για τα συναισθήματα του αναγνώστη, μια ηχώ. Μπορεί να στοχεύει ολοκληρωτικά στην έκκληση συναισθήματος, μέσα στην ασάφεια να κάνει τον αναγνώστη να αντλήσει τα δικά του βιώματα, να τα μεγεθύνει και δείχνοντάς του αυτές τις σκιές να τον κάνει να νιώσει συναισθήματα. Αλλά νομίζω ότι συγγραφή χωρίς ιδέες δε γίνεται. Τι να την κάνεις την έκκληση συναισθημάτων χωρίς μια ιστορία να σου λέει κάτι καινούριο, να σου προσφέρει κάτι που δεν έχεις σκεφτεί ποτέ, ή τουλάχιστο μια νέα προοπτική; Αν ο σκοπός είναι μόνο το συναίσθημα, δεν υπάρχει λόγος να καταφύγει κανείς στην τέχνη, υπάρχουν ουσίες οι οποίες μπορούν να διεγείρουν τον ανθρώπινο νου με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που διεγείρεται όταν παράγει μόνος του αυτές τις ουσίες και βιώνει συναισθήματα με "φυσικό τρόπο".

 

Η δεύτερη ένσταση σχετίζεται με τη διαδραστικότητα: Με το να αφήνεις τις λέξεις σου ανοικτές σε πολλαπλές ερμηνείες, κάνεις τον αναγνώστη μέτοχο της συγγραφής καθώς συμπληρώνει τα κενά όπως θέλει. Όμως η αλήθεια είναι ότι όπως και να το κάνουμε η συγγραφή είναι μονής κατεύθυνσης μορφή επικοινωνίας. Υπάρχει πομπός, υπάρχει και δέκτης. Και ο δέκτης δε μπορεί να επηρεάσει ούτε τον πομπό ούτε το μήνυμα. Η ερμηνεία γίνεται εξολοκλήρου στο μυαλό του αναγνώστη, η διαδραστικότητα είναι περιορισμένη και εικονική. Υπάρχουν, ωστόσο, μέσα τα οποία επιτρέπουν πλήρη διαδραστικότητα, σε όλο το φάσμα από την απλή ύπαρξη feedback μέχρι την ισότιμη συμμετοχή των μελών της επικοινωνίας στο πλάσιμο της ιστορίας. Οπότε, αν κάποιος επιζητά τη διαδραστικότητα, ίσως θα ήταν καλύτερο να ασχοληθεί με ένα τέτοιο μέσο.

Edited July 15, 2009 by Guardian of the RuneRing #1