Γράψτο ντε!

[mman]

Απόψε έπεσα πάνω σε αυτό το παλιό μου άρθρο (άπό τον Δεκέμβριο του 2002) το οποίο γράφτηκε για το περιοδικό της ΑΛΕΦ "Φανταστικά Χρονικά" και δημοσιεύτηκε στο Τεύχος 2 (Μάιος 2003), και είπα να το μοιραστώ μαζί σας:

 

 

 

ΓΡΑΨΤΟ ΝΤΕ!

 

Τα σέβη μου, και μπαίνω γρήγορα στο ψητό γιατί μου έχουν πει ότι ο χώρος μας είναι περιορισμένος. Θα κάνω μια μικρή προσπάθεια να περιγράψω πώς κάνω αυτό που κάνω αυτή ακριβώς τη στιγμή, πώς δηλαδή γράφω, και πιο συγκεκριμένα, τον τρόπο με τον οποίο στήνω μια φανταστική ιστορία.

 

Θέλω να τονίσω απ’ την αρχή ότι τα παρακάτω αποτελούν φυσικά απλώς και μόνο προσωπική μέθοδο που σε καμία περίπτωση δεν διεκδικεί δάφνες αυθεντίας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δουλεύει, και, τουλάχιστον εμένα, με ικανοποιεί αρκετά, ώστε να κάθομαι τελικά μπροστά στο πληκτρολόγιο. Εξυπακούεται ότι οποιοσδήποτε άλλος θα μπορούσε να ακολουθεί τελείως διαφορετικό τρόπο με εξίσου καλά ή και καλύτερα αποτελέσματα.

 

Για μένα δύο ήταν ανέκαθεν οι βασικοί άξονες ποιότητας, ενός οποιουδήποτε γραπτού: Η Ιδέα και το Γράψιμο. Με απλά λόγια, τι λες, και πώς το λες (οι δύο από τους τέσσερεις βασικούς άξονες της επικοινωνίας, αφού, το σε ποιον το λες και με ποιο μέσον το λες, δηλαδή ο αποδέκτης και το μέσον του μηνύματος θεωρούνται στην περίπτωσή μας δεδομένα: σε έναν άγνωστο αναγνώστη, μέσω γραπτού κειμένου).

 

Σαν ένας συνδυασμός της Ιδέας και του Γραψίματος, μπορεί να θεωρηθεί και το Τέλος, το οποίο θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό, αφού αποτελεί τον τρόπο εκτόνωσης της Ιδέας. Απομένει μόνο να φροντίσουμε κάποιες μικρές αλλά ουσιαστικές λεπτομέρειες, και η ιστορία μας είναι έτοιμη για ανάγνωση. Απλό, ε;

 

Περίπου.

 

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Μια ωραία πρωία, εκείνη που κάθεσαι αμέριμνος, ή τουλάχιστον έτσι νομίζεις, αυτή η μάζα του ενός και κάτι κιλού μέσα στο κρανίο σου, δουλεύει. Και γκάάάπ! Τρως την Ιδέα κατακέφαλα. Μπορεί κάτι να είδες, ή να άκουσες, ή να ονειρεύτηκες. Το πώς έρχεται είναι μια άλλη, πολύ μεγάλη ιστορία, αλλά σημασία για μας τώρα έχει ότι μόλις έφαγες την κατάλληλη κεραμίδα. Αυτό μπορεί να γίνει σε δόσεις (κεραμίδι – κεραμίδι) ή μία και καλή (ολάκερη η σκεπή μαζί). Η δεύτερη περίπτωση, είναι και η πιο εντυπωσιακή και απολαυστική, αλλά έχω παρατηρήσει ότι τρώω σύσσωμο το ταβάνι στην κεφάλα μόνο για τις απλές συγκριτικά Ιδέες. Συνήθως το σύνολο της Ιδέας έρχεται σταδιακά και καμία φορά θέλει και λίγο σπρώξιμο – σαν μια μικρή εγκεφαλική γέννα. Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητο να καταλαβαίνει κανείς πότε μια Ιδέα, είναι πραγματικά βιώσιμη, δηλαδή αν μπορεί στην παρούσα μορφή της να υποστηρίξει μια ενδιαφέρουσα ιστορία ή αν πρέπει να περιμένει και άλλες δόσεις της που θα την βελτιώσουν.

 

Αν η Ιδέα μπορεί να σταθεί μόνη της, πάμε παρακάτω. Αν δεν μπορεί να σταθεί μόνη της, και δεν φαίνεται ότι μπορεί να βελτιωθεί, τότε μπορούμε να την συνδυάσουμε με μια άλλη Ιδέα, από κείνες που είχαμε απορρίψει παλιότερα. Ίσως και οι δύο μαζί να μπορούν να σταθούν υποστηρίζοντας η μία την άλλη. Ο συνδυασμός αυτός των Ιδεών είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο, αλλά φυσικά πρέπει να λαμβάνουμε υπ’ όψιν μας το μέγεθος του έργου και να μην το παρακάνουμε.

 

Το ότι έχουμε μια καλή (κατά τη γνώμη μας...) Ιδέα δεν σημαίνει ότι μπορούμε και να αρχίσουμε να την γράφουμε. Προσωπικά σχεδόν ποτέ δεν ξεκινάω να γράψω κάτι αν δεν έχω αποφασίσει για το Τέλος της ιστορίας. Ο ρυθμός εκτόνωσης της Ιδέας είναι ιδιαίτερα σημαντικός: Αν η Ιδέα εκτονώνεται απότομα στο Τέλος, τότε το μέχρι τότε Γράψιμο δεν πρέπει να είναι πολύ αποκαλυπτικό, αλλά αντίθετα να προετοιμάζει για την τελική έκπληξη, τεχνική που εφαρμόζεται σχεδόν αποκλειστικά στα μικρά διηγήματα. Αν αντίθετα η εκτόνωση της Ιδέας είναι πιο σταδιακή (δευτερεύουσες Ιδέες ή/και εκμετάλλευση των επιπτώσεων της κεντρικής Ιδέας) τότε το Γράψιμο γίνεται αυτόματα πιο απαιτητικό, με την έννοια ότι πρέπει να χρησιμοποιηθούν κάποιες ενδιάμεσες σταδιακές κορυφώσεις οι οποίες θα κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφέρον. Είναι σαν να ταΐζεις τον αναγνώστη ένα πολύ καλό γλυκό ή να τον ποτίζεις ένα πολύ δυνατό ποτό. Πρέπει να διαλέξεις με ποιόν τρόπο θα τον «χτυπήσεις» καλύτερα: Όλο μαζί ή λίγο – λίγο.

 

Έχοντας αποφασίσει και για το Τέλος, θα νόμιζε κανείς ότι είμαστε πια έτοιμοι να ξεκινήσουμε.

 

Αμ δε!

 

Γιατί θέλουμε να γράψουμε Επιστημονική Φαντασία, και αυτό το είδος ίσως περισσότερο απ’ όλα, απαιτεί πολύ συχνά μια προσεκτική προκαταρτική έρευνα.

 

Επειδή φυσικά θα πούμε ψέματα.

 

Γιατί ας μην κρυβόμαστε κύριοι συνάδελφοι. Εκτός από ελάχιστα έργα πολύ «σκληρής» Ε.Φ., (τα οποία παρεμπιπτόντως απαιτούν ακόμα πιο εξονυχιστική έρευνα) όλοι οι υπόλοιποι ψευδόμαστε ασύστολα. Και ακριβώς επειδή δεν θα πούμε την αλήθεια χρειαζόμαστε όσο περισσότερη αληθοφάνεια μπορούμε να εξασφαλίσουμε. Θεωρώ την έρευνα το πιο ουσιώδες κομμάτι της προετοιμασίας, καθώς θα είναι κρίμα να έχουμε όντως μια καλή Ιδέα που θα έχει αναπτυχθεί αδέξια, πρωτόγονα ή και λάθος από άποψη λογικής ή για πραγματολογικούς ή επιστημονικούς λόγους.

 

Το κλειδί εδώ είναι οι ειδικοί. Θα γράψεις για μια μετάλλαξη ή για μια ασθένεια; Φορτώσου σ’ έναν γιατρό. Θα ταξιδέψεις με σχετικιστικές ταχύτητες; Γίνε τσιμπούρι σ’ έναν φυσικό. Θα παίξεις στον κυβερνοχώρο; Υιοθέτησε έναν χάκερ, και πάει λέγοντας. Σημασία έχει το τελικό αποτέλεσμα να συνθέτει τόσο άρρηκτα την δική τους επιστήμη με την δική σου φαντασία ώστε να μην μπορούν να το αμφισβητήσουν ούτε οι ίδιοι.

 

Όσο εκνευριστικός κι αν γίνομαι, ούτε τώρα είμαστε έτοιμοι να ξεκινήσουμε το περιβόητο Γράψιμο. Απαραίτητο για ένα καλό αποτέλεσμα, είναι να αποφασίσουμε για ένα σωρό διαφορετικούς παράγοντες οι οποίοι συνήθως φαίνονται δευτερεύουσας σημασίας, ίσως επειδή πολύ συχνά μερικούς απ’ αυτούς τους έχουμε προκαθορίσει υποσυνείδητα από την πρώτη στιγμή που το έργο άρχισε να παίρνει σχήμα στο μυαλό μας. Ακόμα κι έτσι όμως κάποιους άλλους απ’ αυτούς θα πρέπει να τους αναλογιστούμε συνειδητά γιατί οι επιλογές είναι πολλές και το επίπεδο ποιότητας που προκύπτει από την κάθε μια συχνά διαφέρει σημαντικά. Λοιπόν, έχουμε και λέμε κατά χρονολογική σειρά:

 

· Έκτάση: Πρέπει να έχουμε τουλάχιστον μια χονδρική ιδέα του πόσο μεγάλο θα είναι το έργο. Λίγες σελίδες πάνω ή κάτω δεν είναι σημαντικές για ένα διήγημα (ή λίγες δεκάδες σελίδες για ένα μυθιστόρημα), πρέπει όμως να έχουμε αποφασίσει την τάξη του μεγέθους των σελίδων αφού αυτή θα επηρεάσει άμεσα τον ρυθμό εξέλιξης της ιστορίας μας.

 

· Περιβάλλον: Συνήθως το έχουμε προαποφασίσει, αλλά η Ε.Φ. μας δίνει την δυνατότητα να φτιάξουμε ένα ολοκαίνουργιο περιβάλλον, κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της Ιδέας μας και του τι ακριβώς θέλουμε να προβάλλουμε περισσότερο, κι αυτό είναι ένα μοναδικό πλεονέκτημα που στο συγκεκριμένο είδος δεν πρέπει να πηγαίνει χαμένο.

 

· Χαρακτήρες: Ανάλογα με την έκταση του έργου χρειάζεται μια προεργασία για να αποκτήσουν οι χαρακτήρες αυτό που λέμε «βάθος». Ιδανική περίπτωση, τουλάχιστον για τους κύριους χαρακτήρες, είναι να έχουμε σκιαγραφήσει περιληπτικά την μέχρι τότε ζωή τους με έμφαση στις εμπειρίες που θα επηρεάσουν τις αντιδράσεις τους μέσα στο έργο. Αυτά τα στοιχεία μπορεί να αναφερθούν ή όχι στο έργο, πάντως πρέπει να «φαίνονται» από τις ατάκες και την γενικότερη παρουσία των χαρακτήρων μέσα σ’ αυτό.

 

· Αφηγητής και πρόσωπο αφήγησης: Η οπτική γωνία παίζει μεγάλο ρόλο στο πώς θα δει το έργο ο αναγνώστης, αν και πάντα μπορούμε να περάσουμε την δική μας άποψη ακόμα και μέσα από τα μάτια ενός χαρακτήρα με τις απόψεις του οποίου δεν συμφωνούμε. Οι δυνατότητες κι εδώ είναι πολλές. Εκτός από την κλασσική επιλογή μεταξύ πρώτου και τρίτου προσώπου, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το τρίτο πρόσωπο σε ρόλο πρώτου προσώπου, ενδοσκοπώντας έτσι σε έναν χαρακτήρα χωρίς πραγματικά να παραδεχόμαστε ότι αυτός είναι και ο αφηγητής. Κατά τον ίδιο τρόπο μπορούμε να αφηγηθούμε είτε απρόσωπα, είτε μέσω όλων των κυρίων πρωταγωνιστών σε τρίτο ή και πρώτο πρόσωπο, αν και αυτό είναι πραγματικά απαιτητικό από πλευράς τεχνικής.

 

· Επεισόδια: Μια σύντομη περίληψη των επεισοδίων από την αρχή μέχρι το τέλος του έργου είναι πολύ χρήσιμη γιατί μας βοηθάει να ελέγξουμε τον ρυθμό εξέλιξης της ιστορίας και την σωστή παροχή πληροφοριών στον αναγνώστη. Φυσικά η αφηγηματική σειρά των γεγονότων δεν οφείλει να συμφωνεί με την χρονολογική σειρά τους, αλλά στην περίπτωση αυτή χρειάζεται επιπλεόν προσοχή του πότε πληροφορούμε τον αναγνώστη για τι.

 

Και ναι! Σωστά το καταλάβατε. Αν μετά απ’ όλα αυτά εξακολουθείτε να διατηρείτε την αρχική σας έμπνευση, ήρθε η ώρα να της αλλάξετε τα φώτα. Ξεκινάμε το Γράψιμο! Και κάποια στιγμή, αφού σαν καλά παιδία

 

· προσέχουμε το ύφος μας το οποίο χαρακτηρίζει και το έργο μας,

 

· κρύβουμε ή μεταμφιέζουμε όσο καλύτερα μπορούμε τις επιρροές μας,

 

· καταθέτουμε την δική μας πρωτότυπη ή τουλάχιστον αφομοιωμένη άποψη και φυσικά

 

· αποφεύγουμε πάση θυσία να ηθικολογήσουμε,

 

 

βάζουμε μια τελεία και παύλα. Και τότε; Παίρνουμε τις εκτυπώσεις μας υπό μάλης και τρέχουμε στον φίλτατο κύριο Αναγνώστη; Όοοχι τόσο γρήγορα. Ο κύριος Αναγνώστης είναι ο εκλεκτός πελάτης μας, είναι το αγαπημένο έτερο ήμισυ, είναι αυτός για τον οποίο (εκτός από την αφεντιά μας) τα τραβήξαμε όλ’ αυτά. Μας έχουν σερβίρει ποτέ σε εστιατόριο απευθείας μέσα από την κατσαρόλα (με τα ζουμιά να τρέχουν εννοώ); Έχουμε βγει ποτέ ραντεβού με την σαγιονάρα ή τα μπικουτί;

 

Ένα έργο που δεν έχει επιμεληθεί μοιάζει με σπίτι χωρίς σοβάδες, με χωριάτικη χωρίς φέτα, με γυναίκα χωρίς καμπύλες ρε αδερφέ.

 

Αφού λοιπόν διορθώσουμε όποια τυπογραφικά, γραμματικά και κυρίως λογικά και εκφραστικά λάθη μπορούμε να βρούμε στο έργο μας, του τραβάμε και μια διόρθωση. Έπειτα, αφού το χτενίσουμε για τυχόν τυπογραφικά, γραμματικά και κυρίως λογικά και εκφραστικά λάθη, το ελέγχουμε μήπως βρούμε κανένα τυπογραφικό, γραμματικό και κυρίως λογικό και εκφραστικό λάθος. Μόλις νιώσουμε ότι έχουμε σιχαθεί αρκετά να διαβάζουμε το ίδιο μας το έργο, σημαίνει ότι τα υπόλοιπα τυπογραφικά, γραμματικά και κυρίως λογικά και εκφραστικά λάθη που σίγουρα έχουν απομείνει είναι αδύνατον να τα αναγνωρίσουμε μόνοι μας, οπότε είναι καιρός να το δει ένας καλός επιμελητής. Αυτός συνήθως μπορεί να είναι ένας ή περισσότεροι φίλοι που θα το διαβάσουν πολύ προσεκτικά και ιδιαίτερα αυστηρά. Φυσικά αν πρόκειται να δημοσιευθεί, απαραίτητο είναι να το δει ένας επαγγελματίας.

 

Κλείνω με δυο μικρές συμβουλές: Καλό είναι να επιμένουμε να μάθουμε την γνώμη των άλλων και να δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή στα αδύνατα σημεία που εντοπίζουν. Οι επισημάνσεις για τα καλά σημεία είναι χρήσιμες, αλλά οι υποδείξεις για τα άσχημα είναι χρυσός.

 

Τέλος, εγώ τουλάχιστον, όταν γράφω προσπαθώ να σκέφτομαι σαν αναγνώστης. Και πιστεύω ότι καλή ιστορία δεν είναι αυτή που με εντυπωσίασε περισσότερο, αλλά εκείνη που θα με κάνει να την ξαναδιαβάσω και δεύτερη και τρίτη φορά, εκείνη που θα με υποχρεώσει να την ψάξω στην βιβλιοθήκη μου ξανά και ξανά. Αυτό λοιπόν προϋποθέτει όχι μόνο μια καλή, ξερή, εγκεφαλική Ιδέα, αλλά την φόρτιση του έργου με τα κατάλληλα συναισθήματα, τομέας στον οποίο κατά τη γνώμη μου δυστυχώς υστερεί σημαντικά η Επιστημονική Φαντασία στην Ελλάδα.

 

 

[Nienor]

Ένα άρθρο που θα μπορούσε να αποδειχτεί ιδιαίτερα χρήσιμο, κύριος.

 

Νομίζω σας ζηλεύω λιγάκι όλους εσάς που μπορείτε να απαντήσετε στην ερώτηση "Πως το κάνεις;" απερίφραστα και συγκεκριμένα. Σίγουρα είναι κάτι που μπορούν να χρησιμοποιήσουν κι άλλοι (σα συνταγή ένα πράγμα) αλλά κυρίως είναι η ανάλυση του δικού σου μπούσουλα που όταν τον γνωρίζεις μπορείς να βρεις τις τρύπες του και να τον βελτιώνεις συνεχώς.

 

Δεν ξέρω αν μπορώ να γράψω έτσι, ακολουθώντας τη διαδικασία που προτείνεις, μου φαίνεται όμως "σωστός" τρόπος, τίμιος δηλαδή και με πολλή δουλειά, κι άρα βγάζει ωραίες ιστορίες -πράγμα εξακριβωμένο εάν κάποιος έχει διαβάσει έστω και μία δική σου.

[mman]

[...] Δεν ξέρω αν μπορώ να γράψω έτσι, ακολουθώντας τη διαδικασία που προτείνεις, μου φαίνεται όμως "σωστός" τρόπος, τίμιος δηλαδή και με πολλή δουλειά [...]

Όπως γράφω και στην αρχή, μπορεί μια άλλη διαδικασία να έχει πολύ καλύτερα αποτελέσματα, ανάλογα με τον χαρακτήρα της/του συγγραφέα. Απλώς περίπου έτσι δουλεύει για μένα.

Μάλιστα, και επειδή κι εγώ έχω αλλάξει τα τελευταία χρόνια, ξαναδιαβάζοντάς το βλέπω ότι δεν έχω τονίσει καθόλου το πιο χρονοβόρο κομμάτι της υπόθεσης:

Είναι (όπως έχω αναφέρει με άλλες ευκαιρίες) η περίοδος που ξοδεύω για να απορρίψω όλες εκείνες τις ιστορίες που δεν θα γράψω με την ιδέα που έχω στα χέρια μου.

Αυτό μου παίρνει πολύ περισσότερο χρόνο από την ίδια την συγγραφή και με τα χρόνια έχω καταλάβει ότι αποτελεί το σημαντικότερο κομμάτι της διαδικασίας δημιουργίας, πιο σημαντικό κι από την ίδια τη συγγραφή, αφού ο στόχος του είναι η πρωτοτυπία του αποτελέσματος και η αποφυγή της πεπατημένης. Εννοείται ότι δεν τα καταφέρνω πάντα όπως θα ήθελα και ακόμα πιο σπάνια όπως θα έπρεπε.

 

Edit: καταραμένα typos!

Edited July 31, 2009 by mman

[Nihilio]

Πολύ καλό άρθρο και γενικά συμφωνώ με τα όσα λέει. Εκτός από ένα σημείο: υπάρχουν γυναίκες χωρίς καμπύλες που όμως ...

[mman]

[...] υπάρχουν γυναίκες χωρίς καμπύλες που όμως ...

Λογικά, ναι. Πρέπει να υπάρχουν. Αλλά όχι στο δικό μου κεφάλι. [end of spam]