Συνέντευξη με τον Μιχάλη Μανωλιό - "Αγέννητοι Αδελφοί" (2014)

[RObiN-HoOD]

RObiN-HoOD: «Βελάκια με πένες» για άλλη μια φορά.

 

Και πάλι έχουμε καλεσμένο τον συγγραφέα Μιχάλη Μανωλιό (mman) για το νέο του βιβλίο Αγέννητοι Αδελφοί σε μια συνέντευξη με τον βιβλιοφάγο Γιώργο (BladeRunner) στο ρόλο του incognito δημοσιογράφου  για λογαριασμό του SFF.gr.

 

Ευχαριστούμε και τους δυο.

 

BladeRunner: Το «Αγέννητοι Αδελφοί» είναι το πρώτο μυθιστόρημα που εκδίδεις, μετά από δύο συλλογές διηγημάτων. Πώς αποφάσισες να γράψεις ένα μυθιστόρημα; Πότε ένιωσες έτοιμος δηλαδή για ένα τέτοιο εγχείρημα;

mman: Δεν πρέπει να κρύψω ότι ένας από τους λόγους που αποφάσισα να γράψω μυθιστόρημα είναι η πολύ μεγαλύτερη αναγνωστική (ή εκδοτική, δυστυχώς είναι το ίδιο) ζήτηση για τη μεγάλη φόρμα σε αντιδιαστολή με το διήγημα.

Ο σημαντικότερος όμως λόγος ήταν ότι μετά από χρόνια ένιωθα πλέον έτοιμος να ξανοιχτώ τόσο από πλευράς έκτασης, όσο και από πλευράς πολυπλοκότητας. Εξακολουθώ να λατρεύω το διήγημα για την πυκνότητα που απαιτεί και τη δύναμη που μπορεί να συμπιέσει μέσα σε λίγες σελίδες, αλλά το μυθιστόρημα είναι μια εντελώς διαφορετική πρόκληση, ένας συγγραφικός μαραθώνιος που προφανώς απαιτεί κάποιες παρόμοιες αλλά και κάποιες διαφορετικές αρετές σε σχέση με ένα ολιγοσέλιδο κατοστάρι.

Ένιωσα έτοιμος γι’ αυτό όταν η τρίτη –και πρώτη σοβαρή– μου προσπάθεια για ένα μυθιστόρημα συμπλήρωσε πέντε χρόνια καταδικασμένη στο συρτάρι μου. Ήταν μια πολύ χρήσιμη αποτυχία, αφού διδάχτηκα πολλά από τα λάθη μου.

 

BladeRunner: Πόσο καιρό κράτησε η όλη δουλειά; Ποια ήταν η καθημερινότητά σου κατά τη διάρκεια της συγγραφής του βιβλίου;

mman: Έχουμε και λέμε:

(α) Εξίμιση μήνες κατάστρωση και συγγραφή σκελετού. Χρειάστηκαν αρκετά δρομολόγια με το αυτοκίνητο και έφυγαν κάποια λεφτά σε βενζίνη, αφού σκέφτομαι καλύτερα όταν οδηγώ, σε κίνηση και σε ερημιά. Όταν τρέχω πάντως, δεν σκέφτομαι την πλοκή ή τα κίνητρα. Κανείς πεζός ή εποχούμενος δεν κινδύνευσε κατά την κατάστρωση αυτού του μυθιστορήματος. Επίσης, έκανα πολλά χιλιόμετρα σε περιπάτους. Πολλά.

(β) Δωδεκάμιση μήνες συγγραφή. Αυτό έγινε με πολύ γρήγορους ρυθμούς για τα μέτρα μου. Υπολόγιζα να γράψω σε ένα έτος κάτι μεταξύ 60.000 και 75.000 λέξεων. Τελικά έγραψα 115.000. Είχα ημερήσιο στόχο 350 λέξεων, ο οποίος αναπροσαρμόστηκε στις 450 όταν πατήθηκαν τα γκάζια. Έβλεπα βέβαια μονίμως και την πλάτη ενός τρομερού λαγού, του Κωνσταντίνου Κέλλη. Η σκόνη του ήταν καύσιμο στις μηχανές μου.

Έγραφα πολύ νωρίς το πρωί, πριν τη δουλειά. Υπήρχαν και μέρες που δεν έβγαινε λέξη, που απλώς σκεφτόμουν κοιτώντας έξω απ’ το παράθυρο ή κάνοντας κι άλλα χιλιόμετρα με τα πόδια. Κι αυτό παραγωγικό ήταν, γιατί είχα εκπαιδεύσει τον εαυτό μου ότι αυτές οι ώρες είναι οι αφιερωμένες στη συγγραφή. Ακόμα και τις υπόλοιπες ώρες της ημέρας, είχα (και έχω) πάντα μαζί μου το σημειωματάριο. Ποτέ δεν ξέρεις πότε θα θυμηθείς να προσθέσεις, να αλλάξεις ή να ελέγξεις κάτι. Συνήθως δεν έγραφα τα Σαββατοκύριακα. Ήταν μέρες ξεκούρασης και χαλαρών πρώτων διορθώσεων. Τέλος, ήταν πολύ μεγάλη βοήθεια η δέσμευσή μου σε φίλους για συγγραφή με μετρήσιμους στόχους και προθεσμίες.

(γ) Ενάμισης χρόνος διορθώσεις και προσθήκες. Όχι συνεχώς, βέβαια· οι πρώτοι αναγνώστες διάβαζαν, έλεγαν γνώμες, κι εγώ δούλευα πάνω σ’ αυτές με μεγάλα διαλείμματα ενδιάμεσα.

(δ) Κάπου έξι μήνες η τελική συνεργασία με τις εκδόσεις Κλειδάριθμος, επίσης με μεγάλα διαλείμματα. Οι άνθρωποι είναι επαγγελματίες με όλες τις καλές έννοιες του όρου. Όλοι τους. Ξέρουν τη δουλειά, κατανοούν τη δημιουργική διαδικασία, βάζουν μεράκι και προσέχουν τη λεπτομέρεια.

Σύνολο: Πάνω από τριάμισι χρόνια από το τίποτα στο χαρτί. Κι αυτό ήταν πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι θα μπορούσα ποτέ να ελπίσω.

 

BladeRunner: Είχες από την αρχή μια ιδέα για το ποια θα είναι η εξέλιξη της πλοκής και το τέλος της ιστορίας, ή έκανες συνεχώς αλλαγές στην πορεία;

mman: Εννοείται το πρώτο. Προσωπικά, δεν μπορώ να δουλέψω αλλιώς. Όταν ξεκίνησα είχα έναν σκελετό 10.000 λέξεων, ο οποίος στη διάρκεια της συγγραφής έφτασε τις 15.000. Δημιούργησα πολλά –πολλά όμως– υποστηρικτικά αρχεία. Για τους χαρακτήρες, για τους αφηγητές, για συγκεκριμένα κομμάτια της πλοκής, για τα σβησμένα. Έγιναν φυσικά και σημαντικές αλλαγές, ελπίζω όλες προς το καλύτερο. Είναι πρακτικά αδύνατον να σχεδιάσεις από την αρχή ως το τέλος με κάθε λεπτομέρεια ένα έργο τέτοιας έκτασης. Το τέλος με παίδεψε πολύ, αλλά το παίδεψα κι εγώ. Για το επόμενο βιβλίο μού φαίνεται ότι θα αγοράσω έναν βηματομετρητή.

 

BladeRunner: Δεν μπορώ, βέβαια, να πω και πολλά για τις ιδέες, λόγω spoilers, όμως πώς τα σκέφτηκες όλα αυτά; Υποθέτω η δήλωση του Ρίτσαρντ Ντόκινς που είναι πριν το πρώτο κεφάλαιο σου έδωσε κάποιο κίνητρο; Όλες αυτές οι τεχνολογικές εξελίξεις του βιβλίου υπάρχουν στην πραγματικότητα, μπορούν να υπάρξουν;

mman: Είναι μια από τις σπάνιες φορές που μπορώ να απαντήσω με ακρίβεια σε μια τέτοια ερώτηση. Ναι, έπεσα πάνω στη ρήση του Ντόκινς ένα βράδυ σερφάροντας στο διαδίκτυο. Τη γνώριζα από πριν, αλλά εκείνη τη στιγμή έγινε το κλικ μέσα μου: Κι αν αυτό ήταν πραγματικότητα;

Πέραν από την κεντρική ιδέα, η δράση τοποθετείται σε μια αύριο-το-πρωί Αθήνα, οπότε τα φανταστικά στοιχεία δεν είναι παρά πολλά. Τα αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα είναι ήδη εδώ. Οι Ενσωματωμένοι Υπολογιστές υποθέτω ότι θα υπάρξουν κάποια στιγμή, αν και μάλλον θα αργήσουν σε σχέση με πότε παρουσιάζονται στο βιβλίο. Οι αγέννητοι αδελφοί, όμως, δεν νομίζω να υλοποιηθούν ποτέ. Αυτό, φυσικά, δεν εμποδίζει τη χρήση τους ως εργαλείο εξερεύνησης όλων εκείνων των ανθρώπινων πτυχών που έρχονται στην επιφάνεια μέσα από το  βιβλίο.

 

BladeRunner: Μια παγκοσμίως αναγνωρισμένη συνθέτρια, μια επιστήμονας και μια επαγγελματίας δολοφόνος. Οι τρεις βασικότεροι χαρακτήρες είναι γυναικείοι. Γιατί αυτή η επιλογή;

mman: Γιατί μ’ αρέσουν οι γυναικείοι χαρακτήρες, αγαπώ τους γυναικείους χαρακτήρες και λατρεύω τους γυναικείους χαρακτήρες. Ίσως επειδή αντιπροσωπεύουν μια τεράστια όσο και ενδιαφέρουσα κατηγορία ανθρώπων που εκ των πραγμάτων δεν μπορώ να είμαι. Και στα διηγήματά μου οι πρωταγωνιστικοί χαρακτήρες είναι αρκετά πιο συχνά γυναίκες παρά άντρες.

 

BladeRunner: Ποιος θα έλεγες ότι είναι ο αγαπημένος σου χαρακτήρας, από αυτούς που δημιούργησες; Εμένα πλάκα-πλάκα μου άρεσε πιο πολύ η Νατάσσα.

mman: Καθόλου πλάκα-πλάκα. Ναι, η Νατάσσα, αν και έχω τα λιγότερα κοινά μαζί της. Συνήθως σε κάθε χαρακτήρα μπαίνει έστω και ένα μικρό κομμάτι από τον εαυτό μας. Όμως εγώ δεν είμαι ούτε μητέρα, ούτε δολοφόνος, ούτε άνθρωπος του υπόκοσμου. Υποθέτω λοιπόν ότι της εμφύσησα την πραγματιστική θεώρηση και λίγη από την κυνικότητά μου. Γενικά, μ’ αρέσουν οι «κακοί» χαρακτήρες. Αν είναι και καλοί ακόμα καλύτερα. Γκριζάρεις, ανακατεύεις και νομίζεις ότι έχεις τελειώσει. Μετά καταλαβαίνεις ότι πρέπει να προσθέσεις κι άλλο μαύρο, κι άλλο άσπρο σε μια συνεχή, όλο και λεπτότερη ρύθμιση, μέχρι το επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως το αντιλαμβάνεσαι εσύ τουλάχιστον.

Επίσης, πολύ ενδιαφέρον είχε για μένα η δημιουργία της Ζωής και του Νίκου, καθώς και της Ήβης ως αγέννητη αδελφή. Ώπα, μισό λεπτό, κι ο Πέτρος με τους τέσσερεις ΑΑ του και άλλοι χαρακτήρες με τράβηξαν, αλλά χμμ, αλλιώς δεν θα έγραφα το βιβλίο, ε; Σωστά.

 

BladeRunner: Γράφεις κατά κύριο λόγο επιστημονική φαντασία. Θεωρείς ότι το είδος αυτό σου ταιριάζει περισσότερο; Είναι το αγαπημένο σου είδος;

mman: Ναι και ναι. Μόνο πέντε από τα εξήντα διηγήματα που έχω γράψει δεν ανήκουν στο είδος της επιστημονικής φαντασίας και κανένα από αυτά δεν είναι δημοσιευμένο. Μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να γράψω οτιδήποτε άλλο. Το οποίο, φυσικά, δεν είναι καλό· θα προτιμούσα να έχω μεγαλύτερη ευελιξία και φιλοδοξώ να την αποκτήσω γερνώντας.

 

BladeRunner: Ποιοι συγγραφείς και ποια βιβλία έχουν επηρεάσει κατά κάποιον τρόπο το συγγραφικό σου έργο;

mman: Μεγάλωσα με Ασίμωφ, Κλαρκ και Μπέστερ. Αρκετά βιβλία των δύο πρώτων και όλα τα βιβλία τρίτου με εντυπωσίασαν βαθιά. Μετά ήρθαν οι ανθολογίες του Εξάντα, της Ωρόρας και αργότερα ο Απαγορευμένος Πλανήτης, που με έκαναν να αγαπήσω και τα διηγήματα, όλ’ αυτά την εποχή που ανθούσε το κυβερνοπάνκ. Τα τελευταία χρόνια έχω γνωρίσει καινούριους για μένα συγγραφείς (όπως τον απίστευτο Τεντ Τσιανγκ, που έτσι και τον πετύχω πουθενά θα τον βαρέσω από τη ζήλεια μου) και σε καμία περίπτωση δεν περιορίζομαι στην Ε.Φ., για παράδειγμα αυτές τις μέρες διαβάζω Ταχτσή. Οπότε δεν μπορώ να προσδιορίσω πλέον τόσο καλά τις επιρροές μου –και ελπίζω να μην μπορούν και οι αναγνώστες– αλλά, αν ήθελα οπωσδήποτε να δηλώσω μια συγγραφική συγγένεια, τότε θα ανέφερα τον Χοσέ Κάρλος Σομόθα, βάζοντας περισσότερη Ε.Φ., φυσικά, και λιγότερο τρόμο, και σπεύδοντας να διευκρινίσω ότι η συγγένεια είναι μόνο θεματολογική (σύγκρινε Η Κλάρα στο Μισοσκόταδο και Αίθρα, που μάλιστα γράφτηκαν την ίδια χρονιά) και καθόλου ποιοτική –ο Σομόθα είναι πολύ μεγάλος τεχνίτης.

 

BladeRunner: Από τους Έλληνες συγγραφείς της λογοτεχνίας του φανταστικού, ποιοι θα έλεγες ότι ξεχωρίζουν; Ποιοι θα μπορούσαν να σταθούν άνετα στο εξωτερικό, με βάση αυτά που έχουν γράψει; Εκτός από σένα φυσικά!

mman: Αυτή πρέπει να είναι η ερώτηση-παγίδα, ε; Ας αρχίσουμε από τα εύκολα: Το «Εκτός από σένα φυσικά!» προφανώς και δεν ισχύει γιατί υπονοεί ότι η αφεντιά μου έχει σίγουρη μια τέτοια δυνατότητα, κάτι που απέχει πολύ από την αλήθεια. Για να διακριθεί κάποιος στο εξωτερικό (και εδώ ως εξωτερικό θεωρώ την αγγλόφωνη αγορά) χρειάζεται πολύ περισσότερα από ένα ανταγωνιστικό γράψιμο, και κυρίως καλή μετάφραση, ατζέντη, προβολή, γνωριμίες και όγκο έργου. Και επί της ουσίας, ποιος μας λέει ότι υπάρχει έστω και η πρώτη συνθήκη, εκείνη της ποιότητας; Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αγγλόφωνη αγορά είναι μια τεράστια αρένα με εκατοντάδες θηρία, που καμία σχέση δεν έχει με την παιδική χαρά της Ελλάδας, ειδικά στον χώρο της λογοτεχνίας του φανταστικού. Οπότε, η απάντησή μου στη δεύτερη ερώτηση είναι «άνετα, κανείς μας». Με πολύ προσπάθεια και άλλη τόση τύχη ίσως κάποιος ή κάποια, αλλά δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος. Το φράγμα της γλώσσας, η απόσταση, η έλλειψη επαφών, είναι πολύ μεγαλύτερα εμπόδια απ’ όσο φαίνεται.

Η πρώτη ερώτηση είναι ακόμα πιο παγίδα, αφού (α) έχω την ευτυχία να γνωρίζω προσωπικά τους περισσότερους Έλληνες συγγραφείς  φανταστικού που έχουν εκδώσει δικό τους βιβλίο, (β) πολλοί από αυτούς είναι στο φόρουμ και (γ) έρχονται πρωτοχρονιάτικα μυτίγκια. Ευτυχώς είναι αρκετά πλέον τα αξιόλογα βιβλία που κυκλοφορούν, ακόμα κι αν δεν έχουν την προβολή που τους αξίζει. Θα αναφέρω μόνο τρεις συγγραφείς που έχουν παρουσία και στο εξωτερικό, είτε στο πρωτότυπο, είτε σε μετάφραση: πρόκειται για τον Κωνσταντίνο Κέλλη με αρκετές δημοσιεύσεις διηγημάτων και τρομερό δυναμικό για το μέλλον, τη Ναταλία Θεοδωρίδου με μερικά πολύ ώριμα κομμάτια και διακρίσεις σε διαγωνισμούς και την Ιωάννα Μπουραζοπούλου, την οποία διαβάσαμε φέτος στη Λέσχη Ανάγνωσης Φανταστικού. Η Μπουραζοπούλου είναι ολοκληρωμένη συγγραφέας, παραγωγική και μεγάλη μαστόρισσα.

Όμως! Όσο κι αν αποφεύγω τις δημόσιες λούμπες, θα χαρώ να δώσω ελληνικές φανταστικές βιβλιοπροτάσεις σε όποιον θέλει, οπότε μη διστάσετε να μου στείλετε ΠΜ!

 

BladeRunner: Όταν διάβαζα το μυθιστόρημα, σκεφτόμουν ότι θα γινόταν γαμάτη ταινία. Ποιος σκηνοθέτης θα έλεγες ότι θα μπορούσε να την κάνει μια ταινία της προκοπής;

mman: Εντάξει, είναι ένα παντελώς ανέφικτο ενδεχόμενο, αλλά ας παίξουμε: Με πιάνεις όμως αδιάβαστο, γιατί δεν είμαι και τόσο σχετικός με τον κινηματογράφο. Μια στιγμή να γκουγκλάρω κι έρχομαι... Μάιστα. Θα πω τους Τζόναθαν Ντεμ (Η Σιωπή των Αμνών), Ντέιβιντ Φίντσερ (Seven) και Κρίστοφερ Νόλαν, αλλά στο στυλ του Inception, το οποίο λάτρεψα και όχι του Interstellar.

 

BladeRunner: Υπάρχει πιθανότητα να μεταφραστεί το βιβλίο σε κάποια ξένη γλώσσα, όπως για παράδειγμα τα αγγλικά; Δεν νομίζω ότι έχει να ζηλέψει και πάρα πολλά από άλλα σύγχρονα βιβλία επιστημονικής φαντασίας.

mman: Ωραία θα ήταν. Ας δούμε πώς θα πάει το βιβλίο και εδώ είμαστε. Δες και την ερώτηση 9 για τις δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος.

 

BladeRunner: Και τώρα η κλασική ερώτηση: Γράφεις κάτι αυτό τον καιρό, κάποιο διήγημα, κάποιο μυθιστόρημα ίσως; Θα δούμε στο σύντομο μέλλον κάποιο άλλο σου βιβλίο να εκδίδεται; Θα είναι συλλογή διηγημάτων ή μυθιστόρημα;

mman: Ομολογώ ότι η διαδικασία διόρθωσης και έκδοσης δεν μ’ άφησε σε ησυχία –πρέπει να μάθω να γράφω παράλληλα μ’ αυτό. Αυτή τη στιγμή έχω μόνο μια αόριστη ιδέα για το τι θέλω να γράψω, και θα είναι μυθιστόρημα, αλλά είναι πάρα πολύ νωρίς. Όμως υπάρχει μια ακόμα έτοιμη συλλογή διηγημάτων με διηγήματα των τελευταίων ετών τα περισσότερα από τα οποία δεν βρίσκονται στο φόρουμ, η οποία ίσως φτάσει στο χαρτί πολύ πιο πριν.

 

BladeRunner: Αυτά από μένα. Κάθε επιτυχία με τους Αγέννητους Αδελφούς και καλή συνέχεια!

mman: Σ’ ευχαριστώ πολύ. Για να δούμε τώρα και ποιος είσαι. Blade?

Edited May 3, 2020 by Spark
Μειώθηκαν λίγο οι αποστάσεις μεταξύ των ερωτήσεων και των απαντήσεων.

[nikosal]

Φορούσε μάσκα ο Μπλέιντ;

[mman]

Ναι, όταν απαντούσα δεν ήξερα ποιος είχε στείλει τις ερωτήσεις.

[wordsmith]

Οι αγέννητοι αδελφοί, όμως, δεν νομίζω να υλοποιηθούν ποτέ. Αυτό, φυσικά, δεν εμποδίζει τη χρήση τους ως εργαλείο εξερεύνησης όλων εκείνων των ανθρώπινων πτυχών που έρχονται στην επιφάνεια μέσα από το  βιβλίο.

 

 

ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ! Αυτός είναι ένας από τους σκοπούς της λογοτεχνίας, τον οποίο πολλοί αγνοούν και το ρίχνουν στο escapism. Ελπίζω όταν διαβάσω το βιβλίο να μείνω με την εντύπωση ότι με την ως άνω πρόταση εννοούμε το ίδιο εγώ και ο συγγραφεύς. 

[Cassandra Gotha]

Ωραία πράγματα. Το ταξίδι ενός βιβλίου από την ιδέα ως την έκδοση είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον, αλλά γίνεται ιδιαίτερα ευχάριστο (και όχι μόνο) για όσους γράφουν.

[gOLan TrEVIzE]

Το αγόρασα το βιβλίο, μεγάλο πράγμα το ωραίο εξώφυλλο, όταν το διαβάσω με το καλό ελπίζω το ίδιο και για το περιεχόμενο!