Metropolis - Thea Von Harbou

[Nargathrod]

  

Για την 70η συνάντηση της ΛΑΦ επιλέχθηκε το βιβλίο Metropolis της Thea Von Harbou. Είναι ένα βιβλίο σταθμός στη επιστημονική φαντασία. Οπότε ήρθε ο καιρός να διαβάσουμε τη γερμανική ματιά της επιστημονικής φαντασίας σε μία περίοδο μεσοπολεμική μιας χώρα που προσέφερε πολλά στα γράμματα και τις τέχνες. 

Αν κάποιος έχει διαβάσει το βιβλίο που έχει κυκλοφορήσει σε μετάφραση του Δημήτρη Αρβανίτη από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια ας μας γράψει την άποψή του. 

 

Μητρόπολη - η Νέα Βαβέλ, αρχιτεκτονικό αριστούργημα μονολιθικής μεγαλοπρέπειας. Οι ουρανοξύστες του εικοστού αιώνα επισκιάζονται από τους πανύψηλους στρατοσφαιρικούς ουρανοξύστες του εικοστού πρώτου. Και από κάτω, πολύ κάτω, σε υπόγειες τεχνητές σπηλιές, οι τερατώδεις μηχανές του Μολώχ, οι υπάνθρωποι κάτω από τη γη, οι ανήμποροι εργάτες των υπόγειων στοών που ζουν σαν σκλάβοι χωρίς ελπίδα, δουλοπάροικοι των κατοίκων της επιφάνειας, τυφλές μαριονέτες στη θέληση του Άρχοντα της Μητρόπολης.
«Το "Metropolis" δεν μοιάζει με κανένα άλλο μυθιστόρημα που έχει γραφτεί έως τώρα», έγραψε ένας ενθουσιώδης σχολιαστής της εποχής. «Είναι διαφορετικό, μοναδικό και πρωτότυπο. Συνδυάζει ένα εντυπωσιακό δράμα αντικρουόμενων δυνάμεων με ένα ειδυλλιακό ερωτικό θέμα».
Επιστήμη και Φαντασία, Τρόμος και Ομορφιά Μυστήριο, Μαγεία, Μίσος, Τρέλα, Μεγαλείο, Μυσταγωγία - για μια μοναδική φορά, όλα τα στοιχεία συνδυάζονται μαγικά για να δημιουργήσουν ένα κλασικό έργο του φανταστικού, το υπέρτατο αριστούργημα. (Forrest J. Ackerman)
«Η Τέα φον Χάρμπου δεν ήταν μόνο ευαίσθητος φορέας των υπόγειων ρευμάτων της εποχής, αλλά και κοινοποιούσε αδιακρίτως οτιδήποτε στοίχειωνε τη φαντασία της. Το "Metropolis" είναι πλούσιο σε υπόγειο περιεχόμενο, που σαν λαθρέμπορος διασχίζει τα σύνορα του συνειδητού χωρίς να υφίσταται ελέγχους.
(Siegfried Kracauer)
«"Metropolis": Η εξαγνιστική δύναμη της θυσίας, η πίστη ότι μέσω της καταστροφής θα αναδυθεί μια νέα ανθρωπότητα, το προφητικό όραμα της αδερφικής αγάπης». (Frederick W. Ott)
«Το "Metropolis" διατηρεί τη δύναμη να συγκλονίζει, να προβληματίζει και να συγκινεί γιατί αναφέρεται στις βαθύτερες αγωνίες της σύγχρονης ζωής». (The New York Times)

Edited July 4, 2021 by Spark
Προστέθηκαν τα εξώφυλλα του βιβλίου και αφαιρέθηκε link που δεν λειτουργούσε.

[Zaratoth]

Διάβασα αυτή την έκδοση πριν τρεισίμιση χρόνια. Όχι πολύ λογοτεχνική γραφή, πιο...τεχνική θα έλεγα, δείχνει ίσως την εποχή που γράφτηκε καθώς και μια μη "λογοτεχνική" φύση. Αλλά οι εικόνες που δημιουργεί, οι ιδέες που έχει, αριστούργημα εκτός εποχής. Αν και δεν το βλέπω να αναφέρεται πουθενά σχετικά, το θεωρώ ως το πρώτο Cyberpunk βιβλίο/media εκεί έξω. Λείπουν οι σχετικές λέξεις (megacorporations, καπιταλισμός κλπ) αλλά όλο το στήσιμο είναι ΑΚΡΙΒΩΣ αυτό. Αγαπώ.

[Roubiliana]

Εγώ πάλι το βρήκα ποιητικό στη γραφή με στοιχεία σουρεαλισμού. Αλλά κάποια στοιχεία της πλοκής με προβλημάτισαν.

[Nargathrod]

Δεν το έχω τελειώσει ακόμα, αλλά κοιτάζωντάς το στα ελληνικά από μετάφραση μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση η γλώσσα. Βρήκα και εγώ προβλήματα στην πλοκή αλλά δεν είμαι σίγουρος ακόμα μέχρι να δω το τέλος. Πάντως είναι κάτι τελείως διαφορετικό από αντίστοιχους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας της Αμερικής. Περισσότερα στη λέσχη το Σάββατο. 

[Baldwin the Victorius]

'Μητρόπολη - η Νέα Βαβέλ, αρχιτεκτονικό αριστούργημα μονολιθικής μεγαλοπρέπειας. Οι ουρανοξύστες του εικοστού αιώνα επισκιάζονται από τους πανύψηλους στρατοσφαιρικούς ουρανοξύστες του εικοστού πρώτου. Και από κάτω, πολύ κάτω, σε υπόγειες τεχνητές σπηλιές, οι τερατώδεις μηχανές του Μολώχ, οι υπάνθρωποι κάτω από τη γη, οι ανήμποροι εργάτες των υπόγειων στοών που ζουν σαν σκλάβοι χωρίς ελπίδα, δουλοπάροικοι των κατοίκων της επιφάνειας, τυφλές μαριονέτες στη θέληση του Άρχοντα της Μητρόπολης.''

Αυτά είναι τα λόγια με τα οποία ξεκινάει η περιγραφή του βιβλίου στο οπισθόφυλλο και η οποία από μόνη της δημιουργεί υποβλητικές εικόνες μέσω των προσδοκιών που καλλιεργεί. Ας δούμε το βιβλίο πιο αναλυτικά.

 Το Metropolis είναι ένα βιβλίο της δεκαετίας του 1920 από την συγγραφέα Thea von Harbou. Ανήκει στην κατηγορία της επιστημονικής φαντασίας, αν και εκ πρώτης όψεως ίσως να μην του φαίνεται. Από την άποψη των θεματικών, των εικόνων και ιστορίας, ακολουθεί το πρότυπο που ακολουθούσε η πλειοψηφία των συγγραφέων της εποχής. Ο σχολιασμός της κοινωνίας τους σε κοινωνικό, πολιτικό και ενίοτε οικονομικό επίπεδο μέσω ιστοριών σε ένα συχνά απροσδιόριστο χρονικά μέλλον. Η αφήγηση γίνεται επί το πλείστον με περιγραφές τοπίων, ανθρώπων, πράξεων και καταστάσεων ενώ μεγάλο μέρος της καταλαμβάνει η εκβάθυνση στο κόσμο μέσω κυρίως της τεχνικής του exposition. Το υπόλοιπο μέρος της εκβάθυνσης πραγματοποιείται μέσω εμβόλιμων κεφαλαίων όπου τα γεγονότα που διαδραματίζονται ελάχιστα επηρεάζουν την πλοκή. Η ίδια η ιστορία είναι αρκετά βασική σε μεγάλο βαθμό ( συγκρινόμενη με τα τωρινά κριτήρια ). Γεγονότα λαμβάνουν μέρος που αρκετές φορές δεν έχουν σχέση με την πλοκή αλλά με το κτίσιμο του κόσμου ή την δόμηση των χαρακτήρων, που αυτή έχει σχέση με τον κόσμο. Η ίδια η πλοκή είναι ικανοποιητική έως εξαιρετική. Δεν έχει μέσα της το στοιχείο της έκπληξης ή του αιφνιδιασμού που έχουμε συνηθίσει στα σύγχρονα συγγραφικά έργα, αντίθετα σε μεγάλο βαθμό είναι αρκετά προβλέψιμη ( πάντα σε σύγκριση με τα τωρινά λογοτεχνικά έργα ). Θα πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας δύο πράγματα. Πρώτον, η επιστημονική φαντασία αλλά και γενικότερα η λογοτεχνία της εποχής απευθυνόταν σε ένα κοινό που δεν είχε τις σύγχρονες απαιτήσεις που έχουμε εμείς σήμερα – αντιθέτως ικανοποιούταν αν η ιστορία ακολουθούσε τις γνωστές νόρμες  της εποχής όσον αφορά την εξέλιξη της πλοκής, το είδος της ιστορίας και των χαρακτήρων. Δεύτερον,  είναι ένα κοινό που μόλις έχει βγει από έναν παγκόσμιο πόλεμο και βρίσκεται εν μέσω ιστορικών κοινωνικών αλλαγών. Είναι η εποχή που οι δυστοπικές ιστορίες αρχίζουν να κερδίζουν έδαφος. Όχι μόνο λόγω του Μεγάλου Πολέμου αλλά και λόγω των ανησυχιών που προκαλούσε η έντονη μηχανοποίηση των βιομηχανιών        ( αλλαγή του εξοπλισμού αλλά και της διαδικασίας παραγωγής), η έντονη αστικοποίηση, ο αυξημένος ρόλος των εταιριών στην καθημερινότητα, ο κομφορμισμός ( η συμμόρφωση των ανθρώπων με αυτές τις νόρμες) και το πώς αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η επιστημονική φαντασία της εποχής προσπαθούσε να εκφράσει αυτές τις ανησυχίες ασκώντας παράλληλα κριτική πάνω  στην πραγματικότητα της εποχής.

Το Μετρόπολις είναι αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της επιστημονικής φαντασίας της εποχής ενώ ενσωματώνει και χαρακτηριστικά τυπικά του γενικότερου κόσμου της τότε λογοτεχνίας, αποτελώντας τυπικό παράδειγμα του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Παράλληλα, εμφανίζει χαρακτηριστικά της επιστημονικής φαντασίας που μόλις είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνιση τους, όπως το ρομπότ. Όμως η συγγραφέας δεν σταματά εκεί αλλά προχωρά στην δική της καινοτομία. Για πρώτη φορά σε αυτό το βιβλίο κάνει την εμφάνιση του ένα είδος περιβάλλοντος: η Μητρόπολη. Το περιβάλλον αυτό αποτελεί την πρώτη εμφάνιση μία μελλοντικής πόλης με δυστοπικούς όρους στην λογοτεχνία και ειδικά στην λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας. Ένα περιβάλλον πολύ σημαντικό μιας και επηρέασε, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, το είδος προετοιμάζοντας τον δρόμο για την εμφάνιση του είδους cyberpunk και των παραφυάδων του αλλά και ανεξάρτητα έργα στην λογοτεχνία και τον κινηματογράφο όπως τον κόσμο στις ταινίες Matrix.

Το βιβλίο αποτελεί παράδειγμα του εξπρεσιονισμού. Οι περιγραφές των εικόνων είναι σχεδιασμένες ώστε να προκαλέσουν δυνατά συναισθήματα στους χαρακτήρες – και μέσω αυτών στους αναγνώστες. Σταδιακά οι χαρακτήρες φτάνουν να αμφιβάλλουν για την εικόνα που έχουν διαμορφώσει για τον εαυτό τους. Η αμφισβήτηση αυτή συνοδεύεται από ένα δυνατό συναισθηματικό σοκ που τους ωθεί να φτιάξουν μία εκ διαμέτρου διαφορετική προσωπικότητα από αυτήν που είχαν. Οι εικόνες είναι περιγραφικές και με την χρήση των κατάλληλων λέξεων καταφέρνουν να έχουν το απαραίτητο συναισθηματικό βάρος. Κάτι που είναι απαραίτητο διότι όπως ανέφερα η πλοκή δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο και χωρίς αυτές να τραβούν την προσοχή του αναγνώστη, το χέρι της συγγραφέως θα φαινόταν ξεκάθαρα. Η πλοκή ναι μεν είναι προβλέψιμη αλλά ακριβώς επειδή ο αναγνώστης αποσπάται από αυτό, δεν αποτελεί πρόβλημα. Προσωπικά το θεωρώ και δείγμα ενός καλογραμμένου βιβλίου.

Το Metropolis αποτελεί τυπικό δείγμα της επιστημονικής φαντασίας της εποχής και με άλλο τρόπο. Όπως ανέφερα, η συγγραφέας δεν δείχνει ιδιαίτερη προσοχή στο να διαμορφώσει την ιστορία και την πλοκή, αντίθετα αφιερώνει πολύ χώρο στο να δομήσει τον κόσμο της και να δείξει πως αυτός λειτουργεί, ακόμα και όταν δεν χρησιμεύει καθόλου στην εξέλιξη της πλοκής. Ο λόγος έχει να κάνει με τις προτεραιότητες των συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας τότε. Η έκφραση των σκέψεων τους και συνακόλουθα η κριτική τους πάνω στην κοινωνία δεν γινόταν μέσω της εξέλιξης της πλοκής, της ανάπτυξης της ιστορίας και των χαρακτήρων μέσα από διαλόγους αλλά κυρίως μέσα από την παρουσίαση του κόσμου τους και της λειτουργίας του. Αυτό έχει το καλό ότι υπάρχουν κόσμοι που έχουν μελετηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό και είναι λεπτομερείς. Το μειονέκτημα είναι πως γίνεται εις βάρος της ιστορίας, της πλοκής και των χαρακτήρων.

Κάποιος μπορεί να παρατηρήσει καθώς διαβάζει ότι η γραφή θυμίζει σε αρκετά σημεία σενάριο ταινίας. Αυτό γίνεται διότι η ιστορία του βιβλίου αποτελεί ταυτόχρονα και το σενάριο της ομώνυμης ταινίας. Υπάρχει η εξήγηση, και προσωπικά συμφωνώ μαζί της, ότι η συγγραφή του σεναρίου προηγήθηκε χρονικά και η Harbou έγραψε το βιβλίο έχοντας ως υλικό το σενάριο και κομμάτια του που απέρριψε, ενώ συμπλήρωσε τα κενά όπου χρειαζόταν. Δεν είναι από μόνο του καλό ή κακό, σε μεγάλο βαθμό είναι θέμα προτίμησης του αναγνώστη.

Να το διαβάσει ο κόσμος; Αν τους αρέσει η επιστημονική φαντασία πριν την δεκαετία του 1950, αν θέλουν να μελετήσουν πως εξελίχθηκε το είδος στο πέρασμα των χρόνων και τους αρέσει το δραματικό ( με την έννοια του θεατρικού/σεναριακού ) γράψιμο να το διαβάσουν. Θα τους αρέσει και θα περάσουν ευχάριστα την ώρα τους με ένα καλογραμμένο βιβλίο. Για τους υπόλοιπους, πέρα από το καλό γράψιμο και την λογοτεχνική σε αρκετά σημεία γλώσσα του, δεν ξέρω τι άλλο θα εκτιμήσουν. Δεν ακολουθεί τις νόρμες των σύγχρονων ιστοριών, ακόμα και για το είδος. Δεν έχει την ταχύτητα που η πλοκή εκτυλίσσεται σε αυτά ούτε το βάθος των χαρακτήρων. Σίγουρα θα τους ξενίσει και κατά πάσα πιθανότητα θα τους κουράσει.

Προσωπικά δεν ενθουσιάστηκα. Ο κύριος λόγος είναι πως ανήκω στο κοινό εκείνο που προτιμά τα σύγχρονα έργα. Αναγνωρίζω την αξία της  γλώσσας του βιβλίου και το γεγονός πως σε αρκετά σημεία έχει μία λογοτεχνικότητα. Δικαίως αποτελεί ένα από σημαντικά βιβλία της επιστημονικής φαντασίας και της λογοτεχνίας του Μεσοπολέμου. Δεν με ενόχλησε τόσο ο τρόπος γραφής του μιας και ξέρω πως έγραφαν οι συγγραφείς του είδους την εποχή εκείνη. Παρόλα  αυτά δεν είναι από το είδος των ιστοριών που με τραβάνε ακριβώς λόγω του τρόπου συγγραφής τους.

Edited July 4, 2021 by Spark
Προστέθηκε το εξώφυλλο του βιβλίου.