ARTICLE Ηλιακός ήρωας: από τη μυθολογία ως τη σύγχρονη μυθοπλασία

[Ιρμάντα]

Χριστικός, ή μεσσιανικός ήρωας, είναι ο χαρακτήρας του οποίου ο ρόλος, μέσα σε μία ιστορία, ομοιάζει με το ρόλο ενός Μεσσία, ή του Χριστού. Ηλιακός ήρωας είναι ο ήρωας που, όπως λέει το όνομά του, είναι φορέας φωτός, γνώσης, σωτηρίας, μεταμόρφωσης, αναγέννησης. Συνήθως οι έννοιες ηλιακός και χριστικός ήρωας ταυτίζονται.

Μπορούμε να αποφύγουμε στα κείμενά μας ανάλογου τύπου ήρωες; Θα έλεγα πως όχι, κυρίως επειδή ο ηλιακός ήρωας είναι μία πολύ ευρεία έννοια που καλύπτει πολύ περισσότερες περιπτώσεις από όσες φανταζόμαστε. Παρακάτω σας έχω ετοιμάσει μερικά παραδείγματα ηλιακού ήρωα: σε κάποια πηγαίνει ο νους μας, ωστόσο σε κάποια δεν πηγαίνει. Με τίποτα. Και αυτό ακριβώς είναι το ενδιαφέρον.

1.      Χάρι Πότερ. Ο Χάρι Πότερ μεγαλώνει χωρίς γονείς, όπως πολλοί ηλιακοί ήρωες. Είναι ο ήρωας που θα πολεμήσει τον κακό, είναι αυτός που φοβάται ο Βόλντεμορτ πάνω από όλους. Είναι αυτός που ο παντοδύναμος Βόλντεμορτ δεν μπόρεσε να θανατώσει. Όχι μόνο αυτό, αλλά ο άρχοντας του σκότους σχεδόν έχασε ο ίδιος τη ζωή του όταν το προσπάθησε. Ο Χάρι Πότερ έχει αγαθή ψυχή (στοιχείο ένα), είναι χαρισματικός (στοιχείο δύο) είναι ορφανός (στοιχείο τρία) πεθαίνει για να σώσει τον κόσμο (στοιχείο τέσσερα) και ανασταίνεται (στοιχείο πέντε). Θα αναφέρω εδώ ότι ο Χάρι Πότερ κάποια στιγμή «ακουμπάει» ένα ακόμη στοιχείο που αφορά στον ηλιακό ήρωα, όχι από τα πιο κοινά αλλά εν πάση περιπτώσει αρκετά χαρακτηριστικό: την αποκαθήλωση του Πατέρα. Ο Τζέημς Πότερ αποδεικνύεται όχι τόσο άκακος και όχι τόσο σπουδαίος στα τελευταία μόλις κεφάλαια της επταλογίας. Ο ηλιακός ήρωας δεν είναι σπάνιο να έρχεται αντιμέτωπος, ή ακόμη και να εκτοπίζει, ή ακόμη και να σκοτώνει, τον Πατέρα.

2.      Νίο. Από τα πέντε στοιχεία που αναφέρω ως χαρακτηριστικά του Χάρι Πότερ, η ορφάνια είναι το μόνο που διαφέρει. Από την άλλη, δεν είμαστε σίγουροι ούτε για αυτό, καθώς ο Νίο είναι ένας ασύλληπτα μοναχικός τύπος. Δεν υπάρχει τίποτα που να υπονοεί ότι έχει ή είχε ποτέ κάποια οικογένεια. Δείχνει κοινωνιοπαθής, άκρως δυσλειτουργικός σε συναισθηματικό επίπεδο και φαίνεται πως η όποια κοινωνικότητά του περιορίζεται σε περιστασιακές συναντήσεις και δοσοληψίες με τύπους εθισμένους σε κάθε λογής ουσίες. Ο Νίο μοιάζει να ξεφύτρωσε από το χώμα ή να έπεσε από τον ουρανό. Κανένα σχόλιο δεν θα κάνω πάνω στο γεγονός ότι ο έρωτας της ζωής του λέγεται Τριάδα, ότι πεθαίνει μέσα σε ένα δωμάτιο που φέρει στην πόρτα τον αριθμό 303, ή ότι λαμβάνει τη βοήθεια και την καθοδήγηση του Μέντορα (Μορφέας). Θέλετε και σύγκρουση με τον Πατέρα; Ο Νίο, και ως Τόμας Άντερσον ακόμη, έχει πρόβλημα με τις εξουσίες, τις ιεραρχίες (problem with authorities). Κάθε επανάσταση ενάντια στα παγιωμένα, είτε αντιλήψεις είτε καθεστώτα, αποτελεί, στην ουσία, μία επανάσταση εναντίον του Πατέρα.

3.      Άριελ Μάντο. Όσοι ξέρετε την αγάπη που τρέφω για την Τόμας, ιδιαίτερα για το βιβλίο της The End of Mister Y πιθανώς περιμένατε μία αναφορά. (Η χρήσιμη πληροφορία της ημέρας: το όνομα Ariel Manto προκύπτει από τον αναγραμματισμό της φράσης I am not real).  Λοιπόν η Άριελ αναζητά έναν καθηγητή που χάθηκε. Στην προσπάθειά της να τον βρει, πέφτει πάνω σε μία σπάνια έκδοση ενός βιβλίου που θεωρείται καταραμένο. Όποιος το διαβάζει πεθαίνει. Αποδεικνύεται ότι δεν πεθαίνουν όσοι το διαβάζουν, αλλά μάλλον μπλέκουν στην Τροπόσφαιρα, ένα νοητικό πεδίο όπου σμίγουν οι συνειδήσεις των ανθρώπων και από όπου κάποιος μπορεί, κυριολεκτικά, να μπει στο νου ενός άλλου ανθρώπου. Τούτο το συναρπαστικό το γνωρίζουν και άλλοι, πρόσωπα όχι αγαθών προθέσεων, και σύντομα η Άριελ πρέπει να σώσει τον κόσμο, ή σωστότερα, να τον επανεκκινήσει. Η Άριελ έχει Μέντορα, έναν ξεπεσμένο θεό που κάποτε υπήρξε ο Απόλλωνας. Η Άριελ ερωτεύεται έναν πρώην ιερέα ονόματι Άνταμ. Η Άριελ χάνει τη ζωή της, την συνείδησή της, στην ουσία ο κόσμος όλος χάνεται αλλά τελικά ξαναγεννιέται, από κάτι πολύ μικρό, όπως, πιθανώς, συνέβη και στο μακρινό παρελθόν της δημιουργίας. Σε όλο το βιβλίο δεν έχουμε ξεκάθαρα στοιχεία για την καταγωγή της Άριελ. Μοιάζει και εκείνη μόνη και ελαφρώς απόκληρη. Κάνει παρέα με έναν υπερευαίσθητο Γερμανό ομοφυλόφιλο και σχεδόν με κανέναν άλλο. Φαίνεται πως η μοναχικότητα και το αίσθημα ότι ο ήρωάς μας είναι ξένος με τον κόσμο είναι μια βασική προϋπόθεση για να σώσει κανείς τον κόσμο.

4.      Πωλ Ατρείδης. Είναι ο αναμενόμενος, σώζει τον κόσμο, χάνει τον πατέρα του. Τον περίμεναν, τον προφήτεψαν, τον πιστεύουν, τον ακολουθούν, έχει τη δύναμη να ανατρέψει τις διαπλανητικές πολιτικές ισορροπίες και το πράττει. Ένα ενδιαφέρον και άξιο προς ανάλυση στοιχείο είναι ότι ο Πωλ δαμάζει τα σκουλήκια, δεν τα εξουδετερώνει. Έχει φυσικά καθοδήγηση για να το πετύχει αυτό, αλλά, παρ’ όλα αυτά, είναι σχεδόν κοινό χαρακτηριστικό κάθε ηλιακού ήρωα να δαμάζουν τα στοιχεία της φύσης. Θα το βρούμε επίσης στον Ιππότη του Chevalier Leon (κάποιοι λένε πως αυτό δεν είναι παρά ένα ψευδώνυμο του Γιώργου Προκοπίου, που παρουσιάζεται ως μεταφραστής του έργου). Ο Άιγγελ (Άγγελος; Αγγελικός;) προσπαθεί να πολεμήσει το δράκο κατά μέτωπο και κατακαίγεται. Τον δαμάζει, όμως, στο τέλος. Και επίσης σώζει τον κόσμο.

5.      Φρόντο Μπάγκινς. Για κάθε λόγο που μπορείτε να φανταστείτε. Τσεκ ορφάνια, τσεκ καλή καρδιά, τσεκ αυτοθυσία, τσεκ σώζω τον κόσμο (χάνοντας, ωστόσο, τον κόσμο σε προσωπικό επίπεδο). Το Ένα Δαχτυλίδι ξεκινά από το Ίμλαντρις για το Νότο την 25^η Δεκέμβρη και καταστρέφεται την 25^η Μαρτίου (ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και για τους Καθολικούς). Σε αναλύσεις άλλες μπορεί να δείτε να υποστηρίζουν ότι ο Φρόντο και ο Άραγκορν αποτελούν, στην ουσία, το ίδιο πρόσωπο: ο τελευταίος αποτελεί την εξωτερική εκδήλωση του πρώτου. Ο Άραγκορν γίνεται ο βασιλιάς που οι άνθρωποι θα πιστέψουν, θα ακολουθήσουν, θα λατρέψουν, γίνεται θεραπευτής (άλλο χαρακτηριστικό ενός ηλιακού ήρωα) μόνο και μόνο επειδή ο Φρόντο έχει επιτύχει ως εσωτερικός βασιλιάς προηγουμένως, αντιμετωπίζοντας σκοτάδια που ο Άραγκορν ποτέ δεν διανοήθηκε. Πρώτα πρέπει να θριαμβεύσει ο εσωτερικός κόσμος για να λάμψει ο εξωτερικός. Πρώτα πρέπει να αλλάξουν οι άνθρωποι και μετά ο κόσμος.

6.      Γιοργκ Άνκραθ: ο πιο αντισυμβατικός στη μικρή μας λίστα (μάλλον όχι, σας φυλάω και καλύτερο). Ωστόσο, αν βάλουμε στην άκρη τις αγριότητες του Γιοργκ και την προβληματική έως ανύπαρκτη ηθική του (που όπως αποκαλύπτεται αποτελούν απόρροια μιας εξαιρετικά πονεμένης παιδικής ηλικίας) ο Γιοργκ διαθέτει το πακέτο του ηλιακού ήρωα. Είναι αποκομμένος από τον πατέρα του, τον οποίο θα αντιμετωπίσει κάποια στιγμή. Έχει χάσει οικείους του (μερικούς τους έχει σκοτώσει αυτός, φευ). Είπα πιο πάνω ότι η ηθική του είναι ανύπαρκτη; Λάθος. Ο Γιοργκ διαθέτει μία ηθική που μονάχα αυτός καταλαβαίνει. Προς το τέλος της ιστορίας ωστόσο μια πιο κοινώς αποδεκτή αίσθηση ηθικής μοιάζει να ανθίζει στην ψυχή του. Ώσπου, μαντέψτε, πεθαίνει για να σώσει τον κόσμο. Για να μην αναφερθούμε στο σχεδόν αρχετυπικό τίτλο Πρίγκιπας των Αγκαθιών, Βασιλιάς των Αγκαθιών, Αυτοκράτορας των Αγκαθιών. Δηλαδή, πραγματικά.

7.      Οιδίποδας. Τα έχουμε όλα εδώ, πιστέψτε με. Ο μύθος είναι γνωστός. Ο ήρωας σκοτώνει τον πατέρα του και ζευγαρώνει με την μητέρα του. Πέρα από τις άπειρες φροϋδικές προεκτάσεις του ζητήματος θα σταθώ στα παρακάτω: ο Λάιος, ο πατέρας του Οιδίποδα, δεν είναι διόλου καλός άνθρωπος. Το ότι ο γιος του τον σκοτώνει αποτελεί εκπλήρωση μίας κατάρας που σέρνει πάνω του ο Λάιος επειδή κάποτε, φιλοξενούμενος στα ανάκτορα του Πέλοπα, βίασε τον γιο του οικοδεσπότη του, Χρύσιππο. Άρα εδώ σαφώς ο Λάιος αντιπροσωπεύει το σκότος, το παλαιό, αυτό που πρέπει να εκριζωθεί για να βλαστήσει το φρέσκο. Ο Οιδίποδας είναι και αυτός σημαδεμένος με την κατάρα, αλλά εκτός από αυτό σώζει τη Θήβα από τη μάστιγα της Σφίγγας και για όσο βασιλεύει, βασιλεύει καλά. Η πόλη ευημερεί όπως ποτέ δεν συνέβη επί Λάιου. Άρα στην κλίμακα της πόλης της Θήβας, τουλάχιστον, ο Οιδίποδας έχει σώσει τον κόσμο. Στο τέλος σώζει ακόμη μία φορά τον κόσμο από την θανατηφόρα επιδημία επιλέγοντας να εγκαταλείψει την πόλη, αυτοτιμωρούμενος με τύφλωση για το έγκλημά του. Η τύφλωση εδώ έχει αξία μυητική, καθώς, πράττοντας αυτό, ο Οιδίποδας έχει εξιλεωθεί στα μάτια των θεών και θα περάσει σε ένα άλλο επίπεδο πραγμάτωσης και πιθανώς στη θέωση. (Και επίσης: τύφλωση ίσον θάνατος, αλλά η θέωση/δικαίωση που έπεται στην τραγωδία Οιδίπους επί Κολωνώ ισοδυναμεί με αναγέννηση, με ανάσταση.)

8.      Ιούδας Ισκαριώτης (όμως, μόνο στον Τελευταίο Πειρασμό). Στο έργο του Καζαντζάκη ο Ιούδας αναδεικνύεται σε κεντρική φιγούρα. Ο Ιούδας είναι ένας μοναχικός, στρυφνός άνθρωπος, που επίσης μοιάζει να έχει πέσει από του ουρανό ή να φύτρωσε από τα χώματα. Κανείς δεν είναι φίλος του, κανείς πραγματικά δεν τον γνωρίζει. Πέρα από μερικές σκόρπιες αναμνήσεις του Ιησού από το κοινό παρελθόν τους, ο Ιούδας είναι απροσπέλαστος και άγριος σαν λύκος. Αυτός σηκώνει τελικά το μεγαλύτερο σταυρό, το πιο μεγάλο μαρτύριο: ηθελημένα, θα προδώσει τον φίλο και δάσκαλό του επισύροντας επάνω του το αιώνιο ανάθεμα. Άλλος τρόπος στην κοσμοπλασία του Καζαντζάκη δεν υπάρχει προκειμένου να σταυρωθεί ο Χριστός και να σωθεί ο κόσμος. Ο ίδιος ο Ιησούς παραδέχεται πως είναι πιο αδύναμος από τον Ιούδα και για αυτό ο Θεός του ανέθεσε την πιο εύκολη αποστολή: να σταυρωθεί και να πεθάνει.

Κάθε quest λοιπόν κρύβει ένα ψήγμα μεσσιανισμού, ας μην γελιόμαστε. Ακόμη και αν δεν είναι το αρχικό ζητούμενο, θα προκύψει στην πορεία. Σε παλιές και σύγχρονες ιστορίες εξίσου. Με πρόσωπα κάθε φύλου, πλέον (και ευτυχώς). Θα μπορούσα να συνεχίσω με άπειρα άλλα παραδείγματα, από τον βασιλιά Αρθούρο μέχρι τον Άλφρεντ όπως απεικονίζεται στα Σαξονικά Χρονικά του Μπέρναρντ Κόρνγουελ, από τον Θησέα μέχρι τον Ράμα και τη μάχη με τον Ράβανα και μέχρι την μικρή Μόμο που γίνεται Μεσσίας και σώζει τον χαμένο χρόνο των ανθρώπων. Αυτό που αξίζει να παρατηρήσει κάποιος εδώ δεν είναι πόσοι πολλοί γράφουν (ή γράφουμε) το ίδιο, αλλά με πόσες πολλές παραλλαγές μπορεί αυτό να γίνει. Τι προεκτάσεις μπορεί να δοθούν και πόσες ιστορίες μπορεί να βλαστήσουν.

 

 

 

[Χάρβεϊ Καϊτέλ ως Ιούδας Ισκαριώτης και Γουίλεμ Νταφόε ως Ιησούς, στην ταινία Ο Τελευταίος Πειρασμός του Χριστού του Μάρτιν Σκορτσέζε (1988)].

Edited October 17, 2021 by Ιρμάντα

[Ἀπόστολος Βρανᾶς]

Wow, Ἰρμάντα!  Μορφώθηκα πραγματικά!  Σ'εὐχαριστῶ!