ARTICLE Q&A: Ερωτήσεις σε σχέση με τη συγγραφή διηγήματος (Μέρος 1)

[Ιρμάντα]

[Critique, art by Olga Cornacchia]

Τις παρακάτω ερωτήσεις μου τις έστειλε κάποιος φίλος συγγραφέας. Μολονότι κάποια από όσα απαντώνται είναι ήδη γνωστά, θεώρησα πως θα έχει ενδιαφέρον να μοιραστώ τις απαντήσεις εδώ. Ακολουθεί και δεύτερο μέρος, εδώ. Enjoy!

1. Τον τίτλο της διηγήματος τον βρίσκουμε αφού τελειώσουμε το διήγημα ή πριν ξεκινήσουμε να το γράψουμε;

Οτιδήποτε από τα δύο ισχύει. Μπορείς να ξεκινήσεις και να γράφεις την ιστορία που έχεις στο μυαλό σου και στο τέλος, βλέποντας πως έχει αυτή εξελιχθεί και εντοπίζοντας το κέντρο βάρους της να δώσεις τότε έναν ταιριαστό τίτλο. Μπορεί να έχεις υπόψη σου περίπου πως θα κυλήσει η ιστορία σου και να είσαι προσανατολισμένος πριν ξεκινήσεις το ουσιαστικό γράψιμο, οπότε να δώσεις από πριν τον κατάλληλο τίτλο. Και μπορεί ακόμη να ακούσεις μία όμορφη φράση, έναν στίχο τραγουδιού και να αποφασίσεις ότι αυτό θα είναι ο τίτλος της επόμενης ιστορίας σου -και να εμπνευστείς μάλιστα από τη φράση αυτή σε σχέση με την πλοκή, τους χαρακτήρες σου και την κεντρική σου ιδέα.

2. Την οπτική γωνία την επιλέγουμε πριν ξεκινήσουμε να γράφουμε ένα διήγημα, έτσι δεν είναι;

Είναι συνηθέστερο να ξεκινάμε να γράφουμε σε κάποια οπτική γωνία (ΟΓ) και να συνεχίζουμε έτσι ως το τέλος. Η ίδια η ιστορία μας καθοδηγεί ως προς το τι φωνή θέλει. Ωστόσο δεν είναι απαγορευτικό να αλλάξουμε οπτική γωνία. Αν μία ιστορία αλλάξει σημαντικά σε σχέση με αυτό για το οποίο την προορίζαμε, αν μας φανεί ότι χρειάζεται διαφορετική φωνή, άλλη οπτική γωνία, επιτρέπεται να κάνουμε εκ των υστέρων τις αλλαγές. Συνήθως η φωνή μας έχει «βγει» από την αρχή της γραφής, άρα θα σου έλεγα ότι την επιλέγουμε πριν ξεκινήσουμε.

3. Ποιο είναι το μέγιστο όριο χαρακτήρων (προσώπων) που πρέπει να υπάρχουν σε ένα διήγημα χωρίς να χαρακτηριστεί υπερβολή;

Εξαρτάται από το διήγημα. Διήγημα ορίζεται η πρόζα ως 20.000 λέξεις, με βάση τα βρετανικά πρότυπα, αλλά συνήθως ένα διήγημα δεν ξεπερνά τις πέντε χιλιάδες λέξεις. Είναι αυτονόητο ότι ένα διήγημα χιλίων λέξεων σπάνια μπορεί να «σηκώσει» πολλούς χαρακτήρες, έναν ή δύο μόνο θα μπορέσουμε να υποστηρίξουμε αν υποθέσουμε ότι τους αφιερώνουμε έστω και την ελάχιστη περιγραφή. Ένα διήγημα είκοσι χιλιάδων λέξεων από την άλλη (οτιδήποτε εκτενέστερο ορίζεται ως νουβέλα) είναι προφανές ότι μπορεί να φιλοξενήσει εντός του και πέντε και έξι χαρακτήρες. Να λάβουμε εδώ υπόψη ότι ως χαρακτήρας νοείται το πρόσωπο γύρω από το οποίο κινείται η πλοκή, το πρόσωπο που μπορεί να είναι φορέας δράσης, πρωταγωνιστής ή δευτεραγωνιστής και που θα του αφιερώσουμε κάποιες λέξεις για τη σκιαγράφησή του. Ένα πρόσωπο που απλώς αναφέρεται, ο περιπτεράς όπου ο ήρωας θα αγοράσει τα τσιγάρα του, για παράδειγμα, και με τον οποίο δεν θα υπάρξει άλλη διάδραση, δεν νοείται σαν χαρακτήρας που πρέπει να μας απασχολήσει ως προς το πόσους σαν αυτόν επιτρέπεται να συμπεριλάβουμε.

4. Ο πρωταγωνιστής μιας ιστορίας πρέπει πάντα να έχει κάποιο εχθρό/αντίπαλο;

Όχι απαραίτητα, αλλά συνήθως δημιουργείται μία διαφορά τάσης, δηλαδή μία σύγκρουση είτε με ένα πρόσωπο, είτε με μία κατάσταση, είτε μία αλλαγή στη δεδομένη ζωή του χαρακτήρα μας που να πυροδοτήσει την ιστορία. Ο πρωταγωνιστής μπορεί να έχει ως αντίπαλο τις συνθήκες στη δουλειά του, την υγεία του, τις ελλιπείς του ικανότητες σε κάποιο θέμα, τις ενοχές του, μια φαντασιακή κατάσταση που ενδεχομένως να μην υφίσταται καν. Υπάρχει λοιπόν σύγκρουση, αλλά όχι σώνει και ντε ένας προσωποποιημένος εχθρός.

5. Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο όριο σχετικά με την έκταση της εισαγωγής ενός διηγήματος; Δύο με τρείς παράγραφοι το πολύ ή μία σελίδα;

Συνήθως μία με τρεις παράγραφοι είναι αρκετές, αναλόγως τι θέλεις να γράψεις. Υπάρχουν θαυμάσια διηγήματα που σε πετάνε κατευθείαν στη δράση, χωρίς εισαγωγή.

6. Στην εισαγωγή μίας ιστορίας πάντα παρουσιάζουμε στον αναγνώστη τον πρωταγωνιστή και το περιβάλλον που βρίσκεται εκείνη την στιγμή;

Δίνουμε κάποια στοιχεία ώστε να μπει κάποιος στο κλίμα. Μπορεί όμως και όχι. Μπορεί να ανοίξουμε το διήγημά μας με έναν πολύ έντονο διάλογο για παράδειγμα και να αναλύσουμε στη συνέχεια το χώρο όπου εκτυλίσσεται η σκηνή μας και το τί οδήγησε τους μετέχοντες στο διάλογο που παρουσιάσαμε.

7. Αν ο πρωταγωνιστής είναι εξωγήινος, άνθρωπος, γάτα κ.λπ. αυτό το λέμε από την αρχή στον αναγνώστη στην εισαγωγή ή καλύτερα να το συμπεράνει μόνος του από τα συμφραζόμενα της ιστορίας;

Και τα δύο μπορούμε να κάνουμε. Είναι εξίσου ενδιαφέρον να αρχίσουμε ένα διήγημα με μια φράση όπως καλησπέρα σας, με λένε Τζόελ και είμαι ο γάτος της αρχοντομάγισσας του χωριού ή να αφήσουμε τον αναγνώστη να καταλάβει με τι πλάσμα έχει να κάνει η ιστορία μας. Λειτουργεί επίσης πολύ καλά το να ξεγελάμε τον αναγνώστη μας για όλη τη διάρκεια της ιστορίας και στην τελευταία μόλις σελίδα/ παράγραφο να αποκαλύπτεται πως ο αφηγητής μας είναι ένα ζώο, ή ένα έπιπλο, ή κάποιο τέρας με τρία κεφάλια. Αυτά λοιπόν συνέβησαν εκείνο το καλοκαίρι, και στο λόγο της γατικής τιμής μου ποτέ δεν ξαναντίκρισα κάτι τόσο αλλόκοτο στις επτά ζωές μου. Κλείνοντας, εδώ, καταλαβαίνουμε πως σε όλες τις σελίδες μας μιλούσε μία γάτα.  

8. Ποια από τις τρεις περιγραφές είναι καλύτερες για να χρησιμοποιηθούν σε μία ιστορία; 
α) Το φως του φεγγαριού έλουζε τα δέντρα σε ολόκληρο το δάσος. Μία τέτοια περιγραφή εστιάζει στα δέντρα. Αν τη χρησιμοποιήσεις ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι κάτι ψάχνει ο ήρωάς σου στα δέντρα. Ότι τίποτα δεν μπορεί να κρυφτεί στα δέντρα, ότι κάτι θα συντελεστεί στα δέντρα, ότι ενδεχομένως ο ήρωάς σου κάποιον ή κάτι αναζητά εκεί και δεν θα μπορέσει, ο κάποιος ή το κάτι, να του ξεφύγει. Ότι κάτι εντυπωσιακό θα δει ο ήρωας μέσα στα δέντρα, κάποια παρουσία, κάποιο μυστικό.
β) Η λάμψη του φεγγαριού ήταν έντονη σε ολόκληρο το δάσος. Μία περιγραφή που εστιάζει στη λάμψη του φεγγαριού. Η λάμψη ήταν έντονη μόνο στο δάσος; Κάποιος έχει χάσει το δρόμο του στο δάσος αλλά θα τον ξαναβρεί λόγω της λάμψης του φεγγαριού; Και οι δύο αυτές περιγραφές εστιάζουν η καθεμία σε διαφορετικά πράγματα, άρα θα τις χρησιμοποιήσεις ανάλογα με το πού θέλεις εσύ να εστιάσεις κάθε φορά.
γ) Το φεγγάρι έλαμπε στον ουρανό. Γενική περιγραφή που ταιριάζει σε κάθε περίπτωση. Σχεδόν κοινότοπη – αυτό συμβαίνει με τις περιγραφές που είναι ουδέτερες και εξυπηρετούν κάθε είδος ιστορίας.

9. Αν γραφόταν ένα διήγημα με έναν μόνο πρωταγωνιστή π.χ. ένα πτηνό που απλά κάθεται στο παράθυρο ενός σπιτιού και σχολιάζει ότι βλέπει, κάτι σαν μονόλογος, αυτό θα έστεκε σαν διήγημα ή θα ήταν μονότονο; Αναλόγως πόσο καλός συγγραφέας είναι αυτός που γράφει το μονόλογο. Σκέψου πόσοι θεατρικοί μονόλογοι κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον ενός θεατή για σχεδόν μία ώρα (ή και περισσότερο). Έτσι περίπου πρέπει να το αντιμετωπίσεις.

10. Ένα διήγημα πρέπει να έχει αρχή, μέση και τέλος. Σε ένα διήγημα 2500 λέξεων πόση έκταση (σε σελίδες) πρέπει να έχει η αρχή, η μέση και το τέλος, πρέπει να έχουν την ίδια έκταση;

Εντελώς χοντρικά θα σου δώσω μια αναλογία 1-4-1. Ή μία παράγραφος στην αρχή και μία στο τέλος. Δεν υπάρχει όμως ούτε συνταγή ούτε ποσόστωση. Δεν γράφουμε έκθεση ιδεών.

11. Η πυραμίδα του Freytag μπορεί να εφαρμοστεί για διηγήματα ή είναι μόνο για μυθιστορήματα;

Ανοίγεις μία πολύ μεγάλη συζήτηση εδώ. Η πυραμίδα του Φρέιταγκ είναι μια σχηματοποίηση των σταδίων της πλοκής όπως την ανέπτυξε ο Γερμανός κριτικός και συγγραφέας Gustav Freytag το 1863. Δεν προϋπήρχε της γραφής αυτό το διάγραμμα, όπως ούτε καν ο αριστοτελικός ορισμός της τραγωδίας δεν προϋπήρχε της γραφής. Τα σχήματα, τα διαγράμματα, οι ορισμοί, περιγράφουν την εξέλιξη μίας ιστορίας όπως αυτή προκύπτει από μελέτη πολλών και διαφόρων κειμένων σε πολλά μέρη του κόσμου. Το ίδιο συμβαίνει και με τις μελέτες του Κάμπελ για το ταξίδι του ήρωα ή με τα στάδια της πλοκής του παραμυθιού του Βλαντιμίρ Προππ. Πράγμα που σημαίνει ότι η γραφή, η ιστορία, εξελίσσεται κάθε φορά σε παρόμοια μοτίβα και αναλύεται σε διακριτά συγκεκριμένα στάδια. Άρα λοιπόν κατά κάποιον τρόπο είναι στη φύση του συγγραφέα να ακολουθεί την συγκεκριμένη σχηματοποίηση, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι πάντα πρέπει να το κάνει. Μπορεί να παραλείψει στάδια ή να φτιάξει μια ιστορία χωρίς λύση, χωρίς αρχή, χωρίς κάθαρση. Η πυραμίδα λοιπόν αφορά σε όλες τις ιστορίες, οποιασδήποτε έκτασης και μορφής (μυθιστορήματα, δραματικά έργα, διηγήματα, νουβέλες, ακόμη και στα έπη), αλλά η χρήση της δεν είναι επιβεβλημένη. Απεναντίας μπορείς να πειραματιστείς και να γράψεις αψηφώντας ολότελα αυτή τη δομή. Δεν εγγυάται κανείς ότι αυτά τα πειράματα θα είναι επιτυχημένα, αλλά σίγουρα θα σε βοηθήσουν να εξερευνήσεις τα όριά σου και να εξελίξεις το προσωπικό σου ύφος.

12. Η ημερολογιακή γραφή σε ένα διήγημα είναι πάντα σε 2ο πρόσωπο, σωστά; Οι παράγραφοι κάθε μέρας/εβδομάδας/μήνα του ημερολογίου θα πρέπει να είναι σχετικά μικρές σε έκταση ή δεν έχει σημασία; Εννοείς σε πρώτο πρόσωπο; Σήμερα είδα τη Μάνια στο ασανσέρ, δεν μου μίλησε, δεν της μίλησα: τι αχώνευτη! Αυτό είναι ημερολογιακή γραφή και σε πρώτο πρόσωπο. Καλό είναι να τηρείς μία αναλογία στις καταχωρήσεις σου (εφόσον μιλάμε για ημερολόγιο) αλλά δεν είναι απαραίτητο. Αν ας πούμε γράφεις όντως κάτι σαν ημερολόγιο, πρέπει να υπάρχει φυσικότητα και αυθορμητισμός και κάποιες καταχωρήσεις μπορεί να είναι σημαντικά εκτενέστερες από άλλες, ενώ κάποιες ίσως είναι μόνο δυο γραμμές.

13. Στην ημερολογιακή γραφή πρέπει οπωσδήποτε ο πρωταγωνιστής στα συμφραζόμενα ενός ημερολογίου να αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα που θα το λύσει στην πορεία της ιστορίας ή μπορεί να γίνει απλή μεταφορά των γεγονότων; Οτιδήποτε μπορείς να συμπεριλάβεις, εφόσον διατηρείς το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

14. Θα μπορούσε να μεταφερθεί π.χ. ένα επεισόδιο από την παιδική σειρά "Τα Στρουμφάκια" ή κάποια άλλη σειρά σε μορφή διηγήματος (Fan Fiction) ή δεν γίνεται επειδή θα ήταν μεγάλο σαν διήγημα;

Και πάλι εξαρτάται από το επεισόδιο που θέλεις να μεταφέρεις και την έκταση του διηγήματος που σκοπεύεις να γράψεις.

15. Χρειάζεται να φτιάξουμε αναλυτικό βιογραφικό για όλους τους χαρακτήρες ενός διηγήματος, όπως γίνεται σε ένα μυθιστόρημα;

Ούτε χρειάζεται και ούτε έχουμε χρόνο/ χώρο να το κάνουμε σε ένα απλό διήγημα. Να είσαι βέβαιος πως ούτε σε μυθιστορήματα χρειάζεται πάντα να το κάνουμε αυτό.

16. Υπάρχει όριο στο πόσες σκηνές (τοποθεσίες) μπορεί να έχει ένα διήγημα;

Όχι, αλλά θα δεις γράφοντας αν το παραφορτώνεις. Δεν υπάρχει όριο, ανάλογα με την έκταση του κειμένου σου θα είναι και οι σκηνές σου. Σε κάθε περίπτωση όμως θα δεις εσύ πώς διαμορφώνεται και πόσες σκηνές είναι απαραίτητες χωρίς να μοιάζει παραφορτωμένο. Γράφεις, διαβάζεις (κατά προτίμηση δυνατά), σβήνεις. Ξαναγράφεις, ξαναδιαβάζεις (είπαμε, δυνατά), ξανασβήνεις. Ξαναγράφεις, ξαναδιαβάζεις (ακόμη πιο δυνατά),το πέτυχες, το κρατάς.

Διαβάστε την συνέχεια εδώ: 

• Q&A: Ερωτήσεις σε σχέση με τη συγγραφή διηγήματος (Μέρος 2)

 

 

Edited April 2 by Φάντασμα
Προσθήκη link στο τέλος του άρθρου για γρήγορη μετάβαση.