ARTICLE 12 τρόποι να ζωντανέψεις το γραπτό σου

[Naroualis]

Ακόμη κι όταν όλα έχουν οργανωθεί ιδανικά και εκτελεστεί σύμφωνα το σχέδιο, υπάρχουν φορές που κάτι δεν πάει καλά σ’ ένα κείμενο. Άλλες φορές δείχνει βαρύ ή άδειο, άλλες φορές μοιάζει αποστειρωμένο, άλλες κάνει κοιλιές και γενικά δε σε κάνει να θέλεις να διαβάσεις παρακάτω.

 

Κι αυτό δεν το θέλουμε καθόλου έτσι δεν είναι; Πάντα πρέπει ο αναγνώστης μας να θέλει να διαβάσει παρακάτω, αλλέως τι τον εμποδίζει να κλείσει το βιβλίο μας και να πάει κάπου αλλού να διασκεδάσει;

Παρακάτω παραθέτω μερικά πράγματα που μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει ώστε ένα κείμενο να ζωντανέψει και να δείξει πραγματικό, να κάνει την άρση της δυσπιστίας να συμβεί αβίαστα. Όχι ότι δεν υπάρχουν κι άλλοι τρόποι, φυσικά. Απλά αυτοί είναι εκείνοι που εγώ προσωπικά προσπαθώ πάντα να τιμώ.

 

 

Standard Disclaimer: όλα όσα ακολουθούν δεν είναι τυφλοσούρτης. Καλείστε πριν τα εφαρμόσετε, να τα σκεφτείτε καλά και να πειραματιστείτε μαζί τους. Επίσης, και πάαααρα πολύ σημαντικό, μην ξεχνάτε ποτέ ότι αυτή είναι η προσωπική μου γνώμη, για την οποία α) διατηρώ το δικαίωμα να την αλλάξω στην πορεία της συζήτησης (εφόσον κάποιος φέρει τα κατάλληλα επιχειρήματα) και β) μπορεί να μην εξυπηρετεί τις δικές σας ανάγκες και τη δική σας ιδιοσυγκρασία. You have been warned.

 

 

 

12 τρόποι να ζωντανέψεις το γραπτό σου

 

 

1. Χρησιμοποίησε όλες τις αισθήσεις

 

Βλέπουμε με τα μάτια του ήρωά μας, ακούμε με τα αυτιά του, πιάνουμε με τα χέρια του. Τις πιο πολλές φορές εκεί σταματούν οι περισσότεροι συγγραφείς. Ωστόσο οι άνθρωποι έχουν πέντε αισθήσεις κι οι δύο πιο παρεξηγημένες και ξεχασμένες, η γεύση και η οσμή είναι σημαντικές για να δείξεις πράγματα που δε θες ν’ αφιερώσεις χρόνο και λέξεις γι’ αυτά. Δε θες να περιγράψεις τα σφαγεία που βρίσκονται στην παρακάτω γειτονιά, αλλά πρέπει αν το πεις ότι βρίσκονται εκεί: Τον ήρωά σου τον παίρνει η μυρωδιά από το αίμα και τα εντόσθια. Δε θες να περιγράψεις το ότι ο ήρωάς σου δάγκωσε τη γλώσσα του, αλλά πρέπει να εξηγήσεις μετά γιατί δε μπορεί να μιλήσει: πες ότι το ένιωσε να καταπίνει κάτι παράξενα μεταλλικό και γλυκερό. Παράδειγμα αξιοθαύμαστο, στο Μαντείο της Κάθριν Φίσερ: κάποια στιγμή, δύο άντρες παλεύουν σ’ έναν χωματόδρομο, σε κάποιο μεσογειακό τοπίο. Ένας από αυτούς πέφτει κάτω, ζαλισμένος κι ο κόσμος του γεμίζει από τη μυρωδιά της ρίγανης.

 

 

2. Χρησιμοποίησε όλες τις συνθήκες

 

 

Ακόμα και τις τρεις πρώτες αισθήσεις κάποιες φορές τις παραμελούμε, γιατί δεν έχουν κι οι ίδιοι σαφή εικόνα του περιβάλλοντος: ο ήρωάς σου μπορεί να βλέπει, αλλά πόσο μακριά όταν έχει ομίχλη; Μπορεί να ακούει, αλλά πόσο καθαρά αν φυσάει ουρλιάζοντας ο αέρας; Αν κάνει κρύο, μήπως νιώθει τα πόδια του ξυλιασμένα; Αν χτυπάει ντάλα ο ήλιος, μήπως το κράνος του κάνει το κεφάλι του να βράζει και τον ιδρώτα να στάζει από την άκρη της μύτη του; Μήπως όταν βρέχει, νιώθει τα ρούχα του να κολλάνε επάνω του και δυσανασχετεί; Μήπως ξυπνάει πιασμένος όταν πέφτει σε ένα ξένο κρεβάτι, που δεν το έχει συνηθίσει; Μήπως το δωμάτιο του πανδοχείου βρωμάει πεπαλαιωμένο τηγανόλαδο και γκουρμέ τυρόγαλο, γιατί είναι πάνω ακριβώς από την κουζίνα;

 

 

3. Χρησιμοποίησε όλες τις αναποδιές

 

 

Οι άνθρωποι είναι γεμάτοι κακιούλες: γκρίνιες, διενέξεις εγωισμούς. Ξέρεις πόσο πικάντικο μπορεί να γίνει ένα κείμενο με αυτά; Ξέρεις πόσα όμορφα πράγματα μπορείς να μας πεις για το χαρακτήρα του ήρωά σου χωρίς να χρειαστεί να τα αναφέρεις, απλά και μόνο βάζοντάς τον να κλωτσάει ένα τενεκεδάκι μουτρωμένος ή να στραβώνει το στόμα όταν βλέπει δυο ερωτευμένα πιτσουνάκια να ζαχαρώνουν δημοσίως;

 

 

4. Χρησιμοποίησε την κοινή λογική

 

 

Ξέρω ότι πρέπει να μας πεις πώς δουλεύει αυτός ο κόσμος που έπλασες. Αλλά όλοι οι κλισέ τρόποι για να το κάνεις αυτό (βλέπε και προηγούμενο άρθρο) κάνουν το κείμενό σου βαρύ κι εμάς να βαριόμαστε. Αν θες τη γνώμη μου, πρέπει να κόψεις αυτά τα βαριά και δύσκαμπτα κομμάτια, τα επιλεγόμενα και infodump και να τα αντικαταστήσεις με νύξεις εδώ κι εκεί. Χαρακτηριστικό σημείο ενός βαρετού κειμένου, ένας χαρακτήρας που λέει τη φράση «όπως όλοι ξέρουμε». Άμα το ξέρουμε όλοι, ε, τι νόημα έχει να το πεις κι εσύ; Δείξε μας την μαεστρία σου, βάζοντας αυτή την πληροφορία να φαίνεται στη ροή της συζήτησης. Αν έρθει ξαφνικά στο βασιλιά ένα γράμμα από το Μπαμπάορουμ, μη βάλεις το βεζύρη να πει «όπως ξέρετε πολύ καλά, το Μπαμπάορουμ βρίσκεται πολύ κοντά στο γαλατικό χωριό». Βάλε έναν πιτσιρικά κάπου εκεί, έναν ανθυπασπιστάκο, που για να τον πικάρει ή να τον κοροϊδέψει ο βασιλιάς τον ρωτάει «ξέρεις πού είναι τελικά το Μπαμπάορουμ;» Οπότε μπορείς να το ζωντανέψεις ακόμη περισσότερο βάζοντας τον ανθυπασπιστάκο να τρέξει έντρομος μακριά φωνάζοντας «οι Γα… οι Γα-Γα…»

 

 

5. Χρησιμοποίησε τη διαφορετικότητα

 

 

Διαφορετικός είναι ο μη ντόπιος, ο ξένος, ο από άλλη γειτονιά, ο από άλλο σπίτι. Με βάση αυτό και ενώ με τον ήρωά σου έχουν πολλά κοινά, πχ, μιλάνε την ίδια γλώσσα, ταυτόχρονα έχουν και πολλές διαφορές, πχ, έχουν άλλο τραγούδι για να νανουρίζουν τα παιδιά ή λένε άλλα αινίγματα όταν παίζουν ή έχουν άλλους κανόνες για τις πόρτες και το πλακωτό. Ο ένας καταλαβαίνει σπιτικό φαγητό όταν τρώει μελιτζάνες παπουτσάκια κι ο άλλος όταν τρώει μοσχάρι κατσαρόλας. Ο ένας θεωρεί ότι η ιδανική γυναίκα βάφει τα νύχια της κι ο άλλος ότι ξέρει να μαζεύει χόρτα στο βουνό. Η διαφορετικότητα είναι πλουμιστό χαλί που μπορεί να σκεπάσει ένα ελεεινό τσιμεντένιο πάτωμα ή να αναδείξει τη λευκότητα ενός πολυτελούς μαρμάρου.

 

 

6. Χρησιμοποίησε μικρές στρατηγικές λεπτομέρειες

 

 

Η λέξη «στρατηγικές» είναι κλειδί εδώ. Πρώτα θα σου πω να μην παραφορτώσεις το κείμενο με ανουσιότητες. Ύστερα αν θες συζητάμε για το πόσο πιο ζωντανό και χειροπιαστό και πλουμιστό μπορείς να το κάνεις, προσθέτοντας εδώ κι εκεί πινελιές χρωμάτων, υφών, τεχνικών. Ο ιππότης φοράει μια πανοπλία από μεταλλικούς κρίκους βαμμένους κόκκινους. Η φούστα του ζόμπι είναι βαμβακερή κι έχει μια κίτρινη μαργαρίτα στο γόνατο. Η πόρτα του διαστημόπλοιου είναι κλειστή με οξυγονοκόλληση, το μέταλλο έχει φουσκώσει και μοιάζει με αδιαφανή σαπουνόφουσκα. Τα φασόλια ήθελαν λίγο βράσιμο ακόμη, κρατούσαν στο δόντι. Τα σύννεφα είχαν πάρει σχήμα αμονιού, θα ερχόταν μεγάλη καταιγίδα με κεραυνούς.

 

 

7. Χρησιμοποίησε τους κομπάρσους

 

 

Δε συμβαίνουν όλα στο προσκήνιο. Κάποια πράγματα ειδικά όταν πρόκειται για τα ενδιάμεσα της πλοκής και της αφήγησης, όταν μένουν κενά ή άψυχα χαλάνε την όποια προσπάθεια. Δε μπορούν όλοι οι άνθρωποι που κάνουν περάσματα από την ιστορία να έχουν ονόματα ή να τους αφιερώνεις τον ίδιο χρόνο με τους πρωταγωνιστές σου. Ωστόσο μπορείς να δείξεις ότι κι αυτά τα μπαρμπαδάκια (σε RPG ορολογία, οι NPC σου -Non-Player Characters-) είναι ανθρώπινα όντα κι όχι ανδρείκελα. Δώσε τους ένα μικρό, μηδαμινό χαρακτηριστικό για όσο τους χρειάζεσαι, ακόμη και για να αναδείξεις πόσο μπούρδας είναι ο πρωταγωνιστής σου. «Η ταμίας του σούπερ μάρκετ είχε πεταχτά και στραβά δόντια, τόσο μεγάλα που τα χείλη της δεν έκλειναν καλά γύρω τους. Εγώ μ’ αυτήν ούτε πεθαμένος, σκέφτηκε ο Νικόλας υπολογίζοντας τις δυνατότητες που είχε μαζί της.»

 

 

8. Χρησιμοποίησε την τίμια νοσηρότητα του κοινού

 

 

Ο αναγνώστης είναι ένα πλάσμα που γουστάρει όχι μόνο να σε βλέπει να βασανίζεις τους ήρωές σου, αλλά να βασανίζεις και το ίδιο. Η σοφή χρήση του cliffhanger μπορεί να ικανοποιήσει ταυτόχρονα και τις δύο αυτές του ανάγκες και να αυξήσει τα ποσοστά αγωνίας και λύσσας να διαβάσει παρακάτω.

 

 

9. Χρησιμοποίησε τις σωστές αναλογίες

 

 

Κάτι που πολλές φορές έχω δει να κακοποιείται σε ένα κείμενο είναι ο τρόπος που χωρίζονται τα κεφάλαια καθώς και το τι περιέχει κάθε κεφάλαιο. Και το έχω δει κυρίως σε δικά μου κείμενα, που σημαίνει ότι δεν είναι εύκολο να το καταφέρεις με τη μία. Ένα καλά μελετημένο κείμενο έχει κεφάλαια που χοντρικά αποτελούν μια μικρή μονάδα εντός του έργου. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ξεκινούν με κάτι σαν εισαγωγή, να προχωρούν σε κάτι σαν κορύφωση και να τελειώνουν με κάτι σαν επίλογο. Επίσης πρέπει να έχουν εξορθολογισμένες ποσότητες ήρεμων και έντονων σκηνών, είτε αυτές περιέχουν δράση είτε πρόκειται απλά για συναισθηματική φόρτιση. Σε αντίθετη περίπτωση, το κεφάλαιο θα είναι αναίτια νευρικό, σαν να έχει πιει πολλούς καφέδες ή θα κάνει κοιλιά και θα οδηγήσει τον αναγνώστη στη βαρεμάρα.

 

 

10. Χρησιμοποίησε αυτά που ξέρεις ότι δε θα σου συμβούν ποτέ

 

 

Ας το ομολογήσουμε όλοι μαζί: υπάρχουν πράγματα που δε μας περνάει από το μυαλό ότι γίνονται. Αυτά τα πράγματα είναι που πολλές φορές λείπουν από τον πλούτο ενός βιβλίου, αυτά που ο συγγραφέας τους δεν τα έχει ζήσει ποτέ. Το καλύτερο παράδειγμα που μπορώ να σας δώσω: δεν ξέρω μουσική. Στα βιβλία μου σπάνια κάποιος παίζει μουσική, όχι γιατί φοβάμαι μήπως πω κάτι στραβά -έχω πολλούς τρόπους να το αποφύγω αυτό, χωρίς να μπω σε λεπτομέρειες- αλλά γιατί… το ξεχνάω. Επειδή μου αρέσει να τραγουδάω, υπάρχουν τραγουδιστές στα κείμενά μου, αλλά οργανοπαίχτες όχι. Μια καλή ιδέα είναι, όταν βλέπεις κάτι που σε έλκει σε κάποιο ξένο κείμενο, να το γράφεις κάπου. Κάποια στιγμή θα έχεις στα χέρια σου μια λίστα με πράγματα που συνήθως ξεχνάς. Όταν λοιπόν ξεκινήσεις ή τελειώσεις ένα πρώτο γράψιμο, γύρνα και κοίτα τη λίστα σου, δες τι μπορείς από όλα αυτά που σίγουρα θα έχεις ξεχάσει να προσθέσεις και βούτα με το κεφάλι στα βαθιά. Θα περάσεις εσύ καλά κι οι αναγνώστες σου καλύτερα.

 

 

11. Χρησιμοποίησε τη βρωμιά

 

 

Η πολλή καθαριότητα κάποιες φορές βλάπτει. Μη αφήνεις τα πάντα πίσω σου λαμπερά κι αρωματισμένα, γιατί ξέρεις πολύ καλά ότι τίποτε αληθινό δεν είναι τέλεια καθαρό ούτε μοσχοβολάει. Πώς να σου το πω, με τα λόγια του Νίκου Τσιφόρου, «ακόμα κι η πιο αιθέρια γυναίκα έχει παχύ έντερο». Μην το ξεχνάς αυτό, ούτε κυριολεκτικά, ούτε και μεταφορικά. Ένας ήρωας του πολέμου δε μπορεί να μην έχει κάποιο ελάττωμα. Ένα θεϊκό ον δε μπορεί να είναι απόλυτα αγαθοποιό.

 

 

12. Χρησιμοποίησε τον κάδο των αχρήστων

 

 

 

 

Κι όταν προσθέσεις όλα όσα πρόσθεσες και νομίζεις ότι όλα έχουν γίνει κι όλα έχουν προβλεφθεί, γύρνα πίσω στο γραπτό σου και πέτα τα μισά. Όχι από κάποια σαδιστική μανία που έπιασε την υπογράφουσα το κείμενο αυτό, αλλά γιατί η βαριά στα όρια του μπαρόκ γραφή είναι ό,τι φονικότερο για την επιτυχία ενός βιβλίου. Κάνε το έργο σου να λάμψει, δίνοντάς του ένα σώμα νευρώδες, με επίθετα και γλωσσικά σχήματα που εξυπηρετούν στους σκοπούς του κι όχι την ματαιοδοξία σου να δείξεις ότι το ξέρεις κι αυτό το σχήμα λόγου, την παίζεις στα δάχτυλα κι αυτή τη μεταφορά, το έχεις ξεκοκαλίσει κι αυτό το λεξικό της νέας ελληνικής. Πέτα άφοβα, κάνε στο βιβλίο σου δίαιτα και μην το λυπηθείς όταν το δεις να χάνει τη μια σελίδα πίσω από την άλλη. Θα αναρωτιέσαι πώς μπορεί να ένιωθες ικανοποιημένος κουβαλώντας ένα ολόκληρο, δύσκαμπτο και βρωμερό τσουβάλι κάρβουνα, ενώ μέσα τους κρυβόταν ένα μικρό, πολύτιμο διαμάντι.

 

 

 

 
 
Προηγούμενα θέματα:
 
α) 12 πράγματα που χρειάζεσαι για να ξεκινήσεις να γράφεις
β) 12 τρόποι να προσεγγίσεις μια ιδέα
γ) 12 τρόποι να προσεγγίσεις την κοσμοπλασία σου
δ) 12 πράγματα που πρέπει να ξέρεις για τον ήρωά σου
ε) 12 τρόποι προσέγγισης της πλοκής
ς) 12 λόγοι επιλογής ή απόρριψης της οπτικής γωνίας

ζ) 12 σημεία όπου τα κλισέ πρέπει να αποφευχθούν πάση θυσία
 

[Drake Ramore]

Είσαι η καλύτερη δασκάλα. Σε ευχαριστώ.

[Naroualis]

[Psycho Killer]

Ουαου. Μολις συνειδητοποίησα αρκετές κοτσάνες σε σημεία των κειμένων μου. Κι εγώ ευχαριστώ. Ελπίζω να μειωθούν οι κοτσάνες στην πορεία.

[Cassandra Gotha]

Πολύ ενδιαφέροντα πράγματα. Ευχαριστώ, Ναρού!

[wordsmith]

"[...]Η γυναίκα του ήταν τότε νέα, χοντρή και νόστιμη. Αιωνίως στο δρόμο βρισκόταν. Δέκα φορές την ώρα έμπαινε στο μαγαζί μας. Και πάντα σχεδόν έσερνε από το χέρι το ξανθό εκείνο κοριτσάκι, άσπρο, κόκκινο, παχουλό και φωνακλούδικο. Ω, το θυμόμουν πολύ καλά! Όταν καμιά φορά πήγαινα να το χαϊδέψω, έβγαζε κάτι ξεφωνητά "Άσεμεεεεε!". Και τ' άφηνα σχεδόν τρομαγμένος."

 

Παραθέτω εδώ αυτήν την παραγραφούλα ως δείγμα σκηνής με πολλή ζωντάνια: βλέπετε με πόσο ασήμαντα πραγματάκια καταφέρνει ο μεγάλος συγγραφέας να δώσει το ελάχιστο απαραίτητο παρελθόν σε έναν πολύ δευτερεύοντα, κιόλας, χαρακτήρα, την Ευανθία Αρβανιτάκη-Μπονίκη; Δεν το έχω εδώ το βιβλίο, αλλά θυμάμαι το κομματάκι.

Τι είπατε; Ποιος είναι; Α, ναι.

 

 

Γρηγόριος Ξενόπουλος, Τίμιοι και Άτιμοι.